معرفی کتاب

اصلاحات ارضی در ایران که قرار بود رابطه ی ارباب - رعیتی را در کشور ملغی سازد و زارع را به دهقان صاحب زمین و ارباب را به مالک ارضی کشاورزی مکانیزه تبدیل کند، هم برنامه ای بود برای نوسازی کشاورزی، و هم پروژه ای برای برقراری پیوندی مستحکم میان شهر و روستا؛ پیوندی که انتظار می رفت زمینه ساز رشد و تحکیم اقتصاد سرمایه داری در کشور شود. اصلاحات ارضی در عین حال پروژه ای سیاسی بود برای برکشیدن ساکنان دور افتاده ترین روستاهای کشور در مقام اعضای یک ملت واحد که بنا بود آشکارترین نشانه ی تجلی اش شخص محمدرضا پهلوی در مقام شاهنشاه ایران باشد. پس از طی سه مرحله، این مهم ترین برنامه ی تمامی دوران سلطنت محمدرضاشاه، رابطه ی ارباب - رعیتی را دچار دگرگونی ساخت اما نه توانست مالک و زارع را در یک سطح بنشاند و نه تولید کشاورزی را در کشور افزایش دهد؛ در ماکنیزه کردن کشاورزی توفیقی نداشت و همچنین نتوانست اشتغال روستایی را بهبود بخشد. نهایتا، به مهم ترین وعده اش یعنی زدودن فقر از چهره ی روستاهای کشور نیز عمل نکرد. در مجموع، اصلاحات ارضی به دو هدف از همه ی اهداف پرشمارش دست یافت، یکی در اختیار قرار دادن کارگر ارزان برای صنایع نوپا و رو به رشد کشور و دیگری تقویت یکپارچگی ملی؛ با این تفاوت که آن صنایع بیش از آنکه مولد ثروت باشند، به نحو روزافزونی به چاه ویلی مبدل گشتند که تمامی سرمایه های مالی کشور را بلعیدند و آن ملت واحد، تجلی خویش را نه در شخص محمدرضاشاه که در مطالبه ی برکناری وی جستجو می کردند. چنین انحرافی از اهداف اولیه بدون ورود به جزئیات ناظر بر منطق استقرار این برنامه قابل درک نیست. منطقی که در این کتاب و در مورد استان کردستان، گام به گام و روستا به روستا پیگیری و توصیف شده و همه ی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اش مورد مداقه قرار گرفته اند. اصلاحات ارضی در کردستان همچنین روشن کرد که علی رغم تمامی تلاش های پرهزینه و گاه بی دلیل رضاشاه در سرکوب عشایر و ایلات، نظم عشیره ای همچنان به عنوان یکی از ارکان نظم سیاسی به حضورش ادامه داده بود و توان آن را داشت که زمینه ساز ائتلاف های سیاسی اش شود که منطق وجودی شان فقط به واسطه ی سازو کارهای هویتی پیشامدرن قابل درک است. با این همه و همانطور که در این کتاب به روشنی توضیح داده می شود، برنامه ی اصلاحات ارضی این توان را داشت که بر این نظم های سیاسی دوران ماضی فائق آید و مقوله ی ملت را با تمامی معانی ای که بر آن مترتب است در جای آن ها بنشاند.

عناوین اصلی کتاب:

بخش اول: جامعه ی روستایی کردستان، پیش از اجرای برنامه ی اصلاحات ارضی

فصل اول: وضعیت اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ی روستایی کردستان

فصل دوم: ویژگی های نظام زمینداری

بخش دوم: برنامه ی اصلاحات ارضی

فصل سوم: پیشینه و قوانین اصلاحات ارضی در ایران

فصل چهارم: مراحل سه گانه ی اجرای برنامه ی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل پنجم: سیاست های تکمیلی دولت در راستای توسعه ی بخش کشاورزی

بخش سوم: پیامدهای اقتصادی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل ششم: دگرگونی در نظام مالکیت بر زمین

فصل هفتم: دگرگونی در شیوه ی تولید کشاورزی

فصل هشتم: اقتصاد کشاورزی

بخش چهارم: پیامدهای اجتماعی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل نهم: ساخت اجتماعی - اقتصادی جامعه ی روستایی

فصل دهم: جابجایی های جمعیتی

بخش پنجم: پیامدهای سیاسی اصلاحات ارضی در کردستان

فصل یازدهم: دگرگونی در ساخت قدرت روستاها