معرفی کتاب

سرشماری شهر قم با عنوان « کتابچه اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم» در سال1284- 1285 قمری مطابق با سال 1247 شمسی به منظور اصلاح امور مالیاتی و سیاست های تمرکزگرایی نوشته شد. به نظر می رسد این سرشماری ، نخستین و جامع ترین سرشماری مدرن در ایران و  حتی قاره آسیا در قرن نوزدهم  باشد. در واقع از اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم سرشماری در کشورهای اروپایی توسعه پیدا کرد به طوری که سرشماری در کشورهای انگلیس و فرانسه در سال 1801 میلادی انجام شد و سرشماری شهر قم در سال 1868 در ایران به ثبت رسید.                                                                                                         در کتابچه اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم ابتدا تعداد خانه ها و کل جمعیت در محله های شهر با ذکر نام صاحب خانه ها و تفکیک تعداد زن و مرد و پسر و دختر آمده است . پس از سرشماری خانوارها؛ مستغلات شهر قم از جمله تعداد دکاکین ، خانات، باغات، یخچال ها ، طواحین و قنوات را آورده است. سپس، جمعیت ایلات و روستاهای قم سرشماری شده است.
در بخش دوم کتاب، اسناد مهم و ارزشمندی در ارتباط با شهر قم بازخوانی شده است. از جمله آن، بودجه آستان مقدس حضرت معصومه (س) است که به نظر می رسد قدیمترین بودجه موجود و باقی مانده در کشور باشد. این بودجه ها مصادف با حمله افغان ها و حکومت نادرشاه نوشته شده است. نکته مهم این اسناد، استفاده از خط سیاقی است که  با رسم الخط های سیاق دوره قاجاریه متفاوت  و خوانش آن بسیار دشوار به نظر می رسد. در  بخش های دیگر این کتاب، اسناد مربوط به خالصه جات و موقوفات و رقبات شهر قم در دوره  محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بازخوانی شده است.
مجموعه اسناد این کتاب از جمله  سرشماری، بودجه و صورت خالصه جات با خط سیاق است که  تصاویر آن در پایان کتاب ضمیمه شده است . بنابراین و با توجه به اینکه مقدمه مفصلی در باب علم سیاق نوشته شده است این اثر می تواند از جنبه آموزشی  مورد توجه پژوهشگران و علاقه مندان به خط سیاق قرار بگیرد.
کتابچه اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم ؛ به انضمام کتابچه های سیاقی – دیوانی شهر قم ( قرن 12 و 13 ق)  با تصحیح و بازخوانی محسن روستایی و حسین احمدی رهبریان  در 420 صفحه با تیراژ 1000 نسخه توسط بنیاد قم پژوهی و همکاری کتابخانه آبت الله مرعشی نجفی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قم در اسفند سال 1397 منتشر گردید.