تازه های کتاب
مقالات
خلاصه
قاضی عضد ایجی در مواقف، و شارح کتاب او، سید شریف جرجانی، در پایان این کتاب، گزارشی از فرق اسلامی به دست داده است. اطلاعات او متکی به کتابهای فخر رازی و آمدی است، اما به هر حال کتابش حاوی نکات و نگاه های تازه هم هست. گزارش زیر مروری بر این بخش است که در صفحات 376 ـ 401 از مجلد هشتم آن آمده است.
خلاصه
دانش ملل و نحل از پس از قرن ششم ضعیف شد و بیشتر آنچه نوشته شد، حاوی مطالب تکراری بود. علتش هم این بود که به جز اختلاف شیعه و سنی، باقی اختلافات مسلمانان به نوعی و تقریبا حل و فصل شد (هرچند هر از چندی اختلافی بالا می گرفت، اما دیگر مثل قرون اولیه نبود). سراج السالکین گزارشی از ملل و نحل از قرن یازدهم هجری با رویکرد معرفتی است و از این حیث بدک نیست.
خلاصه
ماموران ساواک، گزارش سخنرانی شماری از منبرهای پیش از انقلاب را می نوشتند. سخنرانی های آقای مکارم شیرازی یکی از آن موارد است. این گزارش ها در سال 1399، در دو مجلد با عنوان «آیت الله ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک» منتشر شده است. مقاله حاضر بر اساس آن گزارش ها، با محور قرار دادن انتظارات ایشان از مدل جامعه و تمدن اسلامی تهیه شده است. سعی کرده ایم چیزی از خودمان نیفزاییم و توقعات یک منبری اهل قلم و خطابه را در آن دوره مرور کنیم.
خلاصه
فخر الاسلام، تباری آشوری داشت و از ارومیه بود. او به اسلام گروید و از طرف شاه قاجار لقب فخر الاسلام یافت. فخر الاسلام، چندین اثر در نقد مسیحیت نوشت که معروف ترین آنها انیس الاعلام و بیان الحق است. و اما در بیان الحق، فصولی در باره تطبیق کشفیات علمی جدید با مسائل قرآنی دارد. بخش دیگری از این کتاب در این باره است که قوانین حقوقی غربی در قرآن و اسلام وجود دارد. این مقاله مروری بر زندگی نامه، آثارش و نیز شرحی از این ادعاهای اوست. این مقاله در مقالات و رسالات تاریخی دفتر یازدهم منتشر شده است.
خلاصه
متن حاضر، خوابی است که ملاصدرا در شب سی ام رمضان 1028 هجری دیده و خودش آن را تعبیر کرده است.
خلاصه
خبر انتشار مغازی موسی بن عقبه با عنوان «مغازی سیدنا محمد» (ص) بر اساس نسخه تازه یاب ـ احتمالا از اواخر قرن پنجم هجری ـ برای علاقه مندان به سیره نبوی خبر جالبی بود. منتخبی از این مغازی (تدوین شده توسط قاضی بن شهبه در قرن هشتم) در دست بود، که زاخائو آن را منتشر کرده بود. بعد از آن، دو بار، یکی در ایران و دیگری در مغرب (و بعد ریاض) بر اساس نقلهای باقی مانده، کتاب بازسازی و منتشر شد. اخیرا متن اصلی که در ده جزء است ـ و البته جزء اول و دوم و دهم مفقود شده ـ در سه مجلد به کوشش محمد الطبرانی در شهر فاس کشور مغرب انتشار یافت. مجلد اوّل در باره موسی بن عقبه و کتاب و نسخه است، و دو مجلد دیگر متن کتاب مغازی که همراه با تعلیقات و تخریجات فراوان منتشر شده است. قبلا مطلبی در باره موسی بن عقبه در منابع تاریخ اسلام آورده بودم. اصلاح شده آن مطالب را با گزارشی در باره این سه مجلد در اینجا تقدیم می کنم.
خلاصه
یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در باره تناسخ برای استادش فرستاده و او این رساله را در رد بر تناسخ نوشته است.
خلاصه
کتاب The Preaching of Islam توسط مستشرق انگلیسی سر توماس آرنولد، در سال 1913 منتشر شد. این کتاب، با عنوان یاد شده و در باره سیر انتشار اسلام در سرزمین های اسلامی، توسط سه تن از محققان مصری به عربی ترجمه گردید. بعدها در دهه پنجاه، حبیب الله آشوری (1315 ـ اعدام شده در 28 شهریور 1360) آن را به فارسی ترجمه و مجلد اول آن را منتشر کرد. آنچه در پی می آید شرحی در باره این کتاب، و گزارشی از مقدمه مترجم بر این کتاب است که با نام علل گسترش اسلام در حوالی سال 1358 منتشر شده است.
خلاصه
زمانی که علمای عراق از جمله محمد مهدی خالصی ـ پدر شیخ محمد ـ به ایران تبعید شدند، مرحوم خالصی با پدرش به مشهد آمد. در این شهر، در ماه ذی حجه 1341 چندین سخنرانی کرد که متن آنها را نشریه ستاره ایران منتشر کرد. اندکی بعد، زیر فشار اعتراضات او مجبور به آمدن به تهران شد. متن این سخنرانی ها در سال 1302 با عنوان مواعظ اسلامی منتشر شد. بیشتر مسائل کتاب مربوط به مسائل عراق و بین النهرین و نقش انگلیس بود، اما فی الجمله اشاراتی هم به وضع خراب معارف در ایران و راههای اصلاح آنها و نیز نقش منفی همزمان فکلی ها و شماری از منبری ها داشت. در اینجا، مروری کوتاه بر این کتاب داریم.
خلاصه
متن حاضر یادداشتی برای سخنرانی افتتاحیه ی دوره سوم «مدرسه تابستانی انعکاس» نوشته شده و در تاریخ 2/6/1402 ساعت 14/5 تا 15/45 ارائه شده است.
خلاصه
شریعتی از نمونه اصلاح گرانی است که از بسیاری از پدیده های روزگار خود می بایست تفسیری مناسب با دیدگاههای خود ارائه دهد و این امر سبب می شود که در مواقع مختلف، تحلیل های متفاوتی بدست دهد. از سوی دیگر، تمدن غرب هم از آن پدیده های دو سویه است که غالبا آدمی را به اشتباه می اندازد و بسته به حال و هوای انسان، او را وادار می کند تا نگاه متغیری به آن داشته باشد.
خلاصه
سالهای 1345 تا 1356 را دهه تمدن نگاری اسلامی نامیده ام. در این دوره، چندین کتاب و دهها مقاله در باره تمدن اسلامی نوشته شد. در این باره در کتاب گفتمان تمدن اسلامی شرحی آورده ام. آنچه ذیلا ملاحظه می کنید، گزارشی است از کتاب «دانش مسلمین» از محمدرضا حکیمی که تمدن اسلامی را از دریچه معرفی «دانش مسلمین» تعریف کرده است.
خلاصه
مهندس مهدی بازرگان (1286 ـ 1373) در میان همه نویسندگان مذهبی دوره شاه، فردی متفاوت و از جهاتی دارای افکار ویژه است. در حوزه بحث از علل عقب ماندگی مسلمانان نیز نظریات تازه ای دارد، چنان که در باره چگونه ما این چنین شده ایم هم با طرح نظریه سازگاری ایرانی، می کوشد با نگاهی تاریخی، و بیشتر بر اساس «نظام معیشت» دیدگاه جدید و قابل تأملی ارائه دهد.
خلاصه
مقدمه ای است کتابشناختی در باره مساله زن و دین در دوره پهلوی اول. طبعا در این باره مطلب فراوان است، و این تنها مروری بر کلیات این بحث است.
خلاصه
دشمنی با غرب در میان ما ایرانیان امری نهادینه شده است و تنها شدت و ضعف دارد. این شامل همه طیف ها از روحانی و روشنفکر و چپ و راست می شود و ریشه در بسیاری از مسائل فرهنگی و سیاسی و اقتصادی دارد. در اینجا دو مدل آن را یکی دیدگاه های فخر الدین شادمان و دیگری غربزدگی جلال که از قضا این دومی سایه سنگینیش در دوره ای طولانی وجود داشته و دارد، مرور می کنیم.
خلاصه
یکی از کسانی در دهه چهل خورشیدی به بحث از تمدن اسلامی نشست، مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب بود. این کتاب آن هم پس از نگارش دو قرن سکوت می تواند دیدگاههای آن استاد را بهتر روشن کند.
خلاصه
طی سالهای پس از کشف حجاب در دوره رضاشاه، با یا بی توصیه حکومت، سعی شد آثاری در باره وضع زن در دوره جدید نوشته شود. ترجمه برخی از آثار مصری ها بویژه قاسم امین از این دست بود. شخصی به نام مجتبی فاطمی هم کتاب پر حجمی با نام «طلایه» در باره زن در فکر اسلامی و ایرانی نوشت و آن را به فوزیه تقدیم کرد. او سعی کرد جایگاه زن در اندیشه دینی را با رویکرد جدیدی توضیح دهد. آنچه در پی می آید گزارشی از این کتاب است که در کتاب «گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی» آورده ام.
خلاصه
مروری است بر زندگی امام حسین، شروع و ادامه تحولات مربوط به کربلا و آنچه پس از آن تا بازگشت اسرا به مدینه اتفاق افتاد. مختصر و بر اساس منابع کهن. (بخشی از کتاب تأملی در نهضت عاشورا بر اساس آخرین نسخه چاپی آن).
خلاصه
در یک تقسیم بندی در باره منابع اولیه عاشورا، می توان سه مرحله را مهم دانست. ابومخنف به عنوان درجه اول، محمد بن سعد درجه دوم و بلاذری منبع درجه سوم. همه اینها برای شناخت عاشورا مهم هستند. در این جا ابتدا یک مقدمه کوتاه در باره تفاوت این سه درجه و بعد هم مروری بر 89 روایت بلاذری از عاشورا خواهیم داشت.
خلاصه
گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی اول و دوم در ایران رونق زیادی داشت و متفکران متعددی در این باره اندیشه های خود را مطرح کردند. یکی از جذاب ترین آنها نوشته های سید حسین نصر بود که هم خود در این باره می نوشت هم دیگران را تشویق به نوشتن می کرد. کتاب علم و تمدن در اسلام او به علاوه چندین کتاب و مقاله دیگر در این باره نوشته شده است. در اینجا مروری بر اندیشه های ایشان خواهیم داشت، مروری که صرفا جنبه گزارشی دارد.
خلاصه
افکار دو تن از اندیشمندان شبه قاره در حوزه بررسی تمدن اسلامی و مواجهه آن با غرب، در ایران موثر بود. یکی ابوالاعلی مودودی و دیگری ابوالحسن ندوی. افکار اینان، در مصر، روی نسل جدید اخوان المسلمین هم تأثیر گذاشت. افکار دو نفر، تقریبا ساختار یکسانی داشت، هرچند مواضع مودودی تندتر و بنیادگرایانه تر بود. کتابهای این دو نفر به فارسی ترجمه شد و روی استدلالهای جاری در میان متدینین در بررسی گذشته مسلمین و مواجهه با غرب تأثیر زیادی گذاشت. در اینجا ترجمه کتاب ابوالحسن ندوی با عنوان ما ذا خسر العالم بانحطاط المسلمین را که دهها بار در عربی منتشر شد، و با عنوان «با ضعف مسلمین دنیا در خطر سقوط» ترجمه شد، مرور کرده ایم.
خلاصه
ابن خزیمه (223 - 311) از علمای اهل حدیث، نویسنده یک کتاب حدیثی با عنوان «صحیح»، و اثری مهم در «توحید» است که همواره محل بحث بوده و مورد توجه وهابی هاست. این یادداشت، مروری بر محتوای این کتاب و در واقع، فصلی کوتاه از کتاب «درسهایی در باره فرق اسلامی» است.
خلاصه
سید حسین عرب باغی (م 1329ش) از روحانیون پر نفوذ ارومیه در دوره رضاشاه است که آرای وی در خصوص تحولات نوگرایانه، به عکس بسیاری از روحانیون وقت، در موافقت با اقدامات پهلوی بود. او از مواضع رضاشاه در باره حجاب، انتقاد داشت اما نسبت به بیشتر تحولات نگاه موافق داشت و در این باره رساله های فراوانی نوشت. این نوشته که بخشی از کتاب «گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی» این بنده خداست، مروری بر مواضع اوست.
خلاصه
بخشی از مقدمه من بر کتاب نسب نامه شاه طهماسب صفوی است که سال 1402 توسط نشر مورخ منتشر شد.
خلاصه
گزارشی است از زندگی مطالعاتی و فرهنگی و نگارشی مرحوم پرویز اذکایی و ابعاد علمی وی. مرحوم اذکایی 18 فروردین 1318 ش به دنیا آمد و در 25 فروردین ماه 1402 درگذشت.
خلاصه
گزارش و معرفی کوتاهی است از بخشی از کتاب صحائف العالم، اثری که تاکنون منتشر نشده است. در این فصل، اطلاعات تازه در باره تصوف و برخی از باورهای فرقه ای آمده است.
خلاصه
کتاب هدایة العالمین توسط یکی از نوادگان مجلسی در اصول دین و در هند نوشته شده است. نویسنده به مناسبت آثاری که در این زمینه نوشته شده از کتابهای اعتقادی مرحوم مجلسی و نقش آنها در جامعه ایران سخن گفته و به دلیل ارتباط خانوادگی روی تجربه های شخصی و شنیده های و دیده های خود تکیه کرده و شناخت تازه ای در این باره بدست می دهد. این گزارش شامل نکات تازه ای است که در باره علامه مجلسی و کتابهای ایشان و نفوذ آن در جامعه شیعی ایران در آن آمده است.
خلاصه
گزارشی است از بخشی از کتاب الشجره که در باره فرق اسلامی است. نویسنده اسماعیلی مذهب و از اواخر قرن سوم هجری است.
خلاصه
به تازگی مجلد دیگری از خلاصة الاشعار میرتقی الدین حسینی کاشانی (زنده در 1016) منتشر شده است. نوشته ما مروری است بر اطلاعات اجتماعی و فرهنگی این کتاب در باره شاعران عصر صفوی.
خلاصه
در اینجا، صرفا عناوین 62 مقاله درج شده در سه دفتر منتشره از «صد سالگی حوزه قم» را که طی سالهای 1400 و 1401 با همیاری دوستان منتشر کردم را می آورم. این سه دفتر را می توانید از شماره تلفن 09193521175 درخواست کنید.
خلاصه
متن حاضر، معرفی اجمالی کتاب «اختلاف اصول المذاهب» از قاضی نعمان، قاضی دربار خلفای فاطمی در میان قرن چهارم است. این کتاب، از منظر نظریه امامت و نگرش تعلیمی، به نقد «استدلال و نظر و قیاس و استحسان و اجتهاد» پرداخته است.
خلاصه
گزارشی است از یک رساله کلامی از حوالی سال 1125 که مولف آن به موضوع تحریف قرآن پرداخته و از منظر کلامی ـ تاریخی، از اصالت و عدم تحریف قرآن دفاع کرده است.
خلاصه
متن حاضر یادداشت های نویسنده برای ارائه در جلسه نقد کتاب فراسوی مه: نگرشی بر چگونگی برآمدن بابیان از آقای سید علی موجانی و دکتر علی اکبر صالحی است.
خلاصه
مروری است بر کتاب «تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات الاماکن بیرونی» با هدف استخراج روش استدلال و نقد علمی او.
خلاصه
متن کوتاه حاضر نگاهی است به تلاش مرحوم فیرحی برای درک بهتر وضعیت دانش سیاسی اسلامی در قرون میانه
خلاصه
روز پنج شنبه 28 مهرماه 1401 مراسمی برای رونمایی نرم افزار «جامع منابع تاریخ» در مرکز کامپیوتری علوم اسلامی «نور» برگزار شد. آنچه در اینجا آمده، متن سخنرانی بنده در این مراسم است.
خلاصه
شامل گزارشهای خبری مربوط به واقعه حمله روسها به حرم امام رضا علیه السلام در دهم ربیع الثانی 1330
خلاصه
گفتگویی است با وبسایت https://digitalorientalist.com/ در باره علوم انسانی دیجیتال در ایران در حوزه دیجیتایز کردن نسخ خطی
خلاصه
گزارشی است از آنچه این سه متکلم در سه دوره مختلف تاریخی در باره مساله تعریف علم مطرح کرده اند. متن حاضر هم شامل گزارش آراء و هم انتخابی از نوشته های آنهاست. جستاری هم در انتهای گزارش آراء این سه متکلم، در باره آراء مقدسی در البدء و التاریخ آمده که امیدوارم سودمند باشد. این بحث در اصل «فصل پنجم» کتاب «سیر تحول مفهوم علم در ادبیات اسلامی» این بنده خداست.
خلاصه
گفتگویی است با مجله آگاهی نو، در باره تأسیس حوزه قم، شرایط وقت حوزه، اوضاع سیاسی و تلاش حاج شیخ عبدالکریم حائری در دور نگه داشتن حوزه از مسائل جاری.
خلاصه
این که «علم آموزی» مشمول احکام شرعی پنجگانه فقهی باشد، یعنی واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح، نکته ای است که در ادبیات فقهی مسلمانان مطرح بوده است. در اینجا رساله ای از شمس الدین ذهبی را ترجمه کرده و نگاهی نیز به آرای برخی از فقها و علمای شیعه کرده ام. هدف نشان دادن محدودیتی بوده که برای فراگیری علم در فقه اسلامی تعریف شده است.
خلاصه
گزارشی است از دگرگونی تحلیل ها و تفسیرهایی که از امام علی (ع) در آثار دکتر شریعتی و شماری دیگر در مقایسه با آنچه که در باره حضرت در متون سنتی و پیش از آن یا همزمان در میان علمای سنتی وجود داشت. این تفسیرها، با اهداف خاصی و همراه با بهره گیری از فضاهای فکری جدید صورت می گرفت. غالب آنها در صدد ارائه یک تصویر انقلابی از امام علی (ع) در مقابل انقلابیون معروف دنیا یا برای طرح ادعای توجه موکد اسلام به مسائل مطروحه در جهان جدید بود. متنی است که برای سخنرانی در شب 22 رمضان 1443 در کانون توحید و با عوت انجمن اندیشه و قلم ارائه شد.
خلاصه
ابن العتائقی زنده در 790 رساله ای با عنوان الفارقه در باره فرق اسلامی دارد که پیش از انقلاب در مجله معارف اسلامی اوقاف منتشر شد، و اکنون به صورت یک کتاب مستقل در نجف انتشار یافته است. این سطور در معرفی آن است.