معرفی کتاب

علویان در تاریخ اسلام به طور کل و به خصوص در جریان‌های دینی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی قرون میانه نقش مهمی را ایفا کردند. برخی زوایای نقش آنان در مطالعات مختلفی که تا کنون انجام شده، آشکار شده، ولی باز مطالعات و پژوهش‌هایی انجام می‌شود که گاهی حاصل آن، در خور تأمل و شایسته بررسی است. کتاب تازه چاپ البیوتات العلویة فی العصر العباسی، در زمره این آثار است که به بررسی جایگاه و نقش علویان در دوره عباسی پرداخته است. این کتاب در اصل رساله دکتری نویسنده در دانشگاه بغداد بوده که در سال 2010 دفاع کرده و اکنون به صورت کتاب چاپ شده است. وی پیشینه نقش علویان را از زمان امویان پیگیری کرده و سپس نقش آنها را در دوره عباسیان در دنبال می‌کند. مؤلف اشاره می‌کند که عباسیان با شعار الرضا من آل محمد و جلب نظر علویان بر سر کار آمدند ولی به سرعت دشمنی آنها را در پیش گرفتند به گونه‌ای که از زمان منصور این مشکلات سیاسی پدید آمد. وی موضع خلفای بنی عباس در برابر علویان را متفاوت می‌داند که در زمان‌های مختلف فرق می‌کرده است. گاهی سخت‌گیری بیشتر و گاهی کمتر می‌شده، همان‌طور که موضع علویان در برابر بنی عباس گوناگون بوده، بعضی از آنها با خلفا کنار می‌آمدند و برخی دائم در حال قیام بودند. نکته‌ای که مؤلف این کتاب اشاره می‌کند، آن است که با ظهور و قدرت اسماعیلیان و زیدیه، مشکلات سیاسی علویان و دستگاه خلافت رویه دیگری پیدا کرد.

مؤلف کتاب خود را به چهار فصل تقسیم کرده و در فصل اول به اوضاع اجتماعی خاندان‌های علوی می‌پردازد. وی در این راه ابتدا به بیان نسب علویان پرداخته و سپس اماکن سکونتی علویان و توزیع جغرافیایی آنها در ممالک اسلامی و وضعیت معاشی آنها را بررسی می‌کند. مؤلف وضعیت دوگانه تنگدستی و ثروتمندی علویان در این دوره را متذکر شده و یادآور شده که قضیه «خمس» در این راه بسیار مهم بود و توانست به وضعیت علویان سامان بدهد و ضمناً تشکیلات اداری خاص خود را به وجود آورد. وی در فصل دوم نقش اداری علویان در دوره بنی عباس را پی می‌گیرد و نقش آنان در حکومت مناطق مختلف، سرپرستی کاروان حجاج، نقابت، امامت مساجد، وزارت و وظایفی ماننده حسبه، ناظر اوقاف، تدریس و ... را بررسی می‌کند.

فصل سوم کتاب به نقش سیاسی علویان در دوره خلافت عباسی تعلق دارد و مؤلف همانطور که در مقدمه ذکر کرده بود، نقش سیاسی آنان را در جزر و مد می‌داند که گاهی اختلافات زیاد بوده و گاهی تفاهم بیشتری وجود داشته است.

مؤلف در فصل چهارم کتاب به نقش فکری علویان در دوره عباسی می‌پردازد و بیشتر نقش علمی ـ فرهنگی آنان را بیان می‌کند. وی این فصل را بر محور چند علم که علویان نقش زیادی در آن داشتند، تقسیم می‌کند. علومی مانند قرائت، حدیث، فقه، شعر، لغت، نحو و انساب در این محدوده قرار می‌‌گیرد.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:

الفصل الاول: الاحوال الاجتماعیة للاسر العلویة

الفصل الثانی: اسهامات العلویین الاداریة

الفصل الثالث: الاسهامات السیاسیة للعلویین فی العصر العباسی

الفصل الرابع: اسهامات العلویین الفکریة

الخلاصة

المصادر و المرجع