معرفی کتاب

دانشنامه حج و حرمين شريفين يكي از کتاب‌های مهم در زمینه حج و حرمین شریفین است که به تازگی منتشر شده است.

ادبیات حج و زیارت حرمین شریفین، اکنون ادبیات پرباری است و پشتوانه‌ای بیش از ده قرن برای خود دارد. اکنون نیز هر سال تعداد زیادی زائر برای انجام مناسک حج تمتع و عمره به سرزمین وحی مشرف می‌شوند و با انبوهی از مسائل روبرو هستند. پژوهشکده حج و زیارت بر همین مبنا دانشنامه حج و حرمین شریفین را پی‌ریزی کرده که تا کنون 5 جلد آن منتشر شده است. این دانشنامه، می‌کوشد با تولید مقالات متقن و تحقیقی، بنایی باشد برای رفع سؤالات و شناسایی فرهنگ حج و حرمین شریفین.

طرح اوليه اين دانشنامه در سال 1387 تصویب شده و پس از طی مراحل مختلف، اکنون 5 جلد اول آن منتشر شده و پیشبینی می‌شود به 20 جلد برسد.

در مقدمه کتاب آمده است:

حج و حرمين با بسياري از علوم ديني و انساني گره خورده‌اند و ابعاد گوناگون آن‌ها در فقه، كلام، تفسير، حديث، تاريخ، جغرافيا، هيئت و جامعه‌شناسي کاويده مي‌شوند.

حوزه مطالعات و پژوهش‌هاي حجْ‌محور، گستره شگفتي دارد؛ در اين حوزه گسترده و مبارك، شماري از محورها، اهميت بيشتري دارند؛ از جمله مكه و مدينه‌پژوهي، تبيين فقهي و اجتهادي مناسك، تشريح آداب و اسرار حج و سفرنامه‌نويسي. در محور مناسك‌پژوهي، هر يك از مذاهب بزرگ اسلامي، آثاري گرانقدر پديد آورده‌اند؛ همچنين در حوزه مطالعات تاريخي و جغرافيايي، دور از واقع نيست اگر بگوييم هيچ شهري به‌اندازه مكه و مدينه در كانون توجه تاريخنگاران و جغرافيدانان نبوده است. هيچ رخداد يا مكاني در اين دو شهر مقدس، از نظر پژوهشگران مسلمان پنهان نمانده است. حتي تحولات سياسي معاصر در جهان اسلام، آن‌گاه كه به مكه و مدينه پيوند مي‌خورند، اهميتي ويژه مي‌يابند. در سده‌هاي پيشين نيز آثار فراواني اخبار مكه يا اخبار مدينه را پژوهيده‌اند.

سفرنامه‌ها نيز فصلي درخشان در گستره مطالعات حج‌پژوهي‌اند. بسا اطلاعاتي نادر و ناياب و دانستني‌هايي ارجمند و ارزشمند از اوضاع سرزمين‌هاي اسلامي که از افق سفرنامه‌هاي حج برآمده‌اند و در جايي ديگر، طلوعي ندارند. پاره‌اي از اين آثار، چنان ارزشمند و گرانمايه‌اند كه کمتر محصول فرهنگي ديگري را مي‌توان با آن‌ها سنجيد، زيرا عيني‌‌ترين اطلاعات تجربي را به مخاطبان خود ارزاني مي‌دارند و با دقتي در خور تحسين، تصويرهايي که از رخدادها و اشيا و جاي‌ها برگرفته‌اند، مي‌نمايانند.

اهداف این دانشنامه چنین بیان شده است:

دانشنامه حج و حرمين شريفين، در سمت‌ و سوي كلي خود، نگرشي علمي و تقريبي دارد و در ساختار مقالات خود، استانداردهاي فني دانشنامه‌نگاري را رعايت کرده است و محتوا و ساختار كلي مقالات، به‌گونه‌اي است كه همه مخاطبان خاص و عام را منظور كرده است. اهداف كلي دانشنامه حج و حرمين شريفين بدين شرح‌اند:

1.ارائه مرجعي علمي براي حج‌پژوهان و پژوهشگران آثار اسلامي حرمين.

2.اطلاع‌رساني آسان و جامع براي روحانيان حج.

3.تقريب انديشه‌ها و نگرش‌هاي مذاهب اسلامي در زمينه حج و حرمين.

4. افق‌گشايي در تحقيقات حج و حرمين.

5. گرد‌آوري و گزارشگري مستند از مواريث علمي حجگزاران و حج‌پژوهان.

موضوعاتی که این دانشنامه به آن پرداخته عبارتند از: فقه، تاريخ و اعلام، کتاب‌شناسي، جغرافيا، اديان و مطالعات اجتماعي.

پنج جلد فعلی این مدخل‌ها را در بر گرفته است:

جلد اول: آبار علی ـ احصار و صد

جلد دوم: احکام و خصائص الحرمین ـ افادة الانام

جلد سوم: افاضه ـ بدر بن حسنویه

جلد چهارم: بدرقه ـ بین الحرمین

جلد پنجم: پاکستان ـ جزیرة العرب

امیدواریم این دانشنامه به سرنوشت دیگر دانشنامه‌های کشورمان دچار نشود و طبق وعده داده شده، تا 5 سال آینده به طور کامل منتشر شود.