معرفی کتاب

بر کسی پوشیده نیست که سرزمین ایران در اعصار و قرون متمادی مورد تعرض اقوام بیگانه بوده است. گروهی از دانشمندان، فرهیختگان، دبیران و شاعران در این دوره ها مقهور تیغ تیز نو دولتان بوده اند و گروهی روی در آن دیده اند که جلای وطن کرده، در سرزمین های امن رحل اقامت افکنند؛ البته گروهی نیز در کانون قدرت، یا در زی وزیر، رایزن و ندیم و یا در کسوت دبیر و شاعر، به طرق مختلف نفوذ کرده و به شیوه ی هنری رسالت سیاسی و فرهنگی خود را به جا آورده اند. طرف این که در عهد دولت های غزنوی و سلجوقی، امیران و حکم رانان، نه تنها از دوست داران شعر و مشوقان شاعران، بلکه خود در زمان حیات سیاسی، کشورگشایی و گسترش قلمرو جغرافیایی حکمرانی خویش، حامل زبان و ادب فارسی به سرزمین های تازه گشوده، بوده اند. در این میان سهم سلجوقیان در توسعه ی حدود جغرافیایی زبان فارسی، بیش از غزنویان بوده است. سلجوقیان پس از در نوردیدن خراسان، نواح مرکزی و آذربایجان، تا آن سوی آسیای صغیر پیش رفتند. اگرچه پایه های دولت سلجوقیان ایران به دلیل فتنه ها، آشوب ها و قیام های نحله های فکری، دینی و قومی و نیز برخی معضلات اجتماعی، تا پایان قرن ششم دوام نیاورد و سرانجام فروریخت، نمایندگانشان در آناتولی، حکومتی را بنیان نهادند که تا مدت های مدید به حیات سیاسی خود ادامه داد. با استقرار سلجوقیان آسیای صغیر، دولت مردانی شایسته، زمینه های مساعدی برای علما، دانشمندان، نویسندگان و شعرا فراهم آوردند...

در این اثر، که شامل یک مقدمه و دو فصل است، شرح کوتاهی از زندگی، احوال و نمونه هایی از شعر شاعرانی که در دوره های حکمرانی سلاطین سلجوقی، بیگ های آسیای صغیر، سلاطین عثمانی و دوره ی جمهوریت در قلمرو جغرافیایی دولت های مذکور زیسته و شهروند آسیای صغیر بوده اند، آمده است. در مقدمه، علاقه ها و دلبستگی های دولت های ترک و حکم رانان آن ها با زبان و ادبیات فارسی، از عهد غزنویان تا روزگار معاصر، به طور مختصر معرفی شده و شاعران پارسی گوی به ترتیب تاریخی آمده است. در فصل اول، پارسی سرایان دوره ی سلجوقیان آسیای صغیر و در فصل دوم شاعران پارسی گوی بیگ های آسیای صغیر، سلاطین عثمانی و دوره ی جمهوریت تا روزگار معاصر معرفی و نمونه هایی از شعر آن ها ذکر شده است. در این پژوهش هزار اثر به دقت مورد مطالعه قرار گرفته و در حدود هشتصد شاعر پارسی سرا به ثبت رسیده است. لیکن ثبت این شاعران از نوع آگاهی هایی نیست که در تذکره ها تحت عناوینی چون « در دو و یا سه زبان اشعاری دارد» و یا «در دو یا سه زبان اشعاری سروده بود»، بلکه احوال شاعران دیده شده و شاعرانی انتخاب و یک یا چند نمونه شعر از آن ها تعیین و ذکر شده است. باید افزود که شاعران پارسی سرای دوره های سلاطین سلجوقی و عثمانی به این تعداد محدود نبوده است بلکه بیشتر از این هاست. بی تردید تحقیق و جستجو در نسخ خطی و آثار موجود در کتابخانه های استانبول و شهرهای دیگر، حتی کتابخانه های خارج از محدوده ی قلمرو دولت ترکیه، و نیز تحقیقات مربوط به آن آثار، به تعداد شاعران خواهد افزود.