معرفی کتاب

بحث از حکومت اسلامي در ميان مسلمانان، در يکصد سال اخير، از زماني آغاز شد که خلافت اسلامي رو به انحلال و سپس اضمحلال رفت. با از ميان رفتن دولت عثماني، اسلام گرايان در کشورهاي مختلف در انديشه تشکيل حکومت اسلامي و تئوري پردازي براي آن افتادند.
تفاوت عمده حکومت اسلامي با خلافت در دو چيز بود. نخست آن که در انديشه حکومت اسلامي، فکر تشکيل يک کشور واحد براي جهان اسلام تحت سلطه يک حاکم اسلامي، کنار گذاشته شد. نکته دوم آن بود که در حکومت اسلامي بيش از آن که بحث بر سر حاکم باشد بحث بر سر قوانين اسلامي و لزوم اجراي آنها بود. يعني ممکن بود سيستم حاکم پادشاهي باشد يا رياست جمهوري ، اينها تفاوتي نداشت مهم آن بود که احکام اسلامي اجرا شود.
طرح اين تفکر مربوط به زماني بود که روشنفکران اسلامي و لائيک در جوامع اسلامي پس از مشاهده نابودي خلافت عثماني ، اين مساله را که اسلام براي خود سيستم حکومتي دارد زير سوال بردند. نمونه بارز اين قبيل افکار علي عبدالرزاق بود که کتاب الاسلام و اصول الحکم را نوشت.
پس از نگارش آن شمار زيادي از متفکران جهان اسلام به نقد آن تفکر پرداختند. محصول آن نقدها پديد آمدن کتابهاي فراواني در باب حکومت اسلامي بود که نمونه روشن آن آثار رشيد رضا و انديشه هاي وي در باره حکومت اسلامي بود.
به علاوه، افراد سنتي تر با نگارش آثاري تلاش کردند نشان دهند که اسلام سيستم حکومتي دارد. شايد مفصل ترين اين آثار با رويکرد تاريخي به گذشته کتاب التراتيب الاداريه او نظام الحکم النبوي بود که عبدالحي کتاني از عالمان و سياستمداران کشور مغرب نوشت.
علاوه بر اين بسياري از آثار گذشته هم که در باره حکومت اسلامي از ديدگاه فقهي بود تصحيح و منتشر شد. اينها کتابهايي که در طول خلافت عباسي، دوره مماليک و بعد عثماني در باره نظام حکومت داري نوشته شده بود.
از زمان شروع نهضت حکومت اسلامي نويسي تا انقلاب اسلامي، اخواني ها و بسياري ديگر در مصر و قاهره و حتي عراق و پاکستان (به خصوص مودودي) کتابهاي فراواني در باره نظام حکومت اسلامي نوشتند که بيشتر آنها با اسامي نظام الحکم في الاسلام يا عناويني شبيه به آن نوشته شده است. اگر قرار باشد ليستي از اين آثار به دست داده شود طبعا بسيار طويل خواهد بود. بخشي از اين آثار در ايران و لبنان هم توسط نويسندگان شيعه توليد شد. نمونه اش کتاب شمس الدين يا حکومت در اسلام قلمداران در قم در سال 1344 ش بود. همان زمان علامه يحيي نوري هم کتابي با عنوان سيستم حکومت اسلامي نوشت. پيش از آن صادق تقوي هم کتابي با عنوان مواد اساسي حکومت در اسلام نوشته بود. اين علاوه بر آن بود که کتابهاي امثال مودودي به فارسي هم ترجمه شد.
انقلاب اسلامي ايران انديشه حکومت اسلامي را به شکل نويني طرح کرد. اين شکل نوين در قالب نظريه ولايت فقيه بود و مهم ترين اثري که پيش از انقلاب نوشته شد کتاب حکومت اسلامي امام خميني بود. همان زمان جلال الدين فارسي هم در اين زمينه تلاش هايي داشت و کتاب انقلاب تکاملي اسلام او گرچه در قالب يک کتاب حکومت اسلامي نبود اما همان انديشه بر آن حاکم بود.
شکل گيري جمهوري اسلامي و پيش از آن شکل گيري جمهوري اسلامي پاکستان نشان داد که اين انديشه در حال تقويت است. شگفت آن که در کشورهاي عربي که خود را باني اصلي اسلام مي دانند تاکنون در هيچ مورد اين تعبير در نظام سياسي آن کشورها به کار نرفته است. علت آن هم بافت عشايري و قبيله اي اين کشورها است که نظام سلطنتي بيشتر با آن موافق است. اما به هر روي تلاش براي اجراي احکام اسلامي در بيشتر آنها در جريان بوده و هست.
به هر روي، کتابهاي مربوط به حکومت اسلامي يا به معناي دقيق تر آثاري که رد صدد اجرايي نشان دادن احکام اسلامي در دنياي امروز نوشته مي شد به سرعت رو به ازدياد گذاشت و طي دو دهه اخير دهها بلکه صدها کتاب و پايان نامه در باره اين موضوع و ريز موضوعات آن در اقتصاد و بيعت و انتخابات و غيره نوشته شد.
اين داستان طولاني است و بايد در جاي ديگري به آن پرداخت.
کتابي که در اينجا معرفي مي کنيم يک کتاب هفت جلدي قطور است که از طرف جامعه الدوله العربيه يعني در يک سطح بين الملل اسلامي در باره نظام اداري اسلام نوشته شده است. از آنجا که عرب ها تمدن و فرهنگ را همه جا اول عربي مي دانند بعد اسلامي نامش را موسوعه الاداره العربيه الاسلاميه گذاشته اند.
اين کتاب که حاوي آثار فراواني از انديشمندان مختلف جهان اسلام است، هدفش آن است تا سازوکار اجراي احکام اداري اسلام را با رويکرد تاريخي - تطبيقي نشان دهد. شرح موضوعات کلي اين مجلدات بدين ترتيب است:
مجلد اول:
نظام الحکم العربي الاسلامي
اداره القضاء العربي الاسلامي
مجلد دوم:
الاداره العامه العربيه الاسلاميه
الاداره المحليه العربيه الاسلاميه
مجلد سوم
الاداره العسکريه
الاداره الشرطيه
مجلد چهارم:
الاداره التربويه
اداره العلاقات العامه
مجلد پنجم:
اداره الاقتصاد
اداره الماليه العامه
مجلد ششم:
اداره المصارف
اداره النقود
مجلد هفتم:
اداره التنظيمات المهنيه و الحرفيه العربيه الاسلاميه
داره الاتصالات و المواصلات
همان گونه که اشاره شد هر بخشي از ين اثر مفصل نوشته يکي اساتيد دانشگاهي از کشورهاي مختلف عربي است که در آغاز هر بخش نام وي درج شده است.
از جمله آخرين کتابهايي که در سال 2004 در باره حکومت اسلامي نوشته شده کتاب الدوله الاسلاميه بين الواجب و الممکن است که توسط شيخ جاسم بن محمد الياسين نوشته شده و توسط مکتبه المنار در سال ياد شده چاپ شده است.
کتاب ديگر با عنوان صاحب الخبر في الدوله الاسلاميه از حسن محمد النابوده و محمد عبدالقادر خريسات توسط مرکز زايد در امارات عربي در سال 2003 چاپ شده که به صورت موردي بحث بريد و صاحب الخبر را مطرح کرده است.
کتاب تطور مفهوم الدوله في المجتمع الاسلامي الاول هم توسط مخلص طه الصيادي در سال 2002 در شارجه توسط منشورات دائره الثقافه و الاعلام چاپ شده که بسيار مفصل و گسترده است.
همچنين کتاب حکومه الرسول المصطفي (ص) از هاشم يحيي الملاح (عضو مجمع علمي عراق) توسط الدار العربيه للمطبوعات در سال 2004 چاپ شده است.