۲۲۱۹ کتاب - ۹۱۱ مقاله
کتاب ها
مقالات
خلاصه
در زمستان سال 1402 موفق شدیم یک چاپ عکسی از کتاب ریاض الجنه زنوزی که اثری دایره المعرافی در حوزه فرهنگ اسلامی از اوائل قرن سیزدهم هجری است،داشته باشیم. متن ذیل، مقدمه ای است که بنده بر این چاپ نوشتم.
خلاصه
نوشته حاضر، مقدمه این بنده خدا برای کتاب «معرفة الابرار و نور الانوار فی معرفة الائمة الاخیار ع (تألیف در 1122) است که محمد یوسف بیک در باره مساله غلو و اعتدال نوشته است. پیش ازین، از وی «رساله در پادشاهی صفوی» و نیز «بستان الناظرین» چهل حدیث شیعه شناسی را منتشر کرده ام. وی متأثر از کتاب مشارق انوار الیقین رجب برسی است، و در عین حال تلاش می کند، مرزی را در باره موضوع غلو روشن کند. در این مقدمه کوشش کرده ام آراء وی را بر اساس همین کتاب توضیح دهم. بیان ویژگی های دیگر این کتاب نیز در این مقدمه خواهد آمد.
خلاصه
طبری بیش از همه به تاریخ و تفسیرش شهرت دارد. چندین اثر حدیثی هم دارد که یکی تهذیب الاثار است. در دهه های اخیر دو کتاب یکی با نام صریح السنه و دیگری التبصیر فی الدین از وی انتشار یافته است. مصحح هر دو اثر مجبور شده اند در باره صحت انتساب آن به طبری بحث کنند. در اینجا گزارشی از این دو کتاب تقدیم می کنم.
خلاصه
کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در سه مجلد توسط عتبه حسینیه منتشر شده است. آنچه در پی می آید گزارش برخی از نکات مهم این کتاب است که در واقع، بخشی از اثر جدید الانتشار این بنده خدا با عنوان «مکتب و میراث شیعیان ری» است.
خلاصه
نویسنده کتاب برهان المسلمین که در سال 1307 خورشیدی نوشته و منتشر شده است، می کوشد تصویری از اسلام ارائه دهد که اصول و فروع آن با تمدن جدید و جنبه های مثبت آن سازگار است. اگر هم مواردی اختلاف وجود دارد، نویسنده سعی می کند ثابت کند اسلام دلایل موجه تری برای آن موارد دارد. کوشش های مسلمانان ایرانی برای نشان دادن این تصویر از اسلام، بیشتر از پس از مشروطه جدید شد و تاکنون و در منازعه طولانی اسلام و غرب، تاکنون ادامه داشته است. این کتاب، یکی از آن دست آثار است که گزارش تعدادی را در کتاب گفتمان تمدن اسلامی در دوره پهلوی آوردم، اما این مورد را پس از آن یافته و گزارش آن را در اینجا تقدیم می کنم.
خلاصه
روز سه‌شنبه ساعت ۱۷ عصر اسفندماه سال ۱۴۰۲ با با حضور جمعی از پژوهشگران، فهرست‌نگاران و مدیران کتابخانه‌های قم مراسم رونمایی از کتاب «فهرست کتابهای چاپی کتابخانه سلطنتی ایران» در محل کتابخانه و دفتر انتشارات وراقان انجام شد. متن زیر نوشته ای است که پیش از سخنرانی در این محفل آماده کرده بودم.
خلاصه
گزارشی است در باره کتاب البدء و التاریخ مقدسی که از جهاتی اثری مبتکرانه و منحصر به فرد در میان کتب تاریخی دوره اسلامی است.
خلاصه
در سال های پیش از انقلاب که تب و تاب نقد شریعتی میان روحانیون قم و تهران و مشهد و... بالا گرفته بود، مرحوم آیت الله صافی گلپایگانی به مطالعه آثار وی پرداختند و طی ده دفتر دیدگاههای خود را در قالب علمی و منصفانه نوشتند. چهار دهه طول کشید تا فرصت انتشار این دفترها فراهم شود، اما به دلیل احتیاط هایی که وجود داشت، همچنان اثر منتشر شده، توزیع عمومی نشد که امیدوارم این مهم محقق شود. بنده دفاتر را دیده بودم، و متن آماده شده نشر را هم دیدم. امروز (17 اسفند 1402) که به همت حضرت حجت الاسلام و المسلمین شهرستانی مراسم رونمایی از کتاب «شیخ الفقهاء اسوه منتظران» در موسسه آل البیت (ع) با حضور شمار زیادی از علما برگزار شد، بنده متن صحبت زیر را خدمت حاضران ارائه کردم.
خلاصه
روز هفتم اسفند 1402 جلسه ای در محل شهر کتاب (مرکزی) با حضور دوستان در باره کتاب تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه برگزار شد. مطالبی یادداشت کرده بودم، برخی را گفتم، برخی را هم طبعا فرصت نشد. یک مقاله هم در این باره داشتم که در پایان گذاشتم.
خلاصه
امشب (10 بهمن 1402) در محل بنیاد قم پژوهی به مناسبت پانصدمین جلسه هفتگی این بنیاد شرکت کردم و دقایقی تحت عنوان بایسته های قم پژوهی صحبت کردم. این یادداشتی است که قبل از سخنرانی برای ارائه نوشته بودم.
خلاصه
رساله آفتاب و زمین جالب است و چند طرف دارد. یکی غرب که منفور است و همه کارهایش بد، پول را درست کرده تا اقتصاد ما را زمین بزند، مشروطه اش هم گرچه اول خوب به نظر می آمد، اما بد شد و دین ما را خراب کرد، و اما علمش هم دروغ است، و برخلاف گفته او، زمین ثابت است و این را می شود به طور علمی ثابت کرد. این کاری است که نویسنده در این کتاب کرده و ما را در جریان یکی از بحران های فکری مان در دوره مشروطه قرار داده است.
خلاصه
گفتگویی است با مجله هفت آسمان در باره پژوهش های دانشگاهی، رساله نویسی و رعایت جنبه های کاربردی در آن
خلاصه
قاضی عضد ایجی در مواقف، و شارح کتاب او، سید شریف جرجانی، در پایان این کتاب، گزارشی از فرق اسلامی به دست داده است. اطلاعات او متکی به کتابهای فخر رازی و آمدی است، اما به هر حال کتابش حاوی نکات و نگاه های تازه هم هست. گزارش زیر مروری بر این بخش است که در صفحات 376 ـ 401 از مجلد هشتم آن آمده است.
خلاصه
دانش ملل و نحل از پس از قرن ششم ضعیف شد و بیشتر آنچه نوشته شد، حاوی مطالب تکراری بود. علتش هم این بود که به جز اختلاف شیعه و سنی، باقی اختلافات مسلمانان به نوعی و تقریبا حل و فصل شد (هرچند هر از چندی اختلافی بالا می گرفت، اما دیگر مثل قرون اولیه نبود). سراج السالکین گزارشی از ملل و نحل از قرن یازدهم هجری با رویکرد معرفتی است و از این حیث بدک نیست.
خلاصه
ماموران ساواک، گزارش سخنرانی شماری از منبرهای پیش از انقلاب را می نوشتند. سخنرانی های آقای مکارم شیرازی یکی از آن موارد است. این گزارش ها در سال 1399، در دو مجلد با عنوان «آیت الله ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک» منتشر شده است. مقاله حاضر بر اساس آن گزارش ها، با محور قرار دادن انتظارات ایشان از مدل جامعه و تمدن اسلامی تهیه شده است. سعی کرده ایم چیزی از خودمان نیفزاییم و توقعات یک منبری اهل قلم و خطابه را در آن دوره مرور کنیم.
خلاصه
فخر الاسلام، تباری آشوری داشت و از ارومیه بود. او به اسلام گروید و از طرف شاه قاجار لقب فخر الاسلام یافت. فخر الاسلام، چندین اثر در نقد مسیحیت نوشت که معروف ترین آنها انیس الاعلام و بیان الحق است. و اما در بیان الحق، فصولی در باره تطبیق کشفیات علمی جدید با مسائل قرآنی دارد. بخش دیگری از این کتاب در این باره است که قوانین حقوقی غربی در قرآن و اسلام وجود دارد. این مقاله مروری بر زندگی نامه، آثارش و نیز شرحی از این ادعاهای اوست. این مقاله در مقالات و رسالات تاریخی دفتر یازدهم منتشر شده است.
خلاصه
متن حاضر، خوابی است که ملاصدرا در شب سی ام رمضان 1028 هجری دیده و خودش آن را تعبیر کرده است.
خلاصه
خبر انتشار مغازی موسی بن عقبه با عنوان «مغازی سیدنا محمد» (ص) بر اساس نسخه تازه یاب ـ احتمالا از اواخر قرن پنجم هجری ـ برای علاقه مندان به سیره نبوی خبر جالبی بود. منتخبی از این مغازی (تدوین شده توسط قاضی بن شهبه در قرن هشتم) در دست بود، که زاخائو آن را منتشر کرده بود. بعد از آن، دو بار، یکی در ایران و دیگری در مغرب (و بعد ریاض) بر اساس نقلهای باقی مانده، کتاب بازسازی و منتشر شد. اخیرا متن اصلی که در ده جزء است ـ و البته جزء اول و دوم و دهم مفقود شده ـ در سه مجلد به کوشش محمد الطبرانی در شهر فاس کشور مغرب انتشار یافت. مجلد اوّل در باره موسی بن عقبه و کتاب و نسخه است، و دو مجلد دیگر متن کتاب مغازی که همراه با تعلیقات و تخریجات فراوان منتشر شده است. قبلا مطلبی در باره موسی بن عقبه در منابع تاریخ اسلام آورده بودم. اصلاح شده آن مطالب را با گزارشی در باره این سه مجلد در اینجا تقدیم می کنم.
خلاصه
یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در باره تناسخ برای استادش فرستاده و او این رساله را در رد بر تناسخ نوشته است.
خلاصه
کتاب The Preaching of Islam توسط مستشرق انگلیسی سر توماس آرنولد، در سال 1913 منتشر شد. این کتاب، با عنوان یاد شده و در باره سیر انتشار اسلام در سرزمین های اسلامی، توسط سه تن از محققان مصری به عربی ترجمه گردید. بعدها در دهه پنجاه، حبیب الله آشوری (1315 ـ اعدام شده در 28 شهریور 1360) آن را به فارسی ترجمه و مجلد اول آن را منتشر کرد. آنچه در پی می آید شرحی در باره این کتاب، و گزارشی از مقدمه مترجم بر این کتاب است که با نام علل گسترش اسلام در حوالی سال 1358 منتشر شده است.
خلاصه
زمانی که علمای عراق از جمله محمد مهدی خالصی ـ پدر شیخ محمد ـ به ایران تبعید شدند، مرحوم خالصی با پدرش به مشهد آمد. در این شهر، در ماه ذی حجه 1341 چندین سخنرانی کرد که متن آنها را نشریه ستاره ایران منتشر کرد. اندکی بعد، زیر فشار اعتراضات او مجبور به آمدن به تهران شد. متن این سخنرانی ها در سال 1302 با عنوان مواعظ اسلامی منتشر شد. بیشتر مسائل کتاب مربوط به مسائل عراق و بین النهرین و نقش انگلیس بود، اما فی الجمله اشاراتی هم به وضع خراب معارف در ایران و راههای اصلاح آنها و نیز نقش منفی همزمان فکلی ها و شماری از منبری ها داشت. در اینجا، مروری کوتاه بر این کتاب داریم.
خلاصه
متن حاضر یادداشتی برای سخنرانی افتتاحیه ی دوره سوم «مدرسه تابستانی انعکاس» نوشته شده و در تاریخ 2/6/1402 ساعت 14/5 تا 15/45 ارائه شده است.
خلاصه
شریعتی از نمونه اصلاح گرانی است که از بسیاری از پدیده های روزگار خود می بایست تفسیری مناسب با دیدگاههای خود ارائه دهد و این امر سبب می شود که در مواقع مختلف، تحلیل های متفاوتی بدست دهد. از سوی دیگر، تمدن غرب هم از آن پدیده های دو سویه است که غالبا آدمی را به اشتباه می اندازد و بسته به حال و هوای انسان، او را وادار می کند تا نگاه متغیری به آن داشته باشد.
خلاصه
سالهای 1345 تا 1356 را دهه تمدن نگاری اسلامی نامیده ام. در این دوره، چندین کتاب و دهها مقاله در باره تمدن اسلامی نوشته شد. در این باره در کتاب گفتمان تمدن اسلامی شرحی آورده ام. آنچه ذیلا ملاحظه می کنید، گزارشی است از کتاب «دانش مسلمین» از محمدرضا حکیمی که تمدن اسلامی را از دریچه معرفی «دانش مسلمین» تعریف کرده است.
خلاصه
مهندس مهدی بازرگان (1286 ـ 1373) در میان همه نویسندگان مذهبی دوره شاه، فردی متفاوت و از جهاتی دارای افکار ویژه است. در حوزه بحث از علل عقب ماندگی مسلمانان نیز نظریات تازه ای دارد، چنان که در باره چگونه ما این چنین شده ایم هم با طرح نظریه سازگاری ایرانی، می کوشد با نگاهی تاریخی، و بیشتر بر اساس «نظام معیشت» دیدگاه جدید و قابل تأملی ارائه دهد.
خلاصه
مقدمه ای است کتابشناختی در باره مساله زن و دین در دوره پهلوی اول. طبعا در این باره مطلب فراوان است، و این تنها مروری بر کلیات این بحث است.
خلاصه
دشمنی با غرب در میان ما ایرانیان امری نهادینه شده است و تنها شدت و ضعف دارد. این شامل همه طیف ها از روحانی و روشنفکر و چپ و راست می شود و ریشه در بسیاری از مسائل فرهنگی و سیاسی و اقتصادی دارد. در اینجا دو مدل آن را یکی دیدگاه های فخر الدین شادمان و دیگری غربزدگی جلال که از قضا این دومی سایه سنگینیش در دوره ای طولانی وجود داشته و دارد، مرور می کنیم.
خلاصه
یکی از کسانی در دهه چهل خورشیدی به بحث از تمدن اسلامی نشست، مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب بود. این کتاب آن هم پس از نگارش دو قرن سکوت می تواند دیدگاههای آن استاد را بهتر روشن کند.