۳۴۳۴
۱۲۶۶
۱۳۹۷/۸/۱۱
مجموعه ی خیال؛ برگزیده ی غزلیات چهل و شش شاعر از بابا فغانی شیرازی تا صفاءالحق همدانی

مجموعه ی خیال؛ برگزیده ی غزلیات چهل و شش شاعر از بابا فغانی شیرازی تا صفاءالحق همدانی

پدیدآور: علیرضا ذکاوتی قراگزلو ناشر: نشر نوتاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۷۷۰نسخهشابک: 978-600-8547-93-8تعداد صفحات: ۹۰۰ص

خلاصه

هدف این مجموعه عرضه ی برگزیده ای از غزلیات مهم ترین شاعران سبک مشهور به هندی به صورت کارآمد و گویاست که ویژگی های فکر و زبان آن شاعر و حسن و عیب کار او را نشان می دهد. در این نوشتار چون نظر بر این بوده که خواننده با حال و هوای دیوان هر شاعر و فضایی که او در آن شعر می سروده آشنا شود و مختصات اندیشه و هنر آن شاعر را دریابد لذا در شرح حال مجملی که برای هر شاعر نگاشته شده بر مهم ترین نکات تاکید گردیده است.

معرفی کتاب

در همه ی ادوار تاریخی، نوعی هماهنگی و همسازی میان شاخه های مختلف فرهنگ و هنر وجود دارد. در فرهنگ و تمدن ایران بعد از اسلام، این همسوئی در رشته های گوناگون کاملا محسوس است و بهترین شاهد آن عصر صفوی است. همچنان که بار دیگر در عصر ناصری با ارائه ی کارهای ممتاز در رشته های گوناگون هنری، به موازات عرضه ی مجموعه های عظیمی از علوم دیگر روبه رو هستیم. اما اکنون و در این کتاب سخن از سبک هندی است. با یک نظر اجمالی به گویندگان فارسی زبان، از دیرباز، ملاحظه می شود که برخی صاف و سرراست سخن گفته اند مانند رودکی، فردوسی، منوچهری، فرخی، ناصر خسرو، فخرالدین گرگانی، سعدی و بسیاری دیگر. و دسته ای نیز پیچ و تابی به تعبیر و مضمون انداخته، به هر دلیل به نحوی از ادای مستقیم مقصود خودداری ورزیده اند همچون خاقانی، نظامی، ظهیر فاریابی، انوریف کمال اسماعیل، حافظ و دیگران. تمام شاعران سبک معروف به هندی از زمره ی دوم اند. اما هرچه به دوران های اخیر نزدیک تر می شویم مضامین ترکیبی تر می شوند و در ادای این مضامین ترکیبی، تعبیرهای پیچیده تری نیز به کار می رود.

به نظر بسیاری از تذکره نویسان قدیم و جدید، و به اعتقاد نویسنده، بنیانگذار و آغازگر تحول در شعر فارسی که منجر به پیدایش و تکامل سبک مشهور به هندی شد، بابافغانی (متوفی 925ه.ق) است. ملاحظه ی وضع کلی شعر فارسی به خصوص غزل در فاصله ی حافظ تا فغانی، به ویژه جامی تا فغانی، و مقایسه ی آن با تحولی که پس فغانی رخ دادف نشان می دهد که شعر فارسی به دست فغانی از یک بن بست بیرون آمد و طریقی پیدا شد که شاعر از تکرار و تقلید به فضای آزادتری وارد شود و به بیان مستقل دریافت های شخصی بپردازد. و چنان شد که تا مدت ها شاعران کهنه پرست هر نغمه ی تازه ای را که خارج از ردیف های هزاران بار نواخته شده می شنیدند، به مسخره، فغانیه می گفتند. تذکره نویسان تصریح کرده اند که فغانی «آدم شعر جدید»، یعنی پدر سبک تازه، است و او را «مجتهد فن تازه» می نامیده اند. تا 150 سال از جمله وظایف شاعران استقبال از غزل های فغانی بود. یعنی با آموختن ردیف های او قادر به نغمه سرایی می شدند. و این همزمان است با رنسانس گونه ای که در تبریز و هرات و سپس، با روی کار آمدن صفویه، در قزوین و اصفهان پدید آمد و محصول کامل خود را در زمان شاه عباس در ایران و در زمان اکبرشاه بابری در هند عرضه نمود و در ابعاد مختلف اجتماعی و فرهنگی و هنری تأثیر خود را نشان داد. اگر در اشعار غزل سرایان بعد از حافظ تا فغانی دقت کنیم، همگی تقلیدی است. فغانی طراوت و بدعت در لفظ و معنا و احساس و اندیشه ی فردی را باب کرد، و پس از آن بود که شور و خروش جنبش فرهنگی نوین، که افراد و قشرهایی از پیشه وران و کسبه و طبقات خرده پای شهری بدان پیوسته بودند، توانست با این زبان و شیوه ی جدید بیان گردد.

فغانی در آغاز قرن دهم هجری ایستاده و سرچشمه ی سه شیوه ی شعری است: یکی وقوع گویی، دیگر سبک مشهور به هندی و سوم جریان بازگشت ادبی. جلب این که جریان بازگشت، با آن که مدعی تقلید از سعدی و حافظ است، در واقع افراط کاری های معنوی و فرسودگی های لفظی مرحله ی انحطاط سبک هندی را در سرچشمه ی زلال فغانی و شفائی و نظیری شسته است. و اگر باریک بینی به خرج دهیم، در اشعار خوب مشتاق و آذر و عاشق (اوایل قرن سیزدهم) ته مایه هایی از مضمون بندی سبک هندی و نیز اثری از شیوه ی وقوع گویی می یابیم؛ و این در مجموع یعنی بازگشت به فغانی.

شعر معروف به سبک هندی، خصوصا غزل به آن سبک، زبان حال طبقات شهرنشین است و در حد ممکن شعری مردمی است که  الهامات و عصیان ها و طغیان ها و اندیشه ها و تأثرات و تصورات و زیر و زبرهای زندگی روزمره در آن منعکس شده است. طبیعی است که نباید انتظار داشت که این انعکاس همواره ساده باشد، گاه کاژو کوژ است، اما برای کسی که با این شعر مأنوس شود کاملا مفهوم است. شاعر گاه شکوه ها و درخواست های اجتماعی و سیاسی خود را به شکل درددل های عاشقانه مطرح می سازد، اما خوانندگان و شنوندگان این شعر در محافل ادبی و قهوه خانه ها و انجمن ها آن را در معنای درستش می فهمیده اند. توجه مجدد به شعر سبک هندی، در شصت هفتاد سال اخیر، نیز درست به دلیل محتوای غنی اجتماعی و انتقادی آن بوده است. تحولات سبک مشهور به هندی نیز دقیقا به سبب همین ارتباط تاریخی موازی تغییرات عینی و دگرگونی های اندیشگی است که در همان دوران رخ می داده است. در ایران همزمان با انحطاط صفویه، گوینده ای متوسط به نام میرزا طاهر وحید شهرت بسیار داشت. و طبق آن چه از تذکره ی حزین به دست می آید، شعر ایران در اواخر عصر صفوی به بن بست رسیده بود. گویان حزین با دانش ادبی و قوه ی نقدی که داشت نکته را دریافت و نخستین علائم «بازگشت» را از خود نشان داد و همین باعث برخورد او با ادبای هندی گردید. اما حزین چون سال های میانی و آخر عمر را در هند می گذرانید موفق نشد که بانی بازگشت گردد و انجمن مشتاق در اصفهان این کار را کرد. در غزل دوره ی بازگشت آنچه مطلوب می نمود اشعار ساده و قابل فهمی بود که بتوان به آواز خواند و با آهنگ چارتار و کمانچه و دف و نی توام کرد و سبک هندی، که عمده ی محصولش غزل است در ایران فرو مرد. این بود اجمالی از سیر سیصد ساله ی شعر فارسی در ایران و هند. آن خصوصیات که برای سبک مشهور به هندی برشمرده اند همه در شعر فارسی سابقه دارد الا این که جمع این ویژگی های استثنایی خود، خصوصیتی است در سبک مشهور به هندی. به گمان نویسنده آن چه در این دوران سیصدساله برای شاعر اهمیت داشت سنت شکنی بود، یعنی با چشم خود نگاه کردن و با زبان خود بیان کردن. اگر اوضاع اجتماعی و مواهب شخصی کمک می کرد، شاعر موفق بود و هرگاه زمینه مساعد نبود شاعر در تار و پود سنت جدید گرفتار می گشت و گاه خفه می شد. آشنایی اقبال لاهوری با فلسفه و ادبیات غرب در هند شعر سبک هندی را از بن بست بیرون برد، حال آن که در ایران سبک بازگشت جانشین نالایق سبک هندی گردید تا این که آشنایی با فلسفه و ادبیات غرب در این جا هم تأثیر خود را گذاشت.

در این مجموعه، هم انتخاب شاعران و هم گزینیش از شعر هر یک بر اساس اهمیت شاعر و شعر او صورت گرفته است. شاعرانی برگزیده شده اند که گرایش مهمی را در غزل نشان می دهند یا وزن و ارزش والایی بین شاعران سبک مشهور به هندی دارند. انتخاب اشعار هر شاعر عمدتا از غزلیات و با این معیار و ملاک صورت گرفته که ویژگی های فکر و زبان آن شاعر و حسن و عیب کار او را نشان دهد. از شاعرانی که دیوانشان اولین بار به چاپ رسیده و متداول نیست اشعار بیشتری برگزیده شده است. اما اشعار انتخاب شده در یک سطح نیست. چون نظر بر این بوده که خواننده با حال و هوای دیوان هر شاعر و فضایی که او در آن شعر می سروده آشنا شود. و مختصات اندیشه و هنر آن شاعر را دریابد. لذا در شرح حال مجملی که برای هر شاعر نگاشته شده بر مهم ترین نکات تاکید شده است. در این مجموعه تکیه و هدف در درجه ی اول عرضه ی برگزیده ی کارآمد و گویایی است از غزلیات مهم ترین شاعران سبک مشهور به هندی.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف