۳۶۵۰
۱۰۹۱
۱۳۹۷/۱۲/۱۴
نخستین کوشش های قانون گذاری در ایران

نخستین کوشش های قانون گذاری در ایران

پدیدآور: سید علی آل داود ناشر: انتشارات دکتر محمود افشارتاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۱۰۰نسخه

خلاصه

پس از روی کار آمدن قاجارها در ایران و سپس انعقاد دو معاهده ی ننگین گلستان و ترکمان جای گروهی اندک از افراد منور الفکر در کشور ظهور کردند که انگیزه ی اصلی آنان کشف علل شکست ها، ناکامی ها و عقب افتادگی ایران در مقایسه با دولت های اروپایی بود. این گروه به ترجمه و تنظیم قوانین و مقررات حقوقی روی آوردند. اینان به درستی دریافتند که مسیر توسعه ی کشور و علاج عقب افتادگی تنها از رهگذر «قانون» میسر می شود. پس به ترجمه ی کتب قانونی از زبان های فرانسوی، روسی، عربی و ترکی پرداختند. مجموعه ی حاضر بخش زیادی از این رساله ها را دربر می گیرد که اینک برای نخستین بار است که گردآوری، تصحیح و تحشیه شده و انتشار می یابد.

معرفی کتاب

از آغاز انتشار دین اسلام در سرزمین ایران، تقریبا تا اوایل سده ی سیزدهم هجری و حتی نیم قرن پس از آن مناسبات حقوقی و روابط اجتماعی مردم این سرزمین به مبنای دستورات فقهی و تشخیص و اجتهاد فقها صورت می گرفته و اگرچه پادشاهان و فرمانرویان و حاکمان در ادوار گوناگون به تناسب قدرتی که داشته اند در امور مختلف و رتق و فتق منازعات بین مردم دخالت ورزیده و مبادرت به اجرای احکام نموده اند اما اکثر این احکام همن آرایی بود که در محضر فقها و مجتهدان صادر می گردیده و با هماهنگی آنان اجرا می شده است. در واقع غیر از موارد مربوط به اجرای احکام فقط در برخی امور نادر از جمله قتل های عمدی، پادشاهان و حکام عرف خود را ملزم دخالت دانسته اند. اما نباید نهفت که به سبب استنباط های مختلف و متضاد از احکام اسلام و آرا و نظریات متفاوت فقها در امور واحد، گاه اختلافاتی بین اصحاب دعوی به وجود می آمد. از اواسط دوران صفویه و با ورود سیاحتگران اروپایی و سفر برخی ایرانیان به اروپا اندک اندک مردم این سوی جهان با دنیای غرب و مباحث حقوقی و قانونی آن کشورها آشنایی یافته و به ویژه پس از استقرار پادشاهی قاجار و وقوع نبردهای طولانی بین ایران و روسیه که منجر به انعقاد دو معاهده ی ننگین گلستان و ترکمان چای گردید، در قدم نخست روشنفکران و آشنایان تمدن نوظهور غرب به فکر علل و بررسی این حوادث افتاده و گروهی از اینان به تدریج با مباحث حقوقی و به خصوص حقوق اساسی آشنا شده و اندیشه ی ترجمه و تدوین و نتظیم لوایح حقوقی و قانونی مناسب با کشور ایران در آنان پدید آمد، به این امید که توده ی مردم اندک اندک با حقوق خود آشنا شده و برای دست یابی به آن به مبارزه برخیزند. گروهی از اینان با ترجمه ی برخی قوانین و مقررات و مباحث حقوقی و جزائی کشورهای اروپایی از زبان های فرانسوی، ترکی و عربی و نشر آن ها به تدریج مجموعه های گرانقدری تدارک دیدند که برخی از آن ها مورد توجه خاص شاهان قاجار مخصوصا ناصرالدین شاه قرار گرفت. ناصرالدین شاه با داشتن روحیه ای متضاد، از یکسو سعی در تحکیم موقعیت مستبدانه ی خود داشت و از سوی دیگر برای نخستین بار او بود که در مقام سردمدار در دوران سلطنت خود سه بار به کشورهای غربی سفر کرد و با آداب و رسوم و مقررات رایج آن کشور ها آشنایی پیدا کرد و آرزو داشت ایران نیز در جاده ی ترقی و تعالی سیر کند به شرط آنکه به استبداد خودکامه ی او لطمه ای وارد نسازد، تضادی که هیچ گاه راه حلی پیدا نکرد. او خود سفارش ترجمه ی برخی کتب حقوقی و قانونی را به روشنفکران و مترجمان نزدیک به دربار می داد. غیر از آنان، کسان دیگری که البته ارتباط نزدیک با دستگاه حکومت نداشتند نیز به انگیزه های شخصی و وطنی به ترجمه ی اینگونه آثار پرداختند. به دنبال این تحولات در دوران ناصرالدین شاه نسخت مجلس مصلحت خانه پدید آمد که در اصلاح کارهای ممکلت می کوشید. سپس دیوان خانه ی عدلیه برای رسیدگی به شکایات مردم دایر و قانون کتابچه ی دستور العمل دیوان خانه ی اعظم به تصویب شاه رسید و بلافاصله کار خود یعنی رسیدگی به دعاوی مردم را شروع  کرد، از پرونده ها و شکایاتی که در دیوان خانه ی اعظم عدلیه مورد رسیدگی قرار گرفته مجلداتی در سازمان اسناد ملی ایران و نیز در کتابخانه ی کاخ گلستان نگهداری می شود که تاکنون معا الاسف شناسایی و تحلیل گسترده ای از آن ها صورت نگرفته و البته برای تدوین و نگارش تاریخ حقوق جدید در ایران پژوهش و وارسی این پرونده ها از اولویت خاص برخوردار است. کار ترجمه و حتی نگارش قوانین و کتب حقوقی و سیاسی مرتبط با آن همچنان ادامه و گسترش یافت، به ویژه با برپایی رژیم مشروطه، کسان بیشتری به این مهم توجه نشان دادند.

کتاب حاضر مجموعه ای برگزیده از لوایح قانونی و پیشنهادی است که از اواسط دوره ی قاجار به بعد به خصوص در دوران طولانی پادشاهی ناصرالدین شاه ترجمه و تدوین شده و اکثر آن ها برای اجرا به شاه پیشنهاد گردیده است. طبعا در دوران قبل از انقلاب مشروطه، لوایح قانونی هنگامی رسمیت می یافته که مورد قبول و تصویب شاه قرار می گرفت. مجموعه ی فعلی حاصل تحقیقات چندین ساله ی نویسنده اش است. برای این پژوهش، نخست رساله ها و جنگ ها و دفاتر موجود در کتابخانه ی مجلس با دقت وارسی و رساله های حقوقی و قانونی آن ها استخراج شده است. در مرحله ی بعد با جستجو در فهارس کتابخانه های دیگر به منابع و مآخذ دیگری دست یافته است و از بین تمامی آثار گردآمده، مهم ترین آن ها را در این کتاب جای داده است. این مجلد حاوی دو بخش و 23 قسمت است:

بخش اول: دوران پیش از مشروطه؛ این بخش مفصل تر و حاوی رساله های قانونی و حقوقی است که پیش از انقلاب مشروطه تدوین و ترجمه شده و مشتمل بر 18 قسمت است و اکثر آن ها، مجموعه ها و دفاتر قانونی است که در اساس به منظور اجرا در کشور تهیه شده و به عرض شاه رسیده است.

بخش دوم: مشروطه و ادوار پس از آن، این بخش مختص دوران مشروطه و رسالات تدوین شده پس از انقلاب مشروطیت است. این بخش کوتاه تر و صرفا حاوی 5 قسمت است. یکی از مهم ترین و خواندنی ترین قسمت های این بخش، قانون روابط مالک و زارع در خطه ی شمال ایران است که آن را یکی از دانشمندان گیلانی به منظور تنظیم روابط مالکان و کشاورزان گیلانی و بر اساس عرف و عادت های مرسوم آن منطقه و با دیدگاهی نو تدوین کرده و انصافا به خوبی از عهده برآمده است.

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف