معرفی کتاب

ابوالقاسم فرزند شیخ محمد عباس شروانی، ‌متخلص به رفعت بهوپال هند 1276 ـ پس از 1298ق، پژوهشگر و شاعر ایرانی تبار هندی، نسبش به جابر بن عبدالله انصاری می‌رسید. نیاکان وی از مدینه به بغداد و از آنجا به همدان و پس از آن به هندوستان کوچیدند و در لکنو سکونت گزیدند. نیای بزرگ او میرزا ابراهیم خان همدانی شروانی وزیر نادرشاه افشار (1148-1161ق) بود. ابوالقاسم از پدر فاضل و شاعر خود کسب دانش کرد. در خوشنویسی دست داشت. در جوانی به دربار نواب شاهجهان بیگم (1319ق) پیوست. از آثارش: زرین پرند،‌ آیین بهین، چشمه نوش، دل افروز، تذکره قیصرنامه، تاریخ نفیس، قبسات القیاس؛ روان افزا؛ جواهرنامه؛ تذکره ماه درخشان؛ اختر تابان. که شرح احوال و نمونه اشعار هشتاد و دو تن از زنان سخنور به ترتیب حروف تهجی است. شرح حال ها از آرزوی سمرقندی آغاز می شود و به یاسمن بو پایان می پذیرد. در خاتمه شرح احوال و نمونه آثار رابعه قزداری و مستوره کردستانی از مجمع الفصحا نیز آمده است. مؤلف این تذکره را به تشویق برادر خود ابوالحسن و به فرمان شاه جهان بیگم نوشته و در 1298ق به پایان رسانده است (چاپ سنگی 1299ق) آقای گلچین معانی در تاریخ تذکره های فارسی ج1 ص20 درباره این نویسنده می‌نویسد: این مؤلف در شمار مآخذ خود از تذکره های زیادی نام برده که بعضی از آنها وجود خارجی نداشته است و ندارد از آن جمله است:

جوهر پی دری، نشتر غم، خریطه ی جواهر، جواهر زواهر؛ و ممکن نیست که آن همه تذکره را برای این مختصر نامعتبر تصفح کرده باشد.

محمدمظفر حسین صبا مؤلف روز روشن درباره اش می‌نویسد: ابوالقاسم خلف اکبر و ارشد شیخ عباس رفعت است... چشم واکردنش به تماشای عالم شهود در شهر بهوپال سوم محرم سنه ستّ و سبعین از مائه ثالث عشر (1276) بود ...

هر چند که ایام گل و عهد شباب است                                                 لکن نخورم می که مرا خوف حساب است

از آفت هجران تو ای کان ملاحت                                                      دل مضطرب و آه به لب دیده پر آب است...

(روز روشن، ص:‌721-719)