نویسنده: رسول جعفریان

۳۹۲ مقاله

مقالات

خلاصه

بحث تکفیر، از مشکلات فکری و عملی است که مسلمانان از روز اول تا به امروز درگیر آن بوده اند. این بحث را، همزمان می شود کلامی و تاریخی بحث کرد. نگاه فرق و مذاهبی هم به آن می توان داشت که بین این دو نگاه کلامی و تاریخی است. در این نوشته، نگاه تاریخی غالب است، و سعی شده در نخستین دوره، ضمن بررسی زاویه نگاه قرآن و حدیث، بیشتر به آنچه در تاریخ اتفاق افتاده و به تدریج بحث تکفیر را پیش برده، پرداخته شود.

خلاصه

در یک دوره زمانی اوج گرفتن دعوت به دانش در ایران پس از مشروطه، متدینان نسبت به این اتهام که دین و دانش با هم توافق ندارند واکنش نشان داده و بانوشتن آثاری در باره این موضوع تلاش کردند میان آنها آشتی برقرار کنند. از جمله برخی تلاش کردند تا بگویند در روایات اسلامی بویژه اخبار آخر الزمانی، نشانه هایی از علوم جدید و کشفیات و اختراعات آن وجود دارد. در اینجا نمونه ای از آنها را از دوره پهلوی اول که این ادبیات در آن شکل گرفته و گسترش یافته بود، مرور کرده ایم.

خلاصه

در این کتاب، موارد متعددی از کشفیات علمی را منطبق بر روایات و اخبار دینی دانسته و قصد دارد نشان دهد که آموزه های اسلامی با علم روز منطبق است.

خلاصه

بحث از کرونا و بالا گرفتن مساله طب سنتی و مدرن، دشواری های فهم علمی در ایران و تأثیرش بر عقب ماندگی ما، و همین طور حاشیه هایی که برای مبحث علم و دین ایجاد شده، در این گفتگو مورد توجه قرار گرفته است.

خلاصه

مطلبی است که اکمل الدین احسان اغلو، مدیر سابق سازمان همکاری های اسلامی و مدیر تشکیلات ارسیکا در باره مرحوم ایرج افشار نوشته است. آنها برای دو دهه، در موسسه الفرقان در لندن با یکدیگر همکاری می کردند.

خلاصه

نوشته کوتاه زیر مروری است بر کتاب جنایات تهمت او که در سال 1334ش منتشر شده است. علامه طباطبائی هم بر این کتاب، تقریظی نوشتند.

خلاصه

این نوشته یادی است از شکل گیری نهضت فهرست نگاری آثار امامیه با محوریت «الذریعه»، نهضتی که به هدف بازشناسی هویت شیعه امامی در اوائل قرن چهاردهم هجری صورت گرفت. شیخ آقابزرگ طهرانی به همراه جمعی این نهضت را بر اساس سنت فهرست نویسی در میان مسلمانان و با هدف نشان دادن جایگاه شیعه در میراث مکتوب اسلامی پدید آوردند. این گزارش برای سخنرانی در شب شیخ آقابزرگ طهرانی در دایره المعارف بزرگ اسلامی (شنبه 26/11/1398) تهیه و همانجا ارائه گردید.

خلاصه

شناخت طبیعت بر پایه علت غایی، شناختی در یک لایه مشخص است، لایه ای که بیش از آن که بکار طبیعت شناسی بیاید، به کار فلسفه می آید. آیا این شناخت و تسلط آن بر طبیعت شناسی رایج در دوره اسلامی، توانسته است کمکی به توسعه علوم طبیعی در دنیای اسلام داشته باشد؟ سیطره نگاه های فلسفی بر علوم طبیعی، و مداخله در آن، چه موانعی را بر سر راه رشد علم در میان مسلمانان سبب شده است. به نظر می رسد این مسأله نیاز به بررسی و کاوش بیشتر دارد. در این نوشتار، تلاشهای طبیعت شناسانه غزالی بر پایه غایت گرایی وی را مرور خواهیم کرد.

خلاصه

متن رساله ای است از دوره صفوی، در باره سیر و سیاحت در شهر اصفهان. نویسنده، آن را برای راهنمایی کسی نوشته است که دوست دارد روزی را در بازار اصفهان و مسجد جامع و دیدار از کشتی گیران و معرکه گران و خوردن قهوه و صرف قلیان بگذارند. رساله ای بسیار نفیس و ارزشمند و حاوی اطلاعات خوبی در تاریخ اجتماعی شهر اصفهان، پایتخت زیبای شاهان صفوی است.

خلاصه

ابوحاتم رازی (م 322) ادیبی برجسته و اسماعیلی مذهب است که در کار نگارش کتاب الزینه، خلاقیت ویژه ای بکار برده است. او دانش لغت را در خدمت دین شناسی، فرقه شناسی و مهم تر از همه ارائه یک دستگاه کامل از نظام خلقت، مشتمل بر جنبه های معرفت شناسنانه آن، و نیز شرح کلیدی ترین مفاهیم به صورت یک سلسله منظم قرار داده است. اثری است بی اندازه شگفت. در این نوشتار، دیدگاه های وی در حوزه علم و عقل مورد توجه قرار گرفته است.

خلاصه

سه چهره جاحظ، ابن قتیبه و راغب، هم ادیبان بزرگی هستند و هم در دانش نقد ادبی ید طولایی دارند. پرسش این نوشتار این است: مفهوم علم و فهم علمی در آثار آنها چگونه است؟ چه نسبتی میان فهم آنان از علم، با علم یونانی یا علم دینی هست؟

خلاصه

گفتگویی است در باره مرحوم استاد جعفر مرتضی که با مجله حوزه انجام شده است. سعی کردم، به شماری از ویژگی های علمی و اخلاقی ایشان بپردازم.

خلاصه

سخنرانی بنده خدا در مراسم بزرگداشت وی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم در روز 25 دی ماه 1398 است.

خلاصه

در این نوشته، از سید جعفر مرتضی به مثابه یک مورخ ـ متکلم یاد می شود، در زمره نسلی از متکلمان شیعه که بیش از همه از مواد تاریخی برای دفاع از تشیع و نقد مخالفان خود استفاده می کردند. سید جعفر مرتضی این کار را در عرصه وسیع تری انجام دارد و موارد فراوانی از اختلافات کلامی را با استمداد از بحث های تاریخی مطرح و در باره آنها اظهار نظر کرد. با این حال، علم تاریخ اسلامی در کنار این کار، توسط وی، توسعه جدی یافت.

خلاصه

یک مرتد نصرانی، در شهر حاجی طرخان، کتابی در نقد قرآن و دفاع از کتاب مقدس در برابر انتقادات مسلمانان نوشته است. این کتاب به گیلان رسیده و محمد ابراهیم استرآبادی از علمای دوره ناصری، نقدی بر آن نوشته و نشان داده است که کتاب مقدس، گرفتار تحریف لفظی و معنوی شده است. پیش از این کتاب «از دربند تا قطیف» را در باره ادبیات انتقادی مسیحی اسلامی ایران دوره صفوی و قاجار منتشر کردیم، اما این رساله را ندیده بودیم. در اینجا، متن کامل آن را که متاسفانه یک نسخه ناقص است، تقدیم می کنم.

خلاصه

این مقاله مقدمه ای است که بر کتاب شهرآشوب وحید قزوینی نوشته ام.

خلاصه

مسلمانان چه نگاهی به امر صنعت داشتند؟ صنعت بخش مهمی از تمدن بشری است و رشد و توسعه یا در مقابل، افت و کاستی در آن، می تواند معلول نگره هایی باشد که مردمان در یک جامعه، از زاویه دینی و ارزشی و عرفی به آن دارند. متفکران مسلمان، در تفسیر علوم، چه جایگاهی برای آن قائل بودند؟ صوفیان که در یک دوره طولانی بر نگره های جامعه تسلط داشتند، چه تفسیری از صنعت ارائه می دادند؟ مشکل و سوال اصلی این است که چرا در طول بیش از هزار و دویست سال، صنعت در جهان اسلام، بجز آنچه در جهان سنتی معمول بود، تکانی نخورد؟ آیا این امر دلیل خاصی داشت؟ این نوشتار، بیشتر از زاویه ارتباط علم و صنعت به مسأله نگریسته است. این که تفسیر مسلمانان از علم، شامل صنعت می شده است یا خیر و مسائلی دیگر از این دست...

خلاصه

شعری است در انتقاد از یکی از فرماندهان شاه سلطان حسین که برای درآوردن قندهار از چنگ شورشیان اعزام شده بود.

خلاصه

خاندان کتبی در سه نسل محمد صادق، محمد کاظم و محمد صادق «ابوزینب» نقش مهمی در نشر کتابهای شیعی در نجف و قم در طول یک صد سال داشته اند. یادداشتی است به احترام آنان، در پی درگذشت دوست عزیزمان ابوزینب

خلاصه

صفی فرزند ولی قزوینی، در سال 1087 / 1677 از هند راهی حج می شود و سفرنامه ای کم مانند می نگارد. این سفرنامه، حاوی اطلاعات با ارزش اجتماعی و اقتصادی است. او عالمی شیعه است که در پوشش تقیه این سفرنامه را نوشته و سعی کرده است تا از همه اقوام حاضر در حج، اماکن تاریخی و نیز چگونگی سفر با کشتی از راه دریا، اطلاعاتی بدست دهد. اطلاعات او از حضور یک فرنگی معلم در کشتی و نیز قطب نمای او بسیار جالب و منحصر به فرد است.

خلاصه

متن فرمانی است که شاه سلطان حسین طی آن، خسرو خان گرجی فرزند رستم خان گرجی را به سمت فرماندهی کل قوای ایران تعیین کرده است. این فرمان در شعبان سال 1121 نوشته شده و خسرو خان دو سال بعد، در قندهار کشته شد.

خلاصه

داستان ساختگی آمدن ابولولو به کاشان، تنها داستانی نیست که در قرن های ششم و هفتم ساخته شد، بلکه بعدها نیز قصه های دیگری ساخته شد تا امور چندی را بهم پیوند دهد. این امور از یک سو به سادات و امامزادگان و تشیع، و از سوی دیگر، به برخی از خاندان های برجسته این شهر مربوط می شد. خاندان غفاری در این زمینه، از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. اما بحث زن هم در این میانه اهمیت داشت. یک طرف صفیه خاتون دختر مالک اشتر که طبعا شیعه بوده و گفته اند دست حضرت ابوالفضل را از کربلا به کاشان آورد و دیگری زبیده همسر هارون الرشید، زنی که جایگاه خاصی در رویدادهای عصر و زمان خویش دارد و اینجا به کاشان یا کاه فشان که آن هم داستانی ویژه دارد، ارتباط می یابد. اصل ماجرا، تحلیل دو رساله در شرح حال دو امامزاده این شهر است که گرچه کاملا قصه ای است، اما حاوی مفاهیم مهمی در زمینه مرتبط دادن داستان سادات و تشیع و شهر کاشان و خاندان های این شهر است.

خلاصه

شب هنگام، نخست وزیر صفوی، شیخ علی خان زنگنه، عازم مسجد است... شبه درویشی را می بیند که .... شمع را از خادمش می گیرد، و او را دور می کند. آنگاه بارانی اش را روی درویش و ... می اندازد تا مردم متوجه او نشوند... و آنگاه عازم مسجد می شود و باقی ماجرا

خلاصه

تقابل سنت و تجدد، و تأثیر آن در عرصه های مختلف، از عرفیات گرفته تا شرعیات، یکی از مسائل جدی ما طی نزدیک به دو قرن بوده و هست و به نظرم می رسد همچنان ادامه دارد. این جدال، یکی از سخت ترین جدالها در فرهنگ ایرانی و اسلامی است. در این باره فراوان نوشته شده، اما همچنان و به خصوص در عرصه های جزئی تر، باب تحقیق باز است. بحث خزینه و دوش به یک معنا در صد سال گذشته و به صورتی دیگر در ده سال گذشته، محل یک مناقشه بوده است. در اینجا، مروری بر این جدالها را خواهید یافت.

خلاصه

در میان یک مجموعه شعر هجو، اشعاری در باره راه حج آمده که گرچه سبک و گاه با استفاده از کلمات نازیباست، اما به هر حال برای شناخت راه حج در دوره ای که شماری از حجاج با شتر و برخی از راه دریا و با کشتی می رفتند مفید است.

خلاصه

گزارش سخنرانی بنده با همین عنوان در خانه اندیشمندان علوم انسانی در شب هشتم محرم (16 شهریور 1398) است.

خلاصه

شخصی به نام ملافرج الله، در پشت یک نسخه خطی، پانزده مورد از خواب هایی را که دیده، و بیشتر مربوط به سالهای 1237 تا 1239 ق است، نوشته و این متن آن خواب هاست.

خلاصه

شماری از شبه دانشها در تمدن مسلمانی بوده و هست که نقش موثری در کاهش تأثیر مفهوم علم و ایجاد ممانعت برای عمومی کردن آن در میان مسلمانان داشته است.

خلاصه

گزارشی است کوتاه از فعالیت های استاد محمد تقی دانش پژوه که در مقدمه کتاب «محمدتقی دانش پژوه در دانشگاه تهران» نوشتم.

خلاصه

کتابچه اسلام خالص، اثری از سید محمدعلی مبارکه ای (م 1325ش) است، یک منبری پرکار و نویسنده که در باره مسائل مختلف دینی متناسب و ناظر بر تحولات اجتماعی دوره رضاشاهی و روزگار پس از مشروطه نوشته شده است. این اثر در واکنش به سختگیری نسبت به لباس روحانیت و نیز واکنش علما در رواج لباس و پوشش فرنگی نوشته شده است. آنچه در ادامه می آید، مقدمه ای است که برای این کتابچه نوشته ام.

برو به صفحه: