از جمله شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع، رشد دانش اطلاع‌رسانی و خدمات مرجع در میان پژوهشگران آن جامعه است. خدمات مرجع دامنه وسیعی از قبیل دایرة‌المعارف، دانشنامه، کتابشناسی، نسخه‌شناسی، فرهنگنامه، راهنما و اطلس دارد. کتابشناسی یکی از مناسب‌ترین مراجع در گردآوری، تنظیم و اشاعه منابع مکتوب در حوزه موضوعی خاص است و جایگاه و ارزش ویژه‌ای در عرضۀ خدمات علمی دارد. در اهمیت کتابشناسی، همین بس که بدون وجود آن هیچ تحقیق و پژوهشی به طور کامل به سامان نمی‌رسد؛ چرا که اطلاعات لازم برای پیشبرد یک پژوهش را در اختیار محقق قرار می‌دهد. وجود کتابشناسی در هر موضوعی، از هدررفتن وقت پژوهشگران آن رشته در جستجوی منابع جلوگیری می‌کند. همچنین نمایی از وضعیت علمی آن موضوع را نشان می‌دهد.

حج و زیارت، بخشی از زندگی هر فرد مسلمان است و مسلمانان برای این اعمال برنامه‌ریزی نموده، هزینه‌هایی مصرف کرده و بالاخره زمان‌هایی را به آنها اختصاص می‌دهند. البته تأثیر حج و زیارت در اقتصاد جامعه و فرهنگ دینی هم قابل توجه است. به همین دلیل پژوهشگران از اقشار و تخصص‌های مختلف، به ابعاد حج و زیارت پرداخته‌اند و هرساله صدها کتاب و مقاله و پایان‌نامه در این زمینه عرضه می‌شود.

 یک علتِ مشکلات در عرصه‌ حج و زیارت، فقدان اطلاع‌رسانی مناسب است. این کمبود، مؤلفان را به سوی تألیف کارهای تکراری و بدون توجه به واقعیت‌ها و مشکلات سوق می‌دهد. حال در صورت فعال‌شدن سامانه­های اطلاع‌رسانی، وضعیت پژوهش در این عرصه سامان می‌پذیرد.

به دلیل کثرت آثار درباره حج، زیارت، مکه، مدینه و امثال این کلید‌واژه‌ها، کسانی در پی گردآوری اطلاعات این آثار و تنظیم آنها برآمده‌اند. از این‌رو تاکنون چند کتابشناسی در این حوزه در ایران و برخی کشورهای اسلامی تولید و عرضه شده است. این نوشتار گزارشی از این کتابشناسی‌ها است.

در ایران

در  ایران چهار اثر در قالب‌ کتابشناسی دربارۀ حج و زیارت تاکنون شناسایی شده است. مشخصات آنها به ترتیب زمان انتشار عبارتند از:

کتابنامه حج؛ به کوشش محمدحسن بکائی؛ به سفارش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران: نشر مشعر، چاپ 1، 1374، 392ص، رقعی.

این اثر معرفی 1355 اثر از كتاب‌ها و نشریاتی است كه درموضوع حج به زبان­های عربی، فارسی و اردو در کشورهای مختلف به چاپ رسیده است. تاریخ نشر این آثار حداکثر تا سال 1373شمسی (1416قمری) است. همچنین در این کتابشناسی برخی از نسخه‌های خطی در موضوع حج معرفی شده‌اند. ساختار کتاب بر اساس الفبای عنوان آثار است. در پایان کتاب نیز فهرست موضوعی آمده است. آثار معرفی‌شده، ذیلِ یکی از این موضوعات جای گرفته‌اند: احرام‌نامه؛ احکام حج؛ احکام میقات؛ بهداشت حاجیان؛ پیام‌های امام خمینی؛ حجاز مقدس؛ حج خونین؛ حج‌نامه؛ حرمین شریفین؛ دعاها و زیارات حج؛ راهنمای حاجیان؛ سفرنامه؛ طواف‌نامه؛ عمره مفرده؛ قربانی؛ مدینه‌شناسی؛ مکه‌شناسی؛ مناسک‌نامه.

معجم ما کتب فی‌ الحج و‌الزیارة و‌المعالم‌ المشرفة فی‌ الحجاز؛ به کوشش عبدالجبار الرفاعی؛ تهران: نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۵، 376ص، وزیری.

فهرستی از اطلاعات 3222 اثر فارسی و عربی، شامل کتاب و مقاله و رسائل و نسخ خطی در موضوع حج و مكه مكرمه و مدینه منوره و اماكن متبركه و زیارتی حجاز است. این کتابشناسی پیش از این به صورت سلسله مقالاتی در مجله میقات الحج از شماره 4 (سال 2، 1416ق) تا شماره 22 (سال 11، رجب ـ ذوالحجة 1425ق) در  هفده مقاله به چاپ رسیده است. تنظیمِ اطلاعات در این کتابشناسی بر اساس الفبای عنوان آثار است. از ضعف‌های این کتاب، نداشتن فهرست موضوعی و نیز فهرست الفبایی نویسندگان است.

آینه آثار: فهرست آثار و معرفی کتاب‌های منتشر شده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت؛ به کوشش مرکز تحقیقات حج؛ تهران: نشر مشعر، چاپ 1، 1387، 223ص، رقعی.

معرفی آثار منتشرشده توسط مرکز تحقیقات حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت است. این تولیدات دربارۀ حج و ابعاد گوناگون فقهی، تاریخی، عرفانی، سیاسی و اجتماعی آن و نیز درباره عتبات عالیات است. در این کتابشناسی، 396 اثر معرفی شده است. به همراه اطلاعات مأخذشناسی هر کتاب، معرفی کوتاهی از آن کتاب نیز آمده است. تنظیمِ اطلاعات این کتاب موضوعی است و آثار در یازده فصل معرفی شده‌اند. عناوین فصول یازده‌گانه عبارتند از: قرآن و تفسیر؛ آداب، اخلاق، اسرار و معارف حج؛ احکام و مناسک؛ اعتقادات؛ آثار تاریخی (شامل: آثار تاریخی و مذهبی و امکاکنت حج، اماکن متبرکه سوریه، عتبات عالیات عراق)؛ ادعیه و زیارات؛ سفرنامه‌ها و خاطرات؛ حج در آینه شعر و ادب؛ نشریات امور اجرایی حج؛ آثار متفرقه؛ کتب و نشریات به زبان‌های خارجی (شامل کتاب‌های اردو، انگلیسی، ترکی، عربی). در پایان این کتابشناسی، فهرست الفبای عناوین آمده است.

کتابشناسی زیارت: کتابشناسی زیارت، مزار، زیارتگاه‌های اسلامی، توسل، شفاعت، تبرک. به کوشش سیدرضا باقریان موحد؛ تهران: نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۷،400ص، رقعی.

گزارشی از مهم‌‌ترین کتاب‌های درباره زیارت به زبان فارسی یا عربی است. این کتاب‌ها در ایران نوشته یا ترجمه شده و یا پخش و عرضه شده است. این آثار حداکثر تا سال 1386 شمسی به چاپ رسیده‌اند. این کتابشناسی در سه بخش تنظیم شده است. مؤلف در بخش اول با عنوان «کتابشناسی توصیفی زیارت»، یکصد کتاب مهم درباره زیارت و مزار و زیارتگاه و موضوعات مرتبط را برگزیده و به صورت توصیفی معرفی کرده است. در بخش دوم با عنوان «کتابشناسی غیر توصیفی زیارت»، اطلاعات مأخذشناسی 562 اثر را آورده است. در بخش سوم با عنوان «نسخه‌شناسی زیارت»، اطلاعاتِ 535 نسخه خطی در موضوع زیارت را از فهرست‌های نسخ خطی و برخی منابع اصیل آورده است. نحوۀ تنظیم اطلاعات در هر بخشِ این کتاب براساس الفبای عنوان آثار است.

کتابشناسی حج و زیارت: معرفی کتاب‌های منتشره در ایران(1358-1388)؛ اباذر نصراصفهانی؛ تهران: نشر مشعر، چاپ 1، 1390، 1012ص، وزیری.

معرفی کتاب‌های منتشرشده در ایران در موضوع حج و زیارت پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1388 است. به عبارتی این کتابشناسی در پی معرفی همه آثار حج و زیارت نیست، بلکه فقط کتاب‌هایی را معرفی می‌کند که در محدوده زمانی 1358-1388 چاپ شده است. این محدوده زمانی و جغرافیایی بر اساس نظر مدیریت مرکز تحقیقات حج، به عنوان سفارش‌دهندۀ اثر اجرا شده است. کل کتاب‌های معرفی‌شده در این کتابشناسی حدود 2200 عنوان است. از این تعداد 1400 عنوان درباره حج و موضوعات مرتبط با آن و حدود 800 عنوان درباره ابعاد مختلف زیارت است.

اطلاعات گردآوری شده در یازده بخش طبقه‌بندی و تفکیک شده‌اند. عناوین این یازده بخش چنین است: بخش نخست: تاریخ و جغرافیا؛ بخش دوم: سفرنامه و خاطره‌نگاری؛ بخش سوم: عرفان، اخلاق و کلام؛ بخش چهارم: قرآن و حدیث؛ بخش پنجم: ادبیات و هنر؛ بخش ششم: فقه و حقوق؛ بخش هفتم: علوم اجتماعی(شامل جامعه‌شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، روان‌شناسی، آمار و...)؛ بخش هشتم: بهداشت و درمان؛ بخش نهم: مدیریت حج و حجّاج؛ بخش دهم: تشرف و نیایش؛ بخش یازدهم: کلیات: مرجع‌شناسی. همچنین ذیل هر بخش، اطلاعات تفکیک و معمولاً در چند فصل آمده‌اند. برای آسانی در دسترسی به اطلاعات این کتاب،  مؤلف در پایان سه نوع نمایه آورده است: 1. فهرست عناوین؛ 2. فهرست پدید آورندگان؛ 3. فهرست فروست‌ها (سلسله انتشاراتی).

در خارج از ایران

قائمة ببليوجرافية موضوعية عن الحج؛ إعداد قسم الإعداد الفني، إدارة المخطوطات والمكتبات الإسلامية، قطاع الإفتاء والبحوث الشرعية؛ الکویت: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية، 1988م/1418ق، 90ص.

گزارشی از آثار موجود در سه کتابخانه وابسته به اداره نسخه‌های خطی و کتابخانه‌های کویت درباره حج و ابعاد آن است. در این کتابشناسی اطلاعاتِ مأخذشناسی 170 اثر که در مکتبة الروضه، مکتبه المسجد الکبیر و مکتبه الموسوعه الفقهیه موجود بوده است، گردآوری و در قالب فهرست برگه‌های کتابخانه‌ای معرفی شده است. در پایان کتابشناسی نیز دو فهرست شامل فهرست پدیدآورندگان و فهرست عناوین آمده است.  

معجم ما الف عن الحج: تاریخه، مناسكه، تنظیمه، طرقه، الرحلات الیه؛ عبدالعزیز بن راشد السنیدی؛ ریاض: دارة الملک عبدالعزیز، الطبعة الولی، 1423ق، 415ص.

در این کتابشناسی اطلاعات 2655 اثر شامل کتاب، پایان‌نامه، مقاله، پژوهش، سخنرانی، سمینار، اسناد و آمار، گزارش ها، عکس‌ها و نقشه‌ها و مانند آن در موضوعات مرتبط با حج، در زبان‌های مختلف گردآوری و معرفی شده است.

مؤلف اطلاعات گردآوری‌شده را به هفت بخش تقسیم کرده است. بخش اول به آمارها و اسناد اختصاص دارد. در این بخش 92 ماده آمده است که دو ماده به زبان انگلیسی و یک ماده به زبان ایتالیایی و بقیه به زبان عربی است. بخش دوم مربوط به نقشه‌ها و عکس‌هاست. در این بخش به یازده مورد اشاره شده که همگی به زبان عربی است، جز یک مورد که به زبان عربی-انگلیسی است. بخش سوم به گزارش‌ها اختصاص دارد که 45 گزارش در آن آمده است. از این تعداد ده مورد به زبان انگلیسی، یک مورد به فرانسوی، سه مورد به عربی-انگلیسی و بقیه به عربی است.

در بخش چهارم که به معرفی کتاب اختصاص دارد، 1190 اثر معرفی شده است. از این کتاب‌ها 56 مورد به زبان فارسی، 31 مورد به ترکی، سیزده مورد به انگلیسی، چهار مورد به فرانسوی، یک مورد به اردو و موارد دیگر به عربی است. همچنین از این تعداد، 239 مورد مربوط به نسخه‌های خطی است. در بخش پنجم که به معرفی پایان‌نامه‌ها اختصاص دارد، 42 رساله در سطح کارشناسی ارشد و 28 رساله در سطح دکتری به زبان عربی و نیز سیزده مورد  به زبان انگلیسی که از دانشگاه‌های امریکا است،  معرفی شده است.

بخش ششم که به مقالات و پژوهش‌ها اختصاص دارد، شامل 1234 اثر است که یک مورد به زبان انگلیسی، پنج مورد به فرانسوی، دو مورد به آلمانی و بقیه به عربی است. بخش هفتم که بخش پایانی است، مربوط به سخنرانی‌ها و نوارهای کاست است. سیزده ماده مربوط به سخنرانی‌های منبری است و بقیه نوارهای کاست سخنرانی‌های دانشگاهی و علمی اختصاص دارد. مؤلف در پایان این کتاب دو فهرست آورده است که عبارتند از: 1. فهرست پدیدآورندگان، 2. فهرست عناوین.

الفهرس الوصفي التراكمي الأول للدراسات، التقارير، البحوث، والخرائط (1395-1411 هـ = 1975-1991 م)؛ عبد الرحمن محمد سلطان المعصومي و نجاتي نادر أدزترك؛ مكة المكرمة: جامعة أم القرى، مركز أبحاث الحج، 1992م/1413ق، 238ص.

کتابشناسی آثار منتشرشده توسط مرکز الابحاث الحج از جمله مراکز پژوهشی فعال در عربستان سعودی است. در این کتاب گزارشی از تحقیقات و پژوهش‌ها و نیز نقشه‌های منتشر شده توسط این مؤسسه آمده است.

المجموع المفید لکتب الحج علی ضوء الکتاب والسنة؛ صالح بن فوزان بن عبد الله؛ مكة المكرمة: مكتبة إمام الدعوة العلمية، 1422ق/2002م، 239ص.

کتابشناسی منتخبی از آثار درباره حج و ابعاد آن، به ویژه بعد فقهی آن است.