معرفی کتاب

یکی از شاخصه های توسعه در هر جامعه ای در عصر جدید در کنار شاخص های دیگر، سطح رفاه و وضعیت بهداشت و درمان آن جامعه است که با بررسی آن می توان به میزان توسعه و پیشرفت آن جامعه پی برد. در این پژوهش نیز، هدف نویسنده ارزیابی سطح رفاه و سبک زندگی، بهداشت، درمان و فرایند توسعه در دوره قاجار است. قاجارها یکی از حاکمیت های سیاسی در ایران را به سال 1174 ه.ق بنیان نهادند. پدیده ی غالب در این نظام، توسعه نیافتگی در همه ی ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. یکی از مهم ترین بخش هایی که به تبع این توسعه نیافتگی هرگز نتوانست به پیشرفتی در خور برسد بهداشت و درمان بوده است. به نظر می رسد بخش بهداشت و درمان در دوره ی قاجار به پیش از مشروطیت (1324-1174 ه.ق) ضمن آنکه متأثر از عدم توسعه ی سیاسی و اجتماعی حاکمیت قاجارها بوده، به چند دلیل نتوانست در توسعه ی سیاسی ایران عصر قاجار نقش مثبتی داشته باشد. نخست اینکه در این دوره کشورهای امپریالیستی و استعمارگر در صدد بودند که به روش های مختلف مانع توسعه ی ایرانیان شوند که نمونه ی آن جنگ های متعدد روس ها با ایران و اخذ امتیازات و قراردادهای مضر به حال ایران و سعی در نفوذ در شریان های اقتصادی و علمی ایران از طریق علوم نوین از جمله پزشکی بود. دوم اینکه در دوره ی قاجارها بین طب سنتی و جدید به دلیل اختلاف بین سنت گرایان و تجددطلبان نوعی چالش و کشمکش وجود داشت که سرانجام هیچ کدام از این دو طب نتوانستند به استقرار نهایی در ایران برسند. در نتیجه ی این شرایط دوره ی قاجاریه پیش از مشروطیت، مردم ایران به دلیل عدم وجود شرایط مساعد بهداشتی از بیماری های مسری و واگیر و بیماری های پوستی در رنج بوده، به صورتی که این بیماری ها به شدت بر جمعیت و کاهش نیروی انسانی ایران در آن زمان تأثیر مستقیم گذاشته است. ضمن آنکه به دلیل توسعه ی ناهمگون روش های پیشگیری و درمان نیز در مرحله ی بسیار ابتدائی و همراه با خرافه گرایی بوده است. روندی که تنها با پیروزی مشروطیت تا حدودی متوقف شده است.

مطالب این کتاب در سه فصل بیان گردیده است:

فصل اول: خلاصه ای از بهداشت و درمان در اسلام و ایران از آغاز تا دوره ی قاجار

فصل دوم: بهداشت عمومی، محیطی و فردی، بیماری ها و توسعه سیاسی مربوطه در دوره قاجار پیشا مشروطه

فصل سوم: آموزش پزشکی، پیشگیری و درمان و توسعه سیاسی مربوطه در دوره قاجار پیشا مشروطه