معرفی کتاب

بحث از ادبيات عاشورا بحث بسيار پردامنه و جالبي است و در دو زمينه مهم يعني زبان عربي و فارسي و در يک صد سال اخير در شعر اردو جايگاه بسيار پر ارجي دارد. در شعر عربي کتاب ادب الطف يکي از آثار ماندگار و پرارجي است که نوشته شده است.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

ايضا در باره شعر عربي آن هم تا  قرن ششم استاد محمد باقر محمودي کتاب زفرات الثقلين را در دو مجلد نگاشت که مجمع احياء الثقافة الاسلاميه در سال 1414 آن را در قم چاپ کرد.

سال گذشته هم دکتر انسيه خزعلي کتاب امام حسين در شعر عربي معاصر را نوشت که امير کبير آن را به چاپ رساند.

در لندن هم آقاي کلباسي شعرهاي زيادي را در مجلدات فراوان تدوين کرده وشماري از مجلدات آن را به چاپ رسانده و بسياري هم مانده است.

اکنون خانم مرضيه مححمد زاده کتاب دانشنامه شعر عاشورايي را در دو مجلد رحلي بزرگ چاپ کرده و از بکار بردن تعبير دانشنامه چنين معلوم مي شود که در صدد استقصاي نسبتا کاملي بوده است. طبعا روشن است که چنين استقصايي به اين سادگي قابل تحقق نيست و اين اثر هم بيش از آن که يک دانشنامه باشد گزيده اي است از شعر عربي و فارسي در باره عاشورا.

مجلد اول اين کتاب شاعران عرب است و سرکار خانم مرضيه محمد زاده که خود اهوازي است و طبعا با زبان عربي آشنا اين بخش را از مجموعه اي عظيم برگرفته و مجلد نخست کتاب خود را در 695 صفحه ارائه کرده است. اين مجلد که با پيشگفتار بهاءالدين خرمشاهي تحت عنوان «امام حسين (ع) در قرآن » آغاز شده، در ابتدا مرثيه سرايان نخستين را که عمدتا از اهل بيت آن هم معاصران کربلا هستند جاي داده است.  اما فصل اول کتاب مرثيه سرايان دوره اول از قرن اول تا پايان قرن سوم است. فصل دوم از قرن چهارم تا پايان قرن ششم، فصل سوم از قرن هفتم تا پايان قرن نهم، فصل چهارم از قرن دهم تا پايان قرن سيزدهم و فصل پنجم از قرن چهاردهم تا قرن پانزدهم.

براي هر شاعر شرح حالي به دست داده شده و سپس اشعاري انتخاب و خوشبختانه به فارسي ترجمه شده است. طبعا دقت در ترجمه نياز به بررسي ديگري دارد. در اين کتاب از آثار کهن و متأخر از قبيل ادب الطف و الغدير و غيره استفاده شده است. با کمال شگفتي در پاورقي ها (تا آنجا که مرور شد) و نيز مآخذ کتاب (بنگريد جلد دوم، ص 1709 حرف زاء) نامي از زفرات الثقلين في مآتم الحسين که به صورت تخصصي و با شرح و بسط در باره کهن ترين اشعار عربي در رثاي امام حسين (ع) نوشته شده چيزي نيافتم.

مجلد دوم در هزار صفحه (که البته صفحه شماري دنباله مجلد اول) به همراه بيش از يک صد صفحه براي فهارس، اختصاص به شاعران غير عرب دارد. در اينجا هم شاعران در دو بخش شاعران متقدم و شاعران متأخر و در هر قسمت بر حسب ترتيب تاريخي شاعران ابتدا معرفي و سپس اشعار يا اشعاري از آنان در باره امام حسين درج شده است.

گاه به نظر مي آيد براي استفاده از دواوين افراد از ديوان هاي آنان که به صورت انتقادي چاپ شده استفاده نشده است که فقط در يک نظر نگاهم به تأثير تبريزي افتاد که شعرش از کتاب دانشمندان آذربايجان نقل شده نه ديوان او. طبعا در موارد فراواني هم از دواوين شعرا استفاده شده است.

بدون ترديد انجام چنين کار سنگيني مخصوصا اگر بخواهد با استقصاء درست و دقت انجام شود کار سختي است و اين کتاب هم تلاشي است در اين جهت. ان شاء الله که نويسنده محترم مأجور خواهد بود.