معرفی کتاب

خلیج فارس به همراه جزایر آن، در طول تاریخ جزء جدایی ناپذیر از ایران بوده و دولت‌ها و کشورهای عربی نیز آن را قبول داشته‌اند. در دوران معاصر که این موضوع مورد مناقشه قرار گرفت، بررسی متون و اسناد و پیگیری حقوقی آن اهمیت یافت. کتاب حاضر به بررسی موضوع تمامیت ارضی ایران در دوره پهلوی می‌پردازد. در مقدمه کتاب آمده است:

خلیج فارس و جزایر آن در درازنای تاریخ برای ایران از اهمیتی به سزا برخوردار بوده و آوردگاه جانبازی های ایرانیان برای پاسداری از کیان سرزمین کهن شاه بوده است.اگر در عهد باستان عظمت تمدن ایرانی در کانون بازرگانی خلیج فارس یعنی صیراف، نمود پیدا کرد، در سده های بعدی این بحرین در جنوب خلیج فارس بود که خاستگاه یکی از مهم ترین خیزش های تاریخی ایرانیان به رهبری ابوسعید گناوه ای علیه حاکمیت خلفای عباسی گردید. مبارزه ایرانیان با استعمار نیز از خلیج فارس آغاز شد و اولین پیروزی های ایرانیان بر استعمار به وسیله امامقلی خان سردار نامی شاه عباس بزرگ در خلیج فارس تثبیت گردید. افزون بر این، در تاریخ معاصر هم، نبرد نیروی دریایی ایران به فرماندهی دریادار بایندر با نظامیان متجاوز انگلیسی در جنگ جهانی دوم و شهادت بایندر و سربازانش، شهادت سه نظامی ایران در جریان آزادسازی جزایر سه گانه و سرانجام هشت سال دفاع مقدس از آب و خاک ایران در برابر تجاوز صدام بعثی و حامیان وی همگی صخنه های ماندگاری هستند که خلیج فارس را به جایگاه شامخی در تاریخ ایران رسانیده اند.

در میان جزایر خلیج فارس سه جزیره ایرانی ابوموسی یا بوم سبز، تنب بزرگ و تنب کوچک نمونه ای کم نظیر از عزم و اراده ایرانیان برای پاسداری از تمامیت ارضی، استقلال و منافع ملی شان گردیده اند.جزایر سه گانه گرچه از دیدگاه راهبردی و اقتصادی نیز مهم هستند، اما ارزش آنان برای ایران و ایرانیان بیش از هر چیز به خاطر جایگاه نمادینی است که از منظر نشان دادن همبستگی و اراده ملی برای نگهبانی از تمامیت ارضی ایران داشته اند.در تاریخ معاصر ایران موضوع حق حاکمیت ملی ایران بر جزایر سه گانه به خط قرمزی تبدیل شده است که در عمل هیچ قدرت خارجی و نیروی سلطه گری را یارای تعرض به آن نیست و در افکار عمومی ایرانیان موضوع پاسداری از حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه نمادی روشن از اراده ملی برای دفاع از وجب به وجب خاک ایران گردیده و مقابله با هر گونه ادعا علیه حاکمیت ایران بر این جزایر به سان تکلیفی ملی و بیانگر پاس داشت غرور و حیثیت تاریخی ملت ایران است.

با توجه به جایگاه و ارزش ملی جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک، پژوهش های تاریخی و سیاسی و حقوقی درباره این جزایر نیز موضوعی حساس و با اهمیت به شمار می روند. پژوهش هایی که تاکنون در مورد جزایر سه گانه انجام شده است بیشتر تلاشی برای بررسی دلایل در پیوند با مالکیت جزایر و نیز اشغال آن ها به وسیله انگلیس و واکنش ایران به این اشغالگری بوده است. منبع اصلی این پژوهش ها هم اغلب اسناد وزارت امور خارجه انگلیس و در برخی موارد هم اسناد وزارت امور خارجه ایران بوده است. اما پژوهش حاضر افزون بر بررسی تفصیلی از اصول و دلایل حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر سه گانه به دیدگاه کشورها و حکومت های عربی درباره این موضوع و به ویژه نگاه شیخ نشین های حاشیه جنوب خلیج فارس نسبت به آن هم به گستردگی پرداخته است. این پژوهش، به یاری انبوه اسناد نشان داده است که حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه در جهان عرب و به ویژه در میان مقامات مسئول در حکومت های حاشیه جنوبی خلیج فارس امری مسلم و بی شبهه بوده است و شخصیت های مهم جهان عرب از جمله زمامداران و دولتمردان و مقامات دیپلماتیک کشورهای گوناگون عربی و البته بیش از همه مقامات مسئول در کشورهای حاشیه خلیج فارس بارها به بیانی صریح و مشخص بر حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه اذعان داشته اند.دیگر موضوعی که به اهمیت تحقیق حاضر می افزاید منبع اصلی آن است. اسناد ساواک منبع اصلی تحقیق هستند و شالوده پژوهش بر مبنای این اسناد استوار است.اسنادی که دربرگیرنده واقعیت هایی ارزشمند درباره حاکمیت ایران بر جزایر بوده و روایتی مستند از ابعاد گوناگون حق حاکمیت ایران بر جزایر هستند.به یاری نزدیک به چهار هزار سند ساواک که مبنای تدوین کتاب حاضر بوده اند ناگفته های بسیاری درباره حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر بازگو شده اند و صدها سند رونمایی شده که مستنداتی محکم از حق حاکمیت ایران بر جزایر هستند، ارائه گردیده و در دسترس پژوهشگران قرار گرفته اند.

کتاب:«تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی ایران؛ جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک» به روشنی نشان می دهد که شیخ نشین های جنوب خلیج فارس از قطر و دبی گرفته تا فجیره، عجمان و ام القوین و حتی ابوظبی و شارجه و رأس الخیمه نه ادعایی بر جزایر ایرانی داشتند و نه عنادی با تمامیت ارضی ایران، بلکه در مقاطع گوناگون به حاکمیت ایران بر جزایر اذعان داشته و حتی گاه برخی از آنان صادقانه در راه تداوم و حفظ این حاکمیت کوشا بودند.اما آنچه که در برهه هایی منجر به طرح ادعاهایی علیه حاکمیت ایران بر جزایر از سوی برخی از شیخ نشین ها می شد، نه انگیزه و اراده طبیعی آنان بلکه اعمال فشار استعمار انگلیس و در پاره ای اوقات هم تهدیدات دولت های تندرو و افراط گری عرب به ویژه نظام بعثی عراق بود.اما هنگامی که این اعمال فشارها و تهدیدات کم اثر می شد، شیخ نشین ها و دولت های حاشیه جنوب خلیج فارس نه تنها ادعایی علیه حاکمیت ایران بر جزایر ایران مطرح نمی کردند، بلکه ضمن اذعان بر حق مالکیت ایران بر جزایر، تلاش می کردند تا پیوندهای خود با ایران را مستحکم تر سازند.

پژوهش حاضر هم چنین روایتی است مستند از پیوندها و علایق عمیق عرب های جنوب خلیج فارس با ایران و ایرانیان و بیانگر این حقیقت است که شیخ نشین ها تا چه پایه به ایران متکی بوده و به ایران به مثابه پناهگاه خود در برابر زیاده خواهی های استعمار و تهدیدات تندروهای منطقه ای همچون: صدام می نگریستند.

در برآیندی کوتاه از درون مایه کتاب «تمامیت ارضی ایران دوران پهلوی؛ ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک» می توان گفت که در این کتاب به حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر سه گانه خلیج فارس اشاره شده، اشغالگری انگلیس ها در جزایر و نقش حق العمل کاری شیوخ دست نشانده آنان مورد توجه قرار گرفته و اعتراض مداوم و بی وقفه ایران به اشغال جزایر مورد بررسی قرار گرفته است، به تلاش های پیاپی ایران برای آزادسازی جزایر پرداخته شده و مقبولیت و مشروعیت بین المللی اعاده حاکمیت ایران بر جزایر به طور مستند مطالعه شده است.

تصریح شیوخ جنوب خلیج فارس به حاکمیت ایران بر جزایر، نامه رسمی شارجه به ایران و اذعان این امارت به حاکمیت ایران بر ابوموسی، تقاضاها و پیشنهادات مکرر رأس الخیمه برای اعتراف به مالکیت ایران بر جزایر تنب در قبال کمک های مالی، پذیرش عملی حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه به وسیله امارات متحده عربی، همکاری عملی شارجه با حاکمیت مطلق ایران بر سرتاسر ابوموسی، مختومه بودن هر گونه ادعا علیه مالکیت ایران بر جزایر و سرانجام اعمال حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه و توسعه و سازندگی در این جزایر و به ویژه در ابوموسی از دیگر موارد مهمی هستند که در کتاب به آنها پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:

فصل اول / تلاش برای آزادسازی جزایر سه گانه در دهه های 1320 و 1330 خورشیدی

گفتار اول: از شهریور 1320 تا دولت مصدق

گفتار دوم: دولت مصدق و جزایر سه گانه

گفتار سوم: جزایر سه گانه پس از 28 مرداد 1332

فصل دوم / تلاش های تازه برای اعاده حاکمیت

گفتار اول: طرح هایی برای اعمال حاکمیت

گفتار دوم: ابوموسی در نیمه اول دهه 1340 خورشیدی

فصل سوم / در آستانه اعاده حاکمیت

گفتار اول: ابوموسی در نیمه دوم دهه 1340

گفتار دوم: دو جزیره تنب در نیمه دوم دهه 1340 خورشیدی

فصل چهارم / زمینه سازی های نهایی برای اعاده حاکمیت

گفتار اول: زمینه سازی های سیاسی و حقوقی و نظامی

گفتار دوم: تلاش های دیپلماتیک

فصل پنجم / مذاکرات و رایزنی های بین المللی و منطقه ای

گفتار اول: مذاکره با انگلستان

گفتار دوم: رایزنی ها و واکنش های بین المللی و منطقه ای

فصل ششم / رایزنی با شیوخ فدراسیون در حال تشکسل امارات

گفتار اول: رایزنی با شیوخ پنج گانه

گفتار دوم: رایزنی با شیخ نشین رأس الخیمه و مواضع و رویکردهای این شیخ نشین ...

گفتار سوم: رایزنی های ایران و شارجه و یادداشت تفاهم درباره ابوموسی

فصل هفتم / آزادسازی جزایر سه گانه

گفتار اول: ورود نیروی نظامی ایران به جزایر

گفتار دوم: بازتاب بین المللی آزادسازی جزایر

گفتار سوم: شورای امنیت سازمان ملل متحد و مسئله جزایر سه گانه

فصل هشتم / اعمال حاکمیت ایران بر جزایر

گفتار اول: سیادت کامل ایران

گفتار دوم: تأسیس زیرساخت های اداری و اقتصادی در ابوموسی

گفتار سوم: کمیته عمران ابوموسی

گفتار چهارم: پیروزی انقلاب اسلامی و تداوم و استمرار حاکمیت ایران