معرفی کتاب

کتاب زبدة الاخبار فی سوانح الاسفار یکی از سفرنامه‌های مهم هندی به حج است که بخش ایران آن، چند سال قبل منتشر شده اما چون به تازگی وارد کتابخانه شد و بنا به اهمیت آن معرفی مختصری از آن ارائه می‌شود.

این کتاب سفرنامه مؤلف به مکه است که از طریق کلکته و از راه دریا عازم حج می‌شود. وی پس از بازگشت از راه بوشهر وارد ایران می‌شود و وقایع روزانه سفر خود را به نگارش در می‌آورد. او کتابش را در سه محیط (باب) و هر محیط را به انهار متعددی تقسیم نموده است. محیط اول بیان مناسک حج است محیط دوم سفرنامه مؤلف در ایران است. بخش چاپ شده همان محیط دوم (سفرنامه مولف به ایران است) که در سال ۱۲۴۲ق انجام شده است. این محیط شامل هفت نهر است که بخش چاپ شده، از نهر سوم به بعد را در بر دارد:

نهر سیم در حالات سفر برکت اثر مشهد خراسان و ذکر منازل آن

نهر چهارم در واقعات سفر اصفهان و ذکر منازل آن

نهر پنجم در ذکر منازل طهران و متعلقات آن

نهر ششم در بیان دعوای صاحبقران دوران با فرقه روسیه خذلهم الله

نهر هفتم در ذکر منازل مشهد رضا علیه آلاف التحیة و الثناء

وی در بست و چهارم ربیع الثانی سنه یکهزار و دو صد و چهل و دو هجری قریب شام از باب الجنوب بیرون آمده. سفر وی به ایران از این زمان شروع می‌شود و چنانچه مصحح متذکر شده، در تاریخ 9 جمادی الثانی 1249 به تکمیل رسیده است.

این سفرنامه، منبع خوبی برای آگاهی از اوضاع سیاسی، اجتماعی  اقتصادی ایران در نیمه قرن سیزدهم ایران است. سوانح الاسفار در کتابخانه‌های ایران کمتر موجود است و بدین روی برای محققان، اثری شایسته توجه است.

توصیف وی از نواحی و شهرها نیز در خور توجه است. در خصوص قم می‌گوید: حالا خرابه‌ای است آباد و معموره‌ای است برباد. برج و باره و شهر پناه قدیم خراب و ویران و ابنیه رفیعه و اسواق منیعه سابقه، اکثر منکسر الاساس و منهدم الجدار، بای حال ساکنانش خوشحال و آب و هوایش اقرب به اعتدال. وضع بنایش مشتمل بر چهار باب.

باب اول: دروازه معصومه که بارگاه آنحضرت بدان سمت واقع.

ثانی: دروازه علی بن جعفر عم حضرت معصومه و مرقد مطهرش خارج شهر.

ثالثا: دروازه احمد بن قاسم که یکی از جمله ذریه طیبه امامنا موسی الکاظم علیه السلام است و گنبد مرقد این بزرگوار هم خارج شهر پناه.

رابعا: دروازه ری که معبر قافله طهرانی و قمی است. (ص 98)

تصحیح این کتاب بر اساس نسخه کتابخانه خدابخش صورت گرفته و نسخه محیط اول در همان کتابخانه و محیط سوم در کتابخانه پتنا نگهداری می شود.

اما کاش کل این کتاب چاپ شده بود زیرا اطلاعات زیادی در زمینه سواحل جنوبی ایران دارد که مصحح آنها را انداخته است. این متن در شکل کنونی مثله شده است و نمونه‌ای است برای احیای ناقص یک متن.