معرفی کتاب

در بررسی تاریخی سخن گفتن از اهمیت سفرنامه های و پیشینه آن در ایران امری زاید است، با این حال سفرنامه های داخلی در ایران در دوره قاجاریه اغلب از سوی پادشاهان و رجال حکومتی به نگارش درآمده است. گرچه سفرنامه  هایی از علما، رجال و تجار هم در دست است که اغلب درباره سفر زیارت عتبات مقدسه می باشد. سفرنامه های خارجی که از سیاحان غربی در دست است اغلب گزارش سفر مأموران سیاسی و نظامی کشورهای اروپایی است که به عنوان راهنمای مأموران بعدی از تجربیات و مشاهدات تدوین یافته است. در مقابل سفرنامه های شاهان قاجار به ویژه ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه توسط منشیان حضور به نگارش درآمده و اغلب متونی ادبی تملق آمیز هستند که نقطه ی ثقل آن قبله عالم است. در این متون آنچنان که باید انتظار محققان برآورده نمی شود، زیرا نگارش این متون جنبه تشریفایت و تفریحی و برخی تزئینی یافته است. از این رو اغلب سفرنامه های شاهان قاجاری در کاغذ گرانقیمت و با خط ممتاز و تذهیب و سرلوحه های زیبا به نگارش درآمده و دارای جلد نفیسی هستند. با این حل نمی توان این سفرنامه ها را خالی از فایده دانست. از لابه لای سطور همین متون تاریخی گزارش های هرچند کمرنگ وضع اجتماعی، سیاسی  اقتصادی را می توان یافت. اهمیت دیگر این متون در مطالعات جغرافیایی مورد استفاده در زمان نگارش سفرنامه ها از دیگر سودمندی هایی است که به کار محققان و پژوهشگران تاریخی می آید. متنی که فراروی علاقمندان و محققان تاریخی قرار دارد از جمله سفرنامه های منتشر نشده ناصرالدین شاه قاجار است که به قلم سام میرزا از شاهزادگان ادیب قاجاری تحریر یافته است. در مقدمه عالمانه مصححان و سفرنامه به قدر کفایت در معرفی این نسخه و نحوه دسترسی و تصحیح و تعلیقات آن سخن رفته است. با این حال باید متذکر شد گویاسازی اعلام این متن با مراجعه و  تحقیق بیش از یکصد و پنجاه منبع و مأخذ تاریخی فراهم آمده است. از این رو تعلیقات این سفرنامه در مقایسه با سایر سفرنامه ها، اطلاعات سودمند فراوانی را در موضوعات مختلف درج کرده است که همه این مطالب را یک جا نمی توان یافت. به همین علت این سفرنامه برای مطالعات محلی در خصوص چمن تاریخی سلطانیه ارزش فراوانی دارد.

عناوین مطالب سفرنامه:

ملتزمین رکاب ناصرالدین شاه

حرکت اردوی ناصری از تهران

ورود به شهرهای قم، محلات و کمره

حرکت به سمت همدان

عبور از کردستان

توقف اردوی ناصری در آذربایجان

بازگشت به دارالخلافه از مسیر قزوین

تعداد صاحبمنصبان، نظامیان و اسامی منازل