معرفی کتاب

سالیانی نه چندان نزدیک مرحوم مجتبی مینوی، در مقدمه مبسوطی که بر "رساله عقل و عشق" نجم الدین رازی نوشت و ضمنا به معرفی آثار این عارف مهجور پرداخت ،بر ابهاماتی که حول تفسیر مهم عرفانی این نویسنده قرن هفتم وجود دارد ، انگشت تحقیق نهاد و مشکلاتی را که مستنسخان  این نسخه درباره مقدار ومولف اصلی این تفسیر،ایجاد کرده اند برشمرد و خود در این باب قائل به توقف شد. مساله اصلی این بود که حجم کامل این تفسیر چه اندازه است و تاکجای قرآن به رشته تفسیر یا تاویل درآمده است؟نیز اینکه درحواشی برخی نسخه های ترکیه به تصریح یاد شده که این اثر از تالیفات نجم الدین کبرای خیوقی ، استاد بسیاری از مشایخ قرن هفتم و از جمله همین نجم رازی است .

اینک پس ازگذشت نزدیک به پنجاه سال از آن نوشته ، بسیاری از آن ابهام ها توسط دکتر محمدرضا موحدی ، در مقدمه ممتع وکاملی که بر جلد نخست این تفسیر تازه تولد یافته، نوشته است، زدوده شده است. درپیشگفتار مجلد اول این تفسیر می خوانیم که:

"شیخ نجم الدین دایه صاحب "مرصاد العباد"از زمره عارفان قرآن پژوهی است که در سال های پایانی عمر خویش در بغداد،بین سال های 652-656 ه.تاویلات قرآنی خود را به نگارش درآورد.تاویلات او آن قدر گیرا و ماندگار بود که تنهاچند سال پس از تالیف ،مورد استقبال و اقتباس بسیاری از عارفان و مفسران قرار گرفت وبه چندین کتاب عرفانی و تفسیری راه یافت.بررسی روند تفاسیر تاثیرپذیرفته از تاویلات شیخ نجم الدین رازی، بخوبی نشان از موفقیت او در تطبیق تاویل و تفسیر داشته است.

با همه قرائن و شواهدی که در این تاویلات وجود دارد و نیز با همه این  تاثیرپذیری ها ،تاویلات شیخ نجم الدین رازی نه تنها در محاق فراموشی وبی توجهی قرار گرفته، سهل است که در تحقیقات برخی معاصران، چنین اثر مهمی  معمولا به استاد این شیخ نسبت داده شده است.حتی در چاپ بسیار مغلوط و کاملا محرّفی که چندی پیش (2009 م.) از این اثر در بیروت به انجام رسیده، همچنان نام مولفی که برپیشانی کتاب نقش بسته ،نجم الدین کبری است و نه نجم رازی ."

مصحح پس از مقایسه بیش از هشت نسخه قدیمی از این اثر،که شرح مفصل ومعرفی  آنها را در مقدمه آورده (115 -137) ،نسخه اساس  خود را نسخه ای از کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی، معرفی کرده که با نام "اشارات من کلام الله"به ثبت رسیده وتحت تملک نظام الدین اعرج نیشابوری ، صاحب تفسیر"غرائب القرآن" بوده است. همچنین براساس اطلاعاتی که مصحح محترم در اختیار خوانندگان قرار می دهد،دانسته می شودکه این مفسر عارف که در سالیان پایانی عمر به این کار اشتغال داشته پس از رسیدن به آیه 17-18 از سوره والذاریات ،توفیق ادامه آن را نمی یابد وادامه این تفسیر را محتملا چند مولف و از همه مشهورتر شیخ علاء الدوله سمنانی ، به پایان رسانده اند که البته تتمه و تکمله شیخ علاء الدوله از همه شهرت بیشتری دارد(سمنانی ، تتمه خود را پس ازتکرار تفسیر فاتحه،از سوره طور می آغازد وتا سوره ناس ختم می کند) ودر مجموعه ای که پس از این زیور طبع خواهد یافت، درمجلد پنجم این دوره  جای خواهد گرفت.

به هر روی ،جلد نخست این تفسیر تازه پیدا شده را (که شامل مقدمه ای مبسوط و تفسیر سوره های فاتحه وبقره است ) موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به جستجوگران معارف الهی در تفاسیر اشاری وعلاقه مندان به مباحث قرانی- عرفانی تقدیم داشته است.با این امید که مجلدات بعدی این تفسیر نیز به زودی در دسترس قرآن پژوهان قرار گیرد.َ