۳۵۱۱
۱۲۵۰
۱۳۹۷/۱۰/۲۶
تکیه ی دولت از بودن و نبودن

تکیه ی دولت از بودن و نبودن

پدیدآور: علیرضا قاسم خان ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگیتاریخ چاپ: ۱۳۹۵مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰نسخهشابک: 978-600-436-026-5تعداد صفحات: ۱۸۴ص

خلاصه

هنگامی که ناصرالدین شاه قاجار در اوج قدرت خویش فرمان ساخت تکیه دولت را به دوستعلی خان معیرالممالک صادر کرد، نه او و نه هیچ کس دیگر فکر نمی کرد که پنجاه سال بعد در همان مکان فرمان انقراض حکومت قاجاریه صادر خواهد شد. این بنا از زیباترین بناهای دوره ی قاجار بود که در آن روح معماری ایرانی در دوره ی معاصر به ظهور رسید. این بنا را بزرگ ترین تالار نمایش در تاریخ ایران دانسته اند و از آن به محل پرورش استادان بزرگ موسیقی یاد کرده اند. این کتاب داستان بودن و نبودن این بناست؛ از میان اسناد و عکس ها و از میان دیده ها و شنیده ها.

معرفی کتاب

در زبان ما، اصطلاح - نام های چکامه، بازی، پتواژ، دسته بند تقلید و معرکه، همه اصطلاحات نمایش است. وقتی در زبانی این همه نام از بهر یک امر اجتماعی - فرهنگی هست، پس نمایش امری درون جمعی، و درون ملی چند هزار ساله است. و رقم تاریخی تعزیه فقط چند هزار ساله نیست. این نمایش را کسانی تئاتر و کسانی تئاتر نیمه تمام گفته اند. لکن با ساخت تکیه دولت، که در آغاز قرار بود محل اپرای فرنگی باشد، با مخالفت هوشمندانه، و تغییر زیرکانه ی ناصرالدین هنر دوست، به تغیه خانه بدل شد، در این شکل معمارانه و در این شکل اجرایی خود که حضور دراماتیک فضا - زبان - موسیقی است، گوبینو درست تر دیده، که آن را از اپراهای غربی باشکوه تر نامیده، که نوعی درام موسیقایی است، که خاصه ی ذهن قومی شهادت پذیر ایرانی است. که نیز بعدی ترین در جریان مشروطیت، در ساختار شعر اجتماعی، راه دهنده به شعر مدرن فارسی می شود. که نخستین شکستن های قوالب عروض در متن و خوانش تعزیه- خاصه در کارهای میر عزای کاش - اپرانویس خلاق عهد ناصری - اتفاق می افتد. در اجرای تعزیه، پیش آگاهی، فقط از ماجرا - واقع نیست، بلکه با پیش آگاهی از فضا و نیز لحن ها، گوشه ها، نواها و دستگاه ها، تذکار و مشارکت درونی در واقع، هربار باز بازسازی می شود، که خاصه ی ذهن شهادت پذیر ایرانی است. اما مهمتر اینکه در روند سنت دیرین آئین های شهادت - سیاوش خوانی، زریر خوانی و - سنت متحول و خلاق در کار است. چه در کارهای ملاحسین واعظ کاشفی، تا میرعزا، تا میرغم، که در کار باز پردازی، و نوشتن تعزیه های جدید بودند - بگیریم نمایشنامه- اپراهای جدید- و می رسیدند به تعزیه هایی چون حلاج، و واقعات روزمره چون تعزیه ی شاه شهید - ناصرالدین- و تعزیه های مضحک .... چه در کار تصویر گران چاپ های سنگی - خاصه علیقلی خویی- و چه در ساخت فضا - تکیه ها: تالارهای نمایش - و سرانجام، ساخت تکیه دولت با چندین هزار مشارکت - مشرف، چه در نحو میزانسن و اجرا، فضاسازی اجرایی به دائم متحول و خلاقی در کار است که اما بی فاصله، از بوطیقای ارسطو، فاصله می گیرد؛ فضا و اجرا اجازه می دهد که زمان و مکان در هم گردان باشند، و مجریان و مشارکان نیز. و با یک حرکت دوری، دائم جا به جا شوند، یا با یک تظاهر- ظهور، ساز و کاری متمیّن در نظام اندیشگانی ایرانی پیشنهاد می شود. اگر ابن رشد به جای تراژدی، هجا، و به جای کمدی، مدیح پیشنهاد می کند، که به ظاهر اشتباه است، اما که واژگان به مثابه رخداد اندیشه اند، و ابن رشد، اصل نگرش بنیادی جهان شرق اسلامی را به بوطیقای ارسطو، تحمیل می کند، که تعزیه - اپرا - نمایش ایرانی - نه راهبرد به کاتارسیس و نه راهبرد به همذات پنداری است که هیچ مومنی و مشارکتی جرات آن ندارد که با حسین سلام اله همذات شود، و نه می تواند بخواهد که با شمر. و نیز حاضران تا خود به کاتارسیس نرسیده باشند، نمی توانند مشارکت در آیین نمایش شوند. فضای گردان تکیه به مشارکان اجازه می دهد که در تاریخ و در خود به عنوان شبیه به خود، مشارکت کنند. این چنین حضوری که غایت قصوای کار کسانی چون گروتوسکی می تواند بود، در این فضا، به مدرن ترین و دستیاب ترین لحظه و حضور، شکل می گیرد. این امر، راه می دهد که بگوییم، تعزیه و تکیه ها، میراث موزه ای نیستند که دست نخورده به اجراهای تکراری درآیند، که در قرن های دوازده و سیزده تعزیه و تکیه یک خلاقیت فضا- نوشتاری نو و دائمی بود، و اکنون می تواند راهگشای تحول و نگرش تئاتری مدرن - ایرانی برای ایران باشد. کاری که مولف در تاریخ یابی تکیه ی دولت- نه روزمره نگاری- و بازگشایی رمزهای تاریخی، و حتی تکنولوژیک معماری- فضاسازی - در بی سندی ایرانی- به سرانجام رسانده اند، - از جمله پیدا کردن دری خاص که به رمزی خاص دیوارک گرفته بودند - نه فقط یک منوگرافی، یا تحقیق مدرسی از یک بناست، که یافتن زیرساخت یک نگرش به فضا، درام و قدرت شورانگیز جامعه از برای به نمایش درآوردن خود در تاریخ، و در زمان حال همزمان و هم وجه است. به این ترتیب مولف کاری مهمی کرده است که دیگر تعزیه، متن های به ظاهر غیرادبی و موضوعی واقعه نیست، بلکه متن هنری- آئینی و نمایشی است، که در فضا - اجرای معماری تکیه ی دولت، یک میزانسن نمایشی به ظهور می رسد که به مثابه نوعی قالب مثالی است برای تشرف جمعی به عبادت.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه بیشتر ...

ملوک الکلام: دربارۀ نسب و سرگذشت فتحعلی شاه قاجار

ملوک الکلام: دربارۀ نسب و سرگذشت فتحعلی شاه قاجار

فتحعلی شاه قاجار

نوشتار پیش رو اثری است که فتحعلی شاه قاجار (1250- 1186 ق) آن را در آخرین سال زندگی اش تقریر کرده تا

بهار کردی: نقشۀ جدید خاورمیانه

بهار کردی: نقشۀ جدید خاورمیانه

دیوید ال. فلیپس

این کتاب حاصل تجربیات بیست سالۀ نویسنده به عنوان یک متخصص و پژوهشگر حوزۀ مسائل کردی است.