۲۸۸۷
۰
۱۳۹۵/۱۰/۰۸

دو اجازه کهن ایرانی از نهج البلاغه در قرن پنجم

پدیدآور: سید حسن موسوی بروجردی

خلاصه

اهتمام به روایت و درایت «نهج البلاغه» از همان عصر مؤلّف آغاز شده است. اما جالب اینجاست که کهن ترین اجازات برای تحمّل این کتاب که تا به حال شناسایی شده اند ایرانی هستند، این در حالی است که نهج البلاغه در عراق و در بغداد تألیف شده است.

مقدمه: مراحل سیر تدوین و گسترش نهج البلاغه، شامل انشا و صدور، تدوین، نقل، نسخه نویسی، کتابت، اجازه، مقابله با اصل، تدریس و تحفیظ، تفسیر و ترجمه و به دنبال آن ظهور در رسانه ها و فرهنگ جامعه می باشد.

علم حدیث از مهمترین علوم اسلامی است که از دیرباز در حوزه های اسلامی مورد توجه بوده است و در پرتو این علم، احادیث و علوم اسلامی با سبک و شیوه خاص و دقیق به ما و زمان ما منتقل شده است. یکی از رموز و نکته های مهم در علم حدیث سنت اجازه نویسی است و آنان که حدیثی را دریافت می کرده و یا نقل می نمودند در یک نظام شناخته شده و مستند آنرا تدوین و القا می کردند، زیرا هر کتاب و هر حدیثی که از هر کس نقل شود مورد استناد نخواهد بود، به عبارت روشن تر وقتی کتاب یا جزوه و رساله ای نسخه نویسی می شد باید از صاحب آن و یا استاد و محدثی که مشهور و مورد توجه و قبول بود اجازه دریافت می کرد یعنی در صفحه اول یا آخر آن باید نوشتاری بخط استاد نوشته می شد که آنرا دیده و تایید کرده است، تا از هرج و مرج در نقل حدیث جلوگیری شود و هرکس از هر کجا حدیثی را نقل نکند و یا از هر کتاب و نوشته ای رونویسی ننماید، و نیز معرفی شیخ و اجازه او موجب اطمینان شنونده و خواننده به ناقل حدیث گردد و نیز سلسله حدیث که از اختصاصات مسلمین است ادامه یابد و حفظ شود .امروزه بحمدالله به برکت این علم و زحمت محدثان و مؤلفان مربوطه مجموعه عظیم حدیثی ما در مستوای عالی و بی نظیر در دسترس و مورد استفاده می باشد سنت اجازه نویسی، کتاب های حدیث را از تحریف و مشتبه شدن نگه داشته است.

متن مقاله: اهتمام به روایت و درایت «نهج البلاغه» از همان عصر مؤلّف آغاز شده است. اما جالب اینجاست که کهن ترین اجازات برای تحمّل این کتاب که تا به حال شناسایی شده اند ایرانی هستند، این در حالی است که نهج البلاغه در عراق و در بغداد تألیف شده است.
 اولین اجازه متعلق به ادیب بزرگ نیشابور حسن بن یعقوب بن احمد نیشابوری (ت 517 ق) است که پیش از این به مناسبت پدرش از این فرزند عالم نیز سخن رانده شد.
این اجازه بر روی برگ اول نسخۀ کتابخانۀ مرکز احیای میراث اسلامی نوشته شده و تاریخ آن جمادی الاخرۀ سال 483 می باشد، این نسخه قبل از ورود به مرکز احیا در کتابخانۀ مرحوم سيد علی آتشی يزد بود. البته به احتمال قوی این اجازه اصل نیست بلکه بر روی نسخه ای بوده که نسخۀ ما از روی آن کتابت شده است و کاتب آن را به عینه بر روی نسخۀ خود انتقال داده. شواهدی بر این ادعا وجود دارد که مهمترین آن نوع خط و کاغذ می باشد که هر دو بیانگر آن است که این نسخه متعلّق به قرن ششم هجری است نه قرن پنجم، و نیز بالای همین اجازه ورقه ای چسبانده شده که شاید زیر آن نوشته شده بوده: (حکایة ما کان علی نسخة الاصل) که فردی برای مخفی کردن آن کاغذی بر روی آن چسبانده. بنابر این برای شناخت اصالت این اجازه باید با وسایل ترمیم این ورق از روی این برگه جدا شود. به هر صورت وجود چنین اجازه ای در قرن پنجم امری است لا محاله که اهمیت زیادی هم دارد.  

اما نصّ اجازۀ مذکور به این شکل می باشد:

« عارضه بنسختي صاحبه الفقيه السديد سهل بن أمير الدقاق وصحّحه بجهده، والله تعالى يمتّعه به وبغيره، وهذا خطّ الحسن بن يعقوب بن أحمد في جمادى الآخرة سنة ثلاث وثمانين وأربعمائة حامدا لله عزّ اسمه ومصلِّيا على نبيّه وعترته الطاهرة».


(اجازۀ دوم)  اجازه ای است که بر روی نسخۀ کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی آمده است.  این نسخه را حسین بن حسن بن حسین المؤدِّب در سال 499 ق کتابت کرده و آن را بر شاگرد خود محمد بن علی بن احمد بن بندار در جمادی الثانی همان سال قرائت کرده است، و ابن بندار (شاگرد) بر این قرائت در پایان جزء اول نهج البلاغه تصریح کرده است. قطعا ابن المؤدّب (استاد) و ابن بندار (تلمیذ) از مشایخ و دانشمندان ایرانی ناشناخته می باشند که در هیچ کتاب کهنی از منابع تراجم شناسی از آنها یادی نشده.. ولی دربارۀ ابن المؤدّب احتمال آن داده شده که او استاد قطب راوندی بوده است که باید دقت بیشتری در آن شود.
لازم به ذکر است که طرق تحمّل حدیث 7 و بنا بر قولی 8 قسم می باشند که قرائت استاذ بر تلمیذ اعلا و بهترین این طرق می باشد و این نسخه دقیقا به همین روش تحمّل شده است.

این هم نصّ همان اجازه:

«قرأ عليّ هذا الجزء شیخي الفقیه الأصلح أبو عبد الله الحسین ـ رعاه الله ـ وکتب محمّد بن علی بن أحمد بن بندار بخطّه فی جمادی آخرة سنة تسع وتسعین وأربعمائة هجریة ـ عظّم الله یمنها بمنّه ـ »
توضیح تصویر: اولین اجاز هٔ باقی مانده بر روی نهج البلاغه که توسط ادیبی ایرانی به نام حسن بن احمد نیشابوری به سال ۴۸۳ نوشته شده.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ