معرفی کتاب

معرفی کتاب:

جنات عدن/عبدی بیگ شیرازی

زین العابدین بن عبدالمومن نویدی

نشر سخن

تهران 1395

زین العابدین علی بیگ معروف به نویدی شیرازی، در شهر تبریز متولد شد.جد مادری او در زمان شاه اسمعیل اول وزیر حظیره متبرکه مقدس صفویه بود.او در سال 920 هـ.ق به هنگام جنگ چالدران جهت محافظت از زن و فرزند خود که در تبریز اقامت داشتند، از اردبیل به این شهر آمد ولی به عثمانیان که تبریز را اشغال کرده بودند-دستگیر شد.

در تذکره های فارسی تنها به مختصری از شرح حال عبدی بیگ اشاره شده و در تمام آن ها از شغل سیاق داری و هنر شاعری او تعریف شده است، از جمله سام میرزا در تحفه سامی، امنت و دیانت و راست قلمی بی نظیر او را ستوده است.

عبدی بیگ مجموعه آثار خود را در سه دیوان جمع آوری کرد، که بیشتر آن امرزو در دست است و چند نسخ خطی اشعار و آثار او در کتابخانه های باکو،لنینگراد و لندن و تهران نگهداری می شود.

عبدی بیگ بسیاری از تحولات دوره حکومت شاه اسماعیل صفوی را درک کرده بود.این امر سبب می شد تا ضمن اندوختن تجارب فراوان، اطلاعات تاریخی با ارزشی نیز گردآوری نماید، به همین دلیل علاوه بر سرودن مضامین شاعرانه، به نگارش تاریخ و توصیف پایتخت جدید صفوی پرداخته است.

منظومه جنات عدن، اول بار در مسکو به چاپ رسید. گذشت چهار دهه از چاپ این اثر و عدم دسترسی به این منظومه مهم تاریخی، که اطلاعات مبسوطی از اوضاع و اماکن تازه تاسیس پایتخت دولت صفویه را در خود دارد، لزوم بازنگری و تصحیح مجدد آن را بر اساس دانش روز و نتایج به دست آمده از پژوهش های اخیر، طلب می نمود.

ابیات مثنوی جنات عدن ، چندان زیاد نبوده و به حدود چهارهزار بیت محدود می شود، اما به لحاظ رابطه با شهر ، مجموعه جعفر آباد و دگیر فضاها و اماکن شاهی قزوین در دوره حکومت شاه تهماسب صفوی، دارای پیچیدگی هایی است که نیازمند خواندن های مکرر و دوره است، تا هرچه بیشتر فضای توصیف شده در اشعار ، ملموس و امکان درک عمیق معانی اشعار میسر گردد؛( به خصوص که از فضاهای توصیف شده در جنات عدن، اندک بنایی در حال حاضر باقی مانده ، و آن هم در طی مرمت و بازسازی های دوره های قبل دچار تغییرات فراوان گشته).

کتاب حاضر بر اساس تصاویر نسخه خطی موجود در مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 2425 با عنوان کلیات نویدی تدوین گردیده است. کلیات نویدی شامل خمسه اول من ( مظهر الاسرار، جام جمشیدی، هفت اختر، مجنون و لیلی ، و آیین اسکندری )، منظومه خزائن ملکوت ( مرکب از هفت خزانه ) از خمسه دوم و خمسه سوم یعنی جنات عدن است. این نسخه بعد از سال 969هـ.ق یعنی تقریبا دو سال پس از اتمام جنات عدن استنساخ شده است. نسخه مجموعا 600 صفحه است و اشعار هر صفحه در چهار ستون و حدودا 23 سطر با خط ریز نگاشته شده اند.مثنوی جنات عدن با دیباچه ای از شاعر ، در سبب سرودن خمسه جنات عدن و توضیحات مختصر هر منظومه از صفحه 501 آغاز گردیده و به صفحه 600 که انتهای کلیات نیز هست، ختم می گردد.جنات عدن مجموعادارای یک صد صفحه  و با احتساب یک بیت تکراری 4135 بیت است. تا کنون نسخه دیگریاز جنات عدن ، شناخته نشده است.

سید علی صالحی امیری