۳۲۶۵
۰
۱۳۹۳/۳/۱
چند پژوهش تازه و ارزشمند در باره شهر قم

چند پژوهش تازه و ارزشمند در باره شهر قم

پدیدآور: رسول جعفریان

خلاصه

در سالهای اخیر، بنیاد قم پژوهشی، تلاش قابل ملاحظه ای را برای پژوهش در باره تاریخ و فرهنگ این شهر انجام داده و محصول آن چندین کتاب جالب بوده است.

معرفی کتاب

قم از شهرهای تاریخی و فرهنگی و دینی ایران است که طی یک هزار و سیصد سال گذشته، مورد توجه بسیاری از مورخان و جغرافیدانان بوده و همواره از آن یاد شده است. و نیز تاکنون شهری است که از زاویه دینی و علمی، شهرت آن فراتر از مرزهای ایران رفته و به همین دلیل، پژوهش در باره آن، علاقه مندان زیادی دارد.


14-5-21-2355434.jpg

در سالهای اخیر، بنیاد قم پژوهشی، تلاش قابل ملاحظه ای را برای پژوهش در باره تاریخ و فرهنگ این شهر انجام داده و محصول آن چندین کتاب جالب بوده است.

می دانیم که شهر قم، با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی آن از قرن اول هجری به بعد، همواره در مرکز ایران و در حاشیه کویر، مورد توجه مورخان و جغرافیدانان بوده و در یک دوره تاریخی، آل بویه، و بعدها ترکمانان، صفویه و قاجاریه، توجه ویژه ای به آن داشته اند. وجود مقبره حضرت معصومه (س) و بسیاری از سادات دیگر در کنار حوزه علمیه شیعی از همان قرون نخست و نیز در قرن اخیر، سبب توجه بیشتر به این شهر شده و در سه دهه اخیر یکی از مراکزی است که می توان به آن عنوان یک شهر بین المللی اسلامی را داد.

از میان کارهای بنیاد قم پژوهشی دو اثر قابل توجه در ماههای اخیر منتشر شده است:

14-5-21-2353161.jpg

*  اقدام نخست کتاب تاریخ معارف قم از سال 1318 ق تا 1357 ش به مناسبت یک صد و دهمین سال تاسیس مدرسه قم است.

این اثر که کار آقای مهدی عباسی است، ضمائمی هم دارد که مربوط به تاریخ معارف اصفهان، بروجرد و لرستان و نیز اطلاعات دیگری از سالنامه های و نظام نامه های معارفی است.

در این کتاب، با تمرکز روی اداره معارف یا آموزش و پرورش قم، حجم زیادی شرح حال از رؤسای معارف، مدیران دبیرستان ها و دبستان ها و شرح حال شمار زیادی از معلمان برجسته شهر همراه با تصویر آنها به صورت گروهی یا انفرادی آمده و ذیل آنها نکات قابل توجهی از مسائل فرهنگی شهر، مناسبات خانوادگی آنان و بسیاری از مسائل دیگر گزارش شده است. گزارش مدارس این شهر در بخش اول با عنوان تاریخ معارف از آغاز تا سال 1313ش آمده است. خادمان به معارف شهر در قسمت بعدی آمده است.

ذیل عنوان تشکیلات معارف قم چگونه به وجود آمد، شرح حال تعداد زیادی از معلمان و برجستگان معارف شهر آمده که برخی از آنها نام آشنایانی چون علی اصغر فقیهی و محمد حسین مشایخ فریدنی هستند.

موسسات آموزشی قم از سال 1313 ش به بعد بخش دیگری از این کتاب رحلی است. در اینجا عناوین دهها مدرسه را با تاریخچه آنها شاهد هستیم. در ضمائم کتاب تعداد قابل ملاحظه ای نظام نامه، اساسنامه، و سالنامه را ملاحظه می کنیم که برای تکمیل بحث به کتاب ضمیمه شده گرچه برخی ربطی به معارف شهر ندارد. در واقع از ص 431 کتاب تا آخر ص 658 که تازه پس از آن نمایه هاست، همه تصاویر همان اسناد سالنامه و ... است. مثلا ص 628 تا 636 رساله ای در قبله اثر یکی از معلمان است.

با توجه به همت بلند نویسنده در گردآوری این همه سند و عکس، این همه خاطره و تاریخ، این همه اطلاعات ریز درشت، باید به ایشان دست مریزاد گفت و آرزو کرد که ای کاش در هر شهری معلمی والا همت بود که تاریخ فرهنگ و معارف آن شهر را می نوشت و این قبیل آثار را که نشانه پختگی و تجربه ای فراروی آیندگان است فراهم می آورد.

 14-5-21-2354373.jpg

*  کار دیگر بنیاد قم پژوهی، کتابی است با عنوان قم قدیم از صفویه تا قاجار (1057 تا 1331) مصور اثر آقای حسن قراگزلو است. این کتاب در 170 + 26 صفحه منتشر شده، حاوی تصاویر منحصر به فردی از شهر قم است. طبعا از دوره صفوی آن هم از سالی که اشاره شده، نقاشی هایی از قم در آثار سفرنامه نویسان فرنگی آمده و به تدریج به عکسهای دوره قاجار می رسد.

این اثر هنری هم اقدام دیگری در قم شناسی است که به شکل بسیار وزین و زیبایی منتشر شده است. در مقدمه محل این عکسها که بسیاری از آلبوم خانه کاخ گلستان است، توضیح داده شده و برای نقاشی هایی که در آثار فرنگی ها آمده، شرحی از مؤلفان آن آثار سفرنامه ای هم در کنار آنها آمده است. در این تصاویر علاوه بر کلیت شهر، تصاویر حرم، بسیاری از کاروانسراها و نیز برخی از رجال شهر آمده که همه دیدنی هستند. برخی از تصاویر از علی آباد و کوشک نصرت، عمدتا از کاروانسرهایی است که رجال قاجاری در آنجا ساخته بودند تا برای مسافرانی که از تهران به قم می آمدند، استراحتگاهی باشد. آن جا روزگاری بسیار آباد بوده و محل رفت و آمد. نشان آن آبادی را در این عکسها می توان دید.

 14-5-21-235542.jpg

*  کار سومی که در باره قم انجام شده، البته نه از سوی بنیاد قم پژوهشی بلکه به همت محمد حسین زینلی، کتابی است با عنوان بر آستان لطف با عنوان خدمات ماندگار. این کتاب در باره دوران تولیت آیت الله مسعودی خمینی در حرم حضرت معصومه (س) است، دورانی پربار که تغییرات بسیار مهمی در مجموعه حرم پیش آمد و از هر نظر این مجموعه توسعه یافت.

آقای مسعودی با اراده محکم و استوار دست به اصلاحات گسترده ای در حرم زده و با حمایت دولت وقت (زمان آقای خاتمی) توسعه قابل توجهی در حرم دارد که برای رفاه حال زائران بسیار بسیار سودمند بود. در بخش های فرهنگی و کتابخانه ای و هنری نیز اقدامات قابل ملاحظه ای شد و در مجموع، این بخش از قم، که محور اصلی آن است، در این مقطع زمانی، شاهد تغییرات قابل ملاحظه بود.

کتاب حاضر، در حجمی بالغ بر پانصد صفحه، توضیحات زیادی به همراه تصاویر فراوان از هر بخش داده و عملا کتابی مهم در تاریخ حرم حضرت معصومه (س) برای آیندگان به یادگار گذاشته است. نویسنده که سالها در این مجموعه کار هنری و عکاسی کرده، از سال 1389 یعنی پایان تولیت آیت الله مسعودی، گردآوری مطالب را همراه تصاویر آغاز کرده و آثر حاضر را پدید آورده است.

در واقع، آقای زینلی از سال 82 مسوولیت عکس و فیلم آستانه را بر عهده داشته و بدین ترتیب سرمایه اولیه را برای نگارش این اثر که بخش مهمی از آن تصاویر است، داشته است. در این کتاب، همه نوع اطلاع در باره تاریخ آستانه، اوضاع ساختمانی، وضعیت تزئینی، جنبه های معماری و هنری، موقوفات و مسائل مالی اوضاع فرهنگی و جز اینها را می توان ملاحظه کرد. حتی بحث قابل توجهی در باره فعالیت های اقتصادی آستانه دارد که برای تامین هزینه های جاری آن و عمدتا در موقوفات انجام می شده است. بخش قابل توجهی از موقوفاتی که از دست رفته بود در این دوره احیاء شده و درآمد ناشی از آنها توانست وضعیت آستانه را دگرگون سازد.

بدون شک تاکنون هیچ اثری با این تفصیل در باره حرم نوشته نشده است، چنان که در آینده هر اثری نوشته شود، چاره ای جز این که این اثر را به خصوص برای این مقطع تاریخی، پایه و مایه قرار دهد، نخواهد داشت.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه بیشتر ...

عمران نامه: فصلنامه اختصاصی صنعت ساختمان استان قم/ شماره 22 زمستان 1401

عمران نامه: فصلنامه اختصاصی صنعت ساختمان استان قم/ شماره 22 زمستان 1401

نویسندگان

عمران نامه فصلنامه اختصاصی صنعت ساختمان استان قم است که به طور تخصصی به مسائل شهرسازی استان قم می پر

پنجاه سال با ورزش زورخانه و کشتی پهلوانی قم

پنجاه سال با ورزش زورخانه و کشتی پهلوانی قم

مهدی عباسی

سیزدهمین اثر از تالیفات ورزشی آقای مهدی عباسی با نام «پنجاه سال با ورزش زورخانه و کشتی پهلوانی قم» چ

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

مقالات و رسالات تاریخی (بیست و سه مقاله و رساله تاریخی)/ 4

مقالات و رسالات تاریخی (بیست و سه مقاله و رساله تاریخی)/ 4

رسول جعفریان

دفتر چهارم مقالات و رسالات تاریخی شامل بیست و سه مقاله و رساله تاریخی منتشر شد.

تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایان صفویان

تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایان صفویان

رسول جعفریان

کتاب تاریخ ایران، چند سال پیش در چهار جلد منتشر شد، اما به درخواست مکرر خوانندگان و محققان و کمیاب ش