معرفی کتاب

شاهنامه ی فردوسی محصول شرایط خاص دورانی است که آن دوران یکی از بزنگاه های تاریخ ایران بوده است؛ عصری که رقابت نژادی ایرانیان و اعراب به اوج خود رسیده بود. ایرانیان با عقبه ی فرهنگی خود در برابر هجمه های همه جانبه ی اعراب، به دفاع از تمدن کهن خود برخاستند. این جدال که به نهضت شعوبیه در تاریخ مشهور است، در واقع رویارویی ناسیونالیستی ایرانیان و اعراب در زمینه های مختلف است. به دنبال نهضت شعوبیه و اوج گیری تمایلات ملی در عصر حکومت های ایرانی پس از اسلام، شاهنامه سرایی که حاوی اسطوره ها و حماسه های ایرانی بود، رواج گرفت. فردوسی با آفرینش شاهنامه، شاهنامه سرایی را به اوج رساند. او که در اثر خود، داستان های افسانه ای و حماسه ای اسطوره ای ایران را به نظم کشید، به دوره های تاریخی نیز توجه کرد و تاریخ ایران را تا ورود اسلام به ایران به رشته ی نظم درآورد. نبوغ فردوسی باعث شد شاهنامه، به عنوان یک شاهکار، برگ برنده ی ایرانیان در رقابت فرهنگی با اعراب تلقی شود. این اثر شگرف توجه همگان را به خود جلب کرد و حماسه سرایان در عرصه ی نظم حماسه های ملی، به عنوان یک الگو، آن را پذیرفتند.

در دوره های پس از سقوط حکومت های ایرانی تبار و روی کار آمدن ترکان در ایران، رفته رفته روح حماسه به افول گرایید. از قرن ششم به بعد، نظم تاریخ در عرصه ی شاهنامه سرایی شروع شد و در دوره ی مغول، حماسه سرایی تاریخی رونق یافت. شاهنامه های تاریخی برخلاف شاهنامه های ملی - حماسی، که شخصیت ها و رویدادها در آن ها اسطوه ای باشند، به شخصیت های تاریخی و رویدادهای واقعی پرداخته و ثبت وقایع و رویدادها را در قالب نظم بیان داشته اند؛ بنابراین در بازسازی گذشته ی تاریخی، منابعی در خور توجه می باشند. شایان ذکر است، با وجود تغییرات محتوایی ایجاد شده در متون حماسی، همچنان نقش الگویی شاهنامه پابرجا بوده و در تمام دوران تطور شاهنامه سرایی، سرمشق بی بدیل حماسه سرایان بوده است.

در زمینه ی تاریخ سروده های تقلید شده از شاهنامه در دوره ی مغول، بیشترین کوشش بر این استوار بود که به ویژه محققین عرصه ی تاریخ و ادبیات از وجود چنین آثاری آگاهی نسبی داشته باشند؛ تاریخ پژوهان به هنگام شناسایی منابع برای موضوع پژوهشی خود جایگاه این قبیل منابع را در یابند؛ حماسه شناسان و پژوهشگران عرصه ی شاهنامه سرایی نیز ضمن شناسایی مقلدان و نظیره سرایان شاهنامه در دوره ی مغول، منابع لازم را برای بررسی نقش شاهنامه به عنوان الگوی ادبی - تاریخی در این دوره بازشناسند.

فهرست فصل های کتاب:

فصل یکم - تاریخ نگاری، شاهنامه نگاری و شکل گیری تاریخ نگاری منظوم

فصل دوم - تاریخ سروده های عمومی

فصل سوم - تاریخ سروده های سلسله ای