معرفی کتاب

تاریخ اسلام و بررسی و مطالعه ی آن در شرایط کنونی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به نحوی که نه تنها پژوهشگران و دانشجویان زیادی را به خود مشغول ساخته است، بلکه بسیاری از مردم عادی نیز همواره با مفاهیم آن سروکار دارند. از طرفی برای فهم درست از شرایط هر دوره ی تاریخی، آشنایی با لغت ها و اصطلاح های آن دوره ضروریست. این آشنایی چنان تصویر روشنی از فرهنگ، آداب فردی و اجتماعی ،شرایط اقتصادی و سیاسی، اندیشه ها و باورها و رسوم و حتی شرایط اقلیمی یک برهه ی تاریخی به دست می دهد، که رسیدن به آن برای هر پژوهشگری نیازمند سال ها مطالعه است. بدیهی است که هر رخداد تاریخی بر بستری از شرایط اجتماعی سیاسی فرهنگی و اقتصادی شکل می گیرد و پژوهشگر بدون شناخت این شرایط هرگز به تحلیل درستی از چگونگی آن رخداد نخواهند رسید. از این رو می توان گفت این گونه پژوهش ها درباره ی لغت ها و اصطلاح های دوره های مختلف تاریخی و گردآوری نتایج آن در یک جا از نیازهای پایه ای در تحقیق های تاریخی است. در مطالعه ی منابع مختلف تاریخ اسلام، ما با لغت ها و اصطلاح های خاصی رو به رو می شویم که دریافت مضمون و مفهوم آن برای دانشجویان و حتی متخصصان این حوزه مشکل است و چه بسا آشنا نبودن با آن ها برداشت های متفاوت و متناقضی از یک متن تاریخی را به همراه داشته باشد. نوشتار پیش رو سعی دارد در قدم اول، لغت ها و اصطلاح های دوره ای مشخص از تاریخ اسلام، یعنی از عصر جاهلیت (200-150 سال قبل از اسلام) تا سال 334 ق (آغاز دوره ی سوم خلافت عباسی) را معرفی کند. بنابراین یکی از ویژگی های این اثر اختصاص آن به دوره ی تاریخی خاص است. زیرا چنان که گفته شد، بی توجهی به زمان استفاده از لغت ها برای پژوهشگر تاریخ اسلام، باعث دست نیافتن به مفهوم درست و لذا سردرگمی است. در این اثر در پایان توضیح های هر لغت و اصطلاحی، منبع مورد استفاده نیز ذکر شده است. ویژگی مهم دیگر آن، پرداختن به همه ی موضوع های دوره ی زمانی مورد بحث است. این ویژگی در هیچ یک از فرهنگ نامه های قبلی دیده نمی شود. در فرهنگ حاضر به نام اشخاص، مکان های جغرافیایی، اوزان و مقادیر، دواین، اصطلاح های رایج در میان عرب جاهلی، لقب ها و کنیه ها، ایام و قیام های مهم، جنگ ها و غزوه ها، پیمان ها، فرقه ها و مذهب ها پرداخته شده است.

روش گردآوری مطالب در این اثر کتابخانه ای بوده و گردآورنده سعی نموده است با مطالعه ی منابع و کتاب های قدیم تاریخ اسلام و نیز کتاب های تحقیقی جدید مطالبی مفید را تدوین و به علاقمندان به پژوهش در تاریخ اسلام ارائه نماید. منابع این تألیف به دو دسته ی منابع دست اول و منابع تحقیقی جدید تقسیم می شوند که هر کدام در نوع خود مهم هستند.