معرفی کتاب

معرفی کتاب:
مرآت الاصطلاح ( تالیف 1158 ق)
آنندرام مخلص
مصحح: منوچهر شیکهر – حمیدرضا قلیچ خانی – هومن یوسفدهی
نشر سخن
تهران 1395

نخستین تصحیح انتقادی مرآت الاصطلاح در اوایل سال 2013م. در دهلی انتشار یافت. کتاب در دو مجلد و دارای مقدمه ای در چهل صفحه به زبان انگلیسی بود. 
این کتاب در برگیرنده اصطلاحات ، توضیحات،مثل ها و آگاهی های ادبی و تاریخی دست اولی است که برخی را در منابع دیگر نمی توان یافت و بسیاری از نقل ها و اظهار نظرهای آنندرام مخلص ، بی شک برای نخستین بار در معرض داوری شیفتگان ادبیات فارسی قرار می گیرد.این کتاب بر فرهنگ هایی چون بهار عجم و آنندراج فصل تقدم دارد و از این رو پیش از تصحیح و انتشار متن فارسی اش، به انگلیسی ترجمه و در سال 1993 م انتشار یافته است.
سده دوازدهم هجری را دوره انقراض و افول پادشاهی تیموریان نامیده اند. دو دهه نخست این دورهمزمان بود با نیمه دوم پادشاهی اورنگ زیب عالمگیر پادشاه که 23 سال از دوران سلطنت او در جدال با مرهته غرب هند و دکن گذشت.نتیجه این جدال ها چیزی نبود ،جز اختلاف مال و جان مردم ، نارضایتی عمومی و در نهایت تضعیف پادشاهی تیموریان هند و میدان یافتن دشمنان.
آنندرام مخلص لاهوری که پدر و پدربزرگش از راجه های منطقه لاهور و از ملازمان دربار بودند، در سال 1107 ق. دیده به جهان گشود و دوران کودکی خود را تا سن یازده سالگی در دوران نسبتا آرام سلطنت همین پادشاه سپری کرد. ولی دوران تحصیل و نوجوانی و جوانی او یکی از خونبارترین دوران تاریخی هند بود.
پس از در گذشت اورنگ زیب عالمگیر پادشاه در سال 1118ق. در طی هفده سال یعنی سال 1133 ق هفت بار تخت و تاج سلطنت دهلی دست به دست شد.محمد معظم شاه عالم بهادر معروف به بهادر شاه اول پسر بزرگتر عالمگیر پادشاه که 65 سال داشت، دو مدعی دیگر سلطنت یعنی برادرانش را از میان برداشت.ولی سلطنتش چندان طولانی نشد و پس از پنج سال در هفتاد سالگی در گذشت.
آنندرام در ابتدای سلطنت محمدشاه ، زندگی اجتماعی و سیاسی اش را آغاز کرد و در سال 1132ق. پس از در گذشت پدرش راجه هردی رام و در حالی که 25 سال بیش نداشت، به دربار تیموری راه یافت و مهمترین و ارزشمندترین سال های زندگی خود یعنی سی سال از عمر 57 ساله اش را در دوران این پادشاه گذراند.
آنچه در این کتاب ملاحظه میفرمایید شمه ای از اوضاع سیاسی و اجتماعی آشفته و تاسف بار هند در دوران حیات آنندرام مخلص است.اما اوضاع ادبی هند به بدی اوضاع سیاسی آن نبود. با آ«که در ابتدای این سده اورنگ زیب عملا شاعرانن و نویسندگان و نوازندگان را از دربار خود رانده بود و به مشایخ طریقت هم مجال عرض اندام نمی داد،با این حال در عهد او از هرگوشه هند شاعرانی برخاستند که یا به خدمت شاهزادگان و امرای کوچک و بزرگ محلی در می آمدندو در ازای خدمات حکومتی و سپاهی مقرری و مواجب دریافت می کردند و یا کاملا دربار و زندگی اشرافی را ترک می نمودند.
به یقیین آثاری که از شعرا و نویسندگان این دوره از تاریخ هند بر جای مانده ، چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی ارزشمند و قابل توجه است و این آثار با توجه به پرآشوب بودن اوضاع سیاسی و نامطلوب بودن اوضاع اقتصادی، کارنامه ای درخشان برای شعرا و نویسندگان این دوره محسوب می شود.

سید علی صالحی امیری