۳۰۰۲
۰
۱۳۹۶/۱۲/۹
زمان نگری و کیهان باوری در عصر صفویه (پنج جستار تاریخی در باب زمان و کیهان)

زمان نگری و کیهان باوری در عصر صفویه (پنج جستار تاریخی در باب زمان و کیهان)

پدیدآور: بهزاد کریمی ناشر: نشر ققنوستاریخ چاپ: ۱۳۹۶مترجم: بهزاد کریمی مکان چاپ: تهران

خلاصه

تامل در مفاهیم زمان و کیهان و کیفیت تجلی آن ها در عرصه ی تاریخ و به ویژه تاریخ نگاری، انگیزه ی اصلی فراهم آوردن این مجموعه ی کوچک بوده است. مؤلف، این مجموعه را به اعتبار رویکرد زمان محور مورخان به جهان پیرامون خویش و باور آن ها به دخالت امور کیهانی در زندگی بشری، به ترتیب با دو مفهوم «زمان نگری» و «کیهان باوری»، ممتاز ساخته است.

معرفی کتاب

تامل در مفاهیم زمان و کیهان و کیفیت تجلی آن ها در عرصه ی تاریخ و به ویژه تاریخ نگاری، انگیزه ی اصلی فراهم آوردن این مجموعه ی کوچک بوده است. مؤلف، این مجموعه را به اعتبار رویکرد زمان محور مورخان به جهان پیرامون خویش و باور آن ها به دخالت امور کیهانی در زندگی بشری، به ترتیب با دو مفهوم «زمان نگری» و «کیهان باوری»، ممتاز ساخته است. پژوهش در معنا و تأثیر این دو مفهوم در عرصه ی تاریخ نگاری عصر صفویه، با این پرسش اساسی آغاز شد که آیا ایده های کیهانی می توانسته بر محتوای تاریخ نگاری ها و نیز شیوه های تاریخ نویسی تأثیر گذار باشد؟ و اگر آری، چگونه؟ مؤلف با توجه به میراث غنی تاریخ نگاری عصر صفویه و نیز با ملاحظه ی آشنایی بیشتر با این دوره ی تاریخی، بر آن شد تا این پرسش را در زمینه تاریخ صفویه طرح کند. نخستین پویه های پژوهشی خیلی زود این حقیقت را آشکار ساخت که پرداختن به کیهان شناسی و تأثیر آن بر حوزه ی تاریخ نگاری نمی تواند فارغ از مسئله ی زمان ارزیابی شود. زمان در معانی متفاوت قدیم و جدید خویش ربط وثیقی با تحولات کیهانی می یابد و اصولا ورود دو مقوله ی زمان و زمان نگری به سپهر این پژوهش، برخاسته از همین حقیقت است. همین مقدمه ی لازم در باب فلسفه ی زمان و شناسایی انواع زمان در حوزه های معرفتی مختلف بود که جستار نخست این مجموعه را سامان داد و این نوشتار در حقیقت حکم مدخل را دارد برای دیگر جستارها. خواننده در این جستار ضمن مطالعه ی رویکردهای متفاوت به مقوله ی زمان، با سه برداشت تقویمی، آیینی و وقایع نگارانه از زمان آشنا شود. در هرکدام از این بخش ها رهیافت مسلمانان به طور عام و ایرانیان عصر صفوی به شکل خاص به مسئله ی زمان بررسی می شود و در قسمت زمان وقایع نگارانه، که از حیث موضوع اصلی این مجموعه اهمیت ویژه ای دارد. چهار تاریخ نگاری شاخص عصر صفوی به لحاظ کاربست مفاهیم متفاوت زمان بررسی می شود. یکی از عرصه های مهم بازتاب دهنده ی تلقی های زمان از جهان تنجیم بوده است. تنجیم در معنای اختربینی یا پیشگویی حوادث آینده بر اساس مواضع اجرام سماوی، در دنیای قدیم و علی الخصوص در دربارهای ایرانی امری رایج به شمار می رفت و پادشاهان ایران از جمله در دوره ی صفویه برای انجام دادن امور ریز و درشت خویش از منجم دربار مشورت می طلبیدند. در جستار دوم نشان داده خواهد شد که چگونه نگره های تنجیمی، سازو کارهای سیاسی عصر صفویه را متأثر می ساختند. نویسنده بعد از به دست دادن تعاریفی کلی از زمان، ابتدا زمینه های نجومی استنباط های اختربینان را با مطالعه ی موضوع قران بررسی می کند و سپس به سراغ نمود وقایع نگارانه ی قران در تواریخ این دوره می رود و کاربردهای آن را معرفی می کند. کرامت نمایی در معنای انتساب کرامت به حامیان مورخان نیز ار دیگر موضوعاتی است که در این بخش بررسی می شود. کرامت نمایی در وقایع همانند دستور کاری بوده است که مورخان عصر صفوی از آن برای ارائه ی تصویری فراانسانی از پادشاه زمانه بهره می جستند؛ پادشاهی که از امدادهای الهی برخوردار بود و توانست رویدادهای آینده را پیشگویی کند. پادشاهان همچنین از گزاره های تنجیمی برای توجیه رفتارهای نامتعارف خویش استفاده می کردند یا مورخان این اعمال عموما غیر انسانی را در زمینه ی تنجیم به گونه ای صورت بندی می کردند که دامان پادشاه عاری از خطا جلوه کند. در بخش پایانی این جستار نیز تأثیر بلاغی اصطلاح شناسی نجومی و تنجیمی بر ادبیات تاریخ نگارانه ی دوران صفویه بررسی می شود. جستار سوم متکفل بررسی جنبش نقطویه به مثابه یکی از آخرین جنبش های کیهان شناختی و هزاره گرایانه ی ایران است. آموزه های این جنبش بر خوانشی متفاوت از زمان و کیهان استوار بود. نقطویان به پیروی از محمود پسیخانی، که در اوایل سده ی نهم هجری قمری می زیست، قایل به ادواری بودن زمان بودند و اینک در آستانه ی ورود به هزاره ی دوم در پی به دست گرفتن قدرت برآمدند. درویش خسرو نقطوی که در اوایل عصر شاه زعامت نقطویان را بر عهده داشت به همین ایده به دربار و شخص شاه نزدیک شد تا مرگ بتواند شاه عباس را به سلک نقطویان درآورد. توجه به برخی زمینه های تنجیمی برای ورود به هزاره ی دوم، کوشش نقطویه برای قبضه کردن حکومت، گرایش شاه عباس به نقطویه و دست آخر تلاش برای شناسایی کوشش های مورخان در توجیه هدم فرقه ی نقطویه و مبرا ساختن شاه از گروش به این جنبش، بخش های اصلی این جستار را سامان داده است. همچنین خواننده در این جستار درمی یابد که چگونه برای نخستین بار در تاریخ ایران، شاه به میل خویش از قدرت کناره جست و تاج و تخت را به یکی از نقطویان سپرد تا مگر نحوست ستاره ای دنباله دار – که نمی شود آن را بدون توجه به نگره های تنجیمی دوران شناخت – دامنگیر او نشود. جستار چهارم حاصل تدقیق و تحقیق یکی از برجسته ترین صفویه پژوهان معاصر در کیهان شناسی صفویه است. آثار بابایان همواره  متضمن چشم اندازهایی نو به تاریخ صفویه است. این جستار در کنار چند مقاله ی ارزشمنند دیگر بر اساس مجموعه ای از فالنامه های مصور صفوی و عثمانی نگاشته شده که امید است این مجموعه ی نفیس و کم نظیر به زودی به شکلی مناسب در ایران ترجمه و چاپ شود. نویسنده دراین جستار طالع بینی درعصر صفویه را مبتنی بر فالنامه های مصور عثمانی و صفویه بررسی کرده است. بر اساس این پژوهش، طالع بینی یا تنجیم حتی در دوره ی شاه تهماسب اول که به تشرع نامبردار بود در جامعه ی ایران و دربار صفویه امری رایج بوده است. بابایان اندیشه های غالیانه ی شاه اسماعیل اول صفوی را زمینه ی می داند برای رواج طالع بینی در عصر صفویه، او همچنین با اتکا بر فالنامه ها اندیشه ی زمان محور هزاره گرایی را درتاریخ ایران و به ویژه در عصر صفویه بررسی کرده است. از نگاه او ایده های آخرالزمان و شیعی که دراین دوره تبلیغ و ترویج می شد یکی از بنیادهای طالع بینی در فالنامه های صفوی است. خوا بو خوابگزاری از دیگر مضامینی است که بابایان کوشیده است از طریق آن پیشگویی رویدادها، حرکت در زمان و سیاست های پادشاهان صفوی را ارزیابی و تحلیل کند. جستار پسین نوشتاری است خلاقانه در حوزه ی پژوهش های تاریخی که انگشت شمارند و سخت مورد نیاز. در زمانه ای که پژوهش های تاریخی بیشتر در چارچوب های خشک و تکراری سیاسی خلاصه شده اند یا به مباحث انتزاعی می پردازند، مقاله ی دکتر بشیری دری است گرانبها که نشان می دهد مورخان می توانند همراه با جامعه شناسان حرف هایی جدی و کاربردی برای جامعه ی معاصر داشته باشد. در حال حاضر که تندروی های گروه های تکفیری و سلفی بلای جان بشریت شده است، نسخه های پرشماری از سوی عالمان علم سیاست و جامعه شناسی پیچیده می شود. شاید بتوان گفت جستار بشیر جزء معدود راه حل هایی است که از سوی جامعه ی مورخان و با اتکا به دوره ای خاص از تاریخ ایران ارائه شده است. بشیر بر این باور است که زمان در خوانش حوادث صدر اسلام از سوی بنیاد گرایان امری است جهان شمول و ذاتی و لایتغیر.  او ضمن بررسی آموزه های آکادمیک غربی که آن ها را سرمنشأ این اشتباه دانسته است، با اتکا به تاریخ نگاری های اواخر دوره ی تیموریان و اوایل دوره ی صفوی کوشیده است مفهومی جدید از زمان را به ویژه برای بازخوانی رویدادهای تاریخی جهان اسلام ارائه دهد.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه بیشتر ...

مهدی (ع) فقرا؛ پژوهشی در جامعه شناسی فقر و انتظار

مهدی (ع) فقرا؛ پژوهشی در جامعه شناسی فقر و انتظار

فهیمه بهرامی

این اثر را می توان در تداوم سنت مطالعات کلاسیک علوم اجتماعی قلمداد کرد؛ سنتی که دین و انتظار و انقلا

زبدة الوقایع (تاریخ وان و هکاری 1266-1262ش)

زبدة الوقایع (تاریخ وان و هکاری 1266-1262ش)

میرزا موسی خان طباطبایی انصاری

این اثر دارای اطلاعات ذی قیمتی از مسائل مهم تاریخی، سیاسی، جامعه شناختی، هنری، فرهنگی، اجتماعی، اقتص

دیگر آثار نویسنده

زنان در گفتمان پزشکی ایران با تکیه بر دوره صفویه

زنان در گفتمان پزشکی ایران با تکیه بر دوره صفویه

بهزاد کریمی

کتاب حاضر در جست و جوی تعریف تازه ای از زن ایرانی در یکی از دوره های مهم تاریخ ایران است. تا کنون مو