معرفی کتاب

شايد ما هيچ زماني بيش از زمان حال، نيازمند تئوري هاي جدي و علمي براي احياي تمدن اسلامي نبوده ايم. طبعا در اين زمينه قدم نخست شناخت درست و علمي تمدن اسلامي و شاخص هاي آن است. اما آنچه کرده ايم اين که همچنان به کلي گويي بسنده کرده و گاه هم از سر کبر وغرور نسبت به گذشته از شناخت دقيق نقاط ضعف موجود در تمدن اسلامي چشم پوشي نموده ايم.
از سوي ديگر و مع الاسف بحث هاي تئوريک مربوط به تمدن همچنان تحت تأثير انديشه هاي غربي است که غرب را مرکز عقل و انديشه عالم مي پندارند. در اين زمينه هم سخت نيازمند فکر وا نديشه ملي – ديني هستيم.
در بخش نخست، عربها البته با نگاه هاي عرب محورانه، قدم هايي برداشته اند. بسياري از تحقيقات غربي هم با هر گرايشي که بوده در رشد دانش «تمدن اسلام شناسي» کمک کرده اند. در حال حاضر نيز دهها مؤسسه تاريخ علم و تمدن در جهان اسلام فعال است. اما حوزه زبان فارسي به تناسب سهمي که در تمدن اسلامي داشته در اين راه قدم جدي بر نداشته است.
براي رسيدن به کاروان هر علمي مي بايد مقدمات آن را فراهم کرد و يکي از مقدمات همين است که ابتدا دانست در اين باب چه گفته شده است. بنابرين به صورت مقدماتي ما بايد يافته هاي موجود در زمينه تمدن اسلامي را از عربي و از زبان هاي اروپايي ترجمه کنيم و در اختيار محققان داخلي و فارسي زبان خود قرار دهيم.
بايد اعتراف کنيم که نسبت به حجم آنچه به خصوص در زبان هاي اروپايي در باره تمدن اسلامي نوشته مي شود آشنايي نداريم و حتي کتابشناسي درستي هم از آنها در ايران منتشر نمي شود.
دکتر محمد سپهري پايان نامه دکتري خود را در زمينه تمدن اسلامي در دوره اموي نگاشته و بر اين باور است که حرکت تمدن اسلامي از زمان حيات رسول خدا (ص) آغاز شده است. اين حرکت در دوره عباسيان قدم در مسير تازه اي گذاشته و در دوره عباسيان با مشارکت همه اقوام و طوايف مسلمان به عصر طلايي خود رسيده است.
کتاب حاضر مروري است بر وضعيت تمدن اسلامي در دوره عباسيان که از عربي به فارسي ترجمه شده است. با توجه به سابقه آقاي سپهري در ترجمه آثار عربي به فارسي مي توان اميدوار بود که از اين زاويه کار خوبي انجام شده باشد.
نگاهي به فهرست کتاب نشان مي دهد که در مروري که مؤلف آن دکتر محمد کاظم مکي بر تمدن اسلامي کرده از نوعي جامع نگري برخوردار بوده است. اين جامع نگري ممکن است مانع از دقت در هر بخش و رشته خاص در تمدن اسلامي نباشد، اما در عين حال مي تواند براي کساني که قصد آشنايي کلي دارند کتابي سودمند باشد.
فهرست کتاب از اين قرار است:

بخش اول: تمدن، عصر ، سرزمين
در اين بخش طي دو فصل به مفهوم تمدن، و تعريف دوره عباسي پرداخته شده است.

بخش دوم: جامعه عباسي و احوال معيشت
در فصل اول اين بخش به شرح اقوام مختلف که شريک در اين تمدن بوده اند از عرب و ترک و فارس وغيره پرداخته شده است.
فصل دوم در باره شهرنشيني و روستا نشيني است. فصل سوم در باره زندگي شخصي و اقتصادي در دوره عباسي است و فصل چهارم اعياد و مناسبتها و جنشهاست.

بخش سوم: سازمان اداري، مالي و اقتصادي عصر عباسي است.
در اين بخش از امور اداري و مالي، امور اقتصادي، صنعت و تجارت و ارتباطات، طي سه فصل سخن به ميان آمده است.

بخش چهارم : فرهنگ در عصر عباسي
فصل اول اين بخش در باره منابع و مراکز فرهنگ در عصر عباسي است. فصل دوم انديشه در عصر عباسي و فصل سوم ادبيات و هنر در عصر عباسي.

در پايان فهرست اعلام و آيات و اماکن و کتابها و نيز فهرست منابع آمده است.

در پايان بايد افزود پيش از اين در فارسي کتاب تمدن اسلامي در قرن چهارم هجري اثر آدم متز تقريبا بهترين اثر شناخته مي شد. اکنون با آمدن اين کتاب مي توان اميدوار بود که دست کم در حوزه کلي نگري به تمدن اسلامي در اين دوره اثر ديگري هم به منافع فارسي افزوده شده است.