مقدمه

رساله کوچکی است در باره معماری تاج محل و مسجد موتی همراه با چهار نقاشی زیبا که نسخه آن به شماره 8021 در کتابخانه دانشگاه تهران نگه داری می شود. نخستین بار تصاویر این کتاب را به همراه توضیح کوتاهی در وبلاگ جناب آقای رسول جعفریان دیدم. اکنون که قرار شد به احترام و به پاس فعالیت های علمی آیت الله رضا استادی مطلبی آماده کنم، ترجیح دادم این متن زیبا و تاریخی را در جشن نامه این استاد بگذارم. در خواندن اعداد سیاق جناب آقای حسین زاده سورشجانی (از کارمندان بنیاد پژوهشهای اسلامی) به بنده کمک کردند. همچنین آقای ضابط در خواندن چند عبارت و کلمه اردو که در اواخر رساله بود، به اینجا کمک کردند. بدین وسیله از هر دوی آنان سپاسگزاری می‌کنم.

آنچه در این رساله کوتاه اما نفیس ملاحظه می کنیم، در آغاز اشاره به تعداد فرزندان بانوبیگم همسر شاه جهان است که شامل چهار پسر و چهار دختر است. زمانی که چهارمین دختر بدنیا می آید، صدای ناله ای از دل او به گوش می رسد. بانو بیگم، بر اساس یک سنت قدیم از این ناله چنین می فهمد که او در وقت تولد این بچه خواهد مرد. شاهجهان را صدا زده این مسأله را با او در میان می گذارد و دو وصیت می کند. وصیت اول این است که از همسر دیگری بچه دار نشود تا منازعه ای میان فرزندان رخ ندهد. دیگر آن که مکانی را برای دفن وی اختصاص دهد. این مکان همان تاج محل است که این رساله شرح بنای آن، مصالح و مخارج و فهرست کارگردان است. به مناسبت از مسجد موتی و بنای سکندره هم صحبت به میان آمده و اطلاعاتی در باره آنها نیز بدست داده شده است.

بدون شک این رساله وقتی معنا و مفهوم جدی خود را خواهد یافت که در کنار اطلاعات و داده های تاریخی دیگر در باره این بنای شگفت جهان که در زیبایی از بناهای کم نظیر عالم است قرار گیرد. این کاری است که باید آشنایان به فرهنگ و تمدن آگره و بویژه بنای تاج محل در باره آن اظهار نظر کنند.

 

***

بسم الله الرحمن الرحیم. رب یسر و تمم بالخیر

خلاصه‌ی احوال بانوبیگم مخاطب به ممتاز محل عرف تاج بی بی آبلیه شاهجهان پادشاه غازی بنت نوّاب اصفحان [کذا]، وزیر پسر زادی نوّاب اعتمادالدّوله، و احوال سکندره، و موتی مسجد که در قلعه اکبرآباد است و فتحپور سیکریی[1] و نام کاریگران و ملازمان و غیره و نام سنگهایی و تعداد مشاهره کارگران روضة منوّره و غیره.

آورده اند که شاهجهان پادشاه غازی چهار پسر می داشتند: یکی دارا شکوه ، دوم: شاه شجاع، سوّم: اورنگ زیب عالمگیر، چهارم: مرادبخش.

و دیگر چهار دختر بودند، یکی : انجمن آرای بیگم. دوم: گیتی آرای بیگم، سوم: جهان آرای بیگم، چهارم: دهر آرای بیگم.

می گویند که قبل از تولد، دهر آرای بیگم اندرون شکم ممتاز محل نالیده بود، به مجرد استماع نالیدن آن، بیگم صاحب از حیات خود مأیوس گشته، شهنشاه را نزد خود خوانده  در عین عالم گریه و زاری، می فرمودند: رباعی:

  ایام وداع و افتراق است امروز                     با درد و فراق اتفاق است امروز

  ای دیده، جمال یار دیدی یکچند                 خون بار که نوبت فراق است امروز

مشهور است که چون فرزند در شکم بنالد، والده اش زنده نمی ماند، اکنون که نصیب ما شده، از جهان فانی به نزهتگاه جاودانی رحلت می نماییم، شاها گفته و شنیده ما را عفو فرمایند و هر خطایی که سرزده باشد، بخشش نمایند. عن قریب مسافر هستیم.

چون شاهجهان پادشاه سخن های فراق با هم و کلام هایی پرغم شنیدند ناگهان به تقاضای محبت و الفت از حدّ بی شمار بوده، نعره زده، مثل باران از چشم خود اشک باریدن گرفت. بیت:

عالم گریه چسان آه به تحریر شود        وز نویسیم چه مقدور که تقریر شود

فَاهَا ثُمَّ اَهَا ثم اَهَا.

دو وصیت بیگم صاحب

القصه بیگم صاحب ارجمند بعد گریه و زاری فرمود که: شاها! در ایّام محبوسی همدرد شما ماندم، الحال که ایزدتعالی پادشاهی نصیب شما کرد و فرمانروایی جهان بخشید، ما پرحسرت انتقال می کنیم و می رویم. بنابرآن دو وصیت ماست، امید که هر دو قبول شوند.

خدیو جهان اقبال نموده، استفسار کردند، بیگم صاحب فرمودند که حق تعالی شماراً چهار پسر و چهار دختران داده است. برای نام و نشان همین کفایت می کنند، چنان نشود که نسل دیگر از کسی پیدا شود که با هم جنگ و جدل دارند.

وصیّت دوم آن است که برای ما همچنان مکان تعمیر یابد که بر منصه ظهور نایاب و کمال عجیب گردد. اعلیحضرت هر دو وصیّت را به دل و جان قبول فرمودند.

رحل اقامت ممتاز محل به دار بقا و طرح روضه منوّره

چون دهر آرای بیگم تولد شد، دل بیگم صاحب در مشت آورد، همون وقت بیگم صاحب از دارفنا به دارالبقا رخت اقامت بربستند و با حوران جنّت الفردوس در پیوستند. نظم:

نماند به گیتی کسی جاودان                   زدست اجل کس نبرده است جان

چه خوش گفت آن کاملی نکته سنج        که از گوهر دانش اندوخت گنج

جهان ای برادر نماند به کس                  دل اندر جهان آفرین بند و بس

بعد از انتقال بیگم صاحب را تا شش ماه بیرون روضه بر دروازه چوک[2] دیگر که زمین افتاده است، امانت داشتند و کواغذ نقشه های مقبره هریک اوستاد می آوردند، می‌داد، چون یکی پسند شاه آمد به موجب آن، نقشه لطیفه روضه چوبی ای تیار شد، من بعد نقشه روضه منوّره مقدسه مطهره از سنگ عجایب در عرصه‌ی هفده[3] سال کلهم اجمعین تعمیر یافته، آراسته شد. ٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُون‏، أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُون‏ [بقره: 156 ـ 157]

تاریخ فوت شدن بیگم صاحب و پادشاه معه اندرون – خانه و ابیات :

      زین جهان رفت چون ممتاز محل     در جنت به رخش حور گشاد

      بهر تاریخ ملایک گفتند                  جای ممتاز محل جنت باد

ج   ا  ی   مـ   م    ت    ا    ز   م   ح   ل   ج    ن   ت        ب    ا     د

 

3   10

3  1 10  0  30   300  1   7 30   8  30   3 50  300   2   1   3

 

= سنه 1030 هجری

تاریخ بر قبر پادشاه و بیگم صاحب در تهه خانه

 مرقد منور ارجمند بانو بیگم مخاطب به ممتاز محل، توفیت فی سنه [1030] هجری مرقد منوّر مضجع پادشاه رضوان دستگاه خلد آرامگاه اعلیحضرت علیّین مکانی فردوس آشیانی صاحبقران ثانی شاهجهان ثانی شاهجهان پادشاه غازی ـ طاب ثراه و جعل الجنّت مثواه ـ در شب بست و ششم شهر رجب سـنـه هزار و هفتاد و شش هجری [1076] از جهان فانی به  بزمگاه جاودانی انتقال کردند.

اشعار از تصنیف شاهجهان پادشاه غازی در تعریف روضه‏ی منوّره:

       زهی مرقد پاک بالقیس عهد           که بانوی آفاق را گشته مهد

       منوّر مقامی چو باغ بهشت             معطر چو فردوس عنبر سرشت

       اجابت کند از پی هم نزول             قبول است اینجا عبادت قبول

***

    اگر فردوس بر روی زمین است       همین است و همین است و همین است

    سراسر مقیمان این آستان               به مهمان نوازی ، مثل در جهان

    شکفته گل مغفرت باغ باغ               ز بوی گلشن قدسیان تردماغ

    اگر عاصی آرد به این روضه رویی     کند نامه خویش را شست وشویی

    ز رفت به نظاره این مزار                 شود چشم خورشید و مه اشکبار

     درین بارگاه فلک احتجاب             زروزینه داران ،یکی آفتاب

     خداوند روزی رسان حیات            برین در کند رزق و روزی برات

     که ظاهر شود قدرت کردگار            ........................................ 

     اساسش بود چون زمین پایدار          چو ایمان صاحبدلان استوار

     ندانم به نزدیک زنگش گریخت         گه ریختن در پناهش گریخت

     چو دست بقا این بنان گریخت          خرابی ز وحشت به صحرا گریخت

 

نقشه تفصیل سنگهایی که در روضه منوّره در پچیکاری تعمیر نموده

 

عقیق	از بغداد	990 خروار
یمنی	از یمن	230 خروار
فیروزه	از بتت کلان	470 خروار
لاجورد	از لنکا	292 خروار
مونگهه	از دریای شور	197 خروار
سلیمانی	از جنوب	959 خروار
غوریی	از کهماچ	بی شمار
لهسینه	از دریای نیل	52 خروار
تانبره	از دریای گنگ	993 خروار
سنگ طلایی	از کسی پهار	913 خروار
پای زهر	از کوه کماعون	1000من
سنگ عجوبه	از صورت	850 خروار
سنگ موسی	از جهارءیی	799 خروار
سنگ ابری	ایضاً	62 خروار
سنگ کهئو	از جیصلمیر[4]	790 خروار
سنگ رخام	از مکرانه	بی شمار
سنگ سرخ	از جاهایی	بی شمار
سنگ یشب	از کهماچ	592 خروار
سنگ تپوتیه	ایضاً	592 خروار
سنگ نخود	از مقام سیلگده	82 خروار
سنگ مغناطیس	از گوالیار	77 خروار
سنگ بانی	از فتحپور	82 خروار

ذکر عمارات عالـــی سکندره ، ابیات مثبته پیش طاق آن :

            به نام شهنشاه ملک قدم       که ذاتش مبرّا بود از عدم

            همه پادشاهان روی زمین     ازو صاحب تاج و تخت و نگین

            کند از عدم آشکارا وجود      بود ذات او مظهر عدل وجود

            ز لطفش که و مه طلبکار کام  بود درگهش قبله‏ی خاص و عام

            نگارنده جوهر آب و خاک    طرازنده گوهر جان پاک

            دو عالم زفیض ازل آفرید      بود سایه‏ی ذات پروردگار

            زنهصد فزون بود وشصت و دوسال که شاه اکبر آن سایه‏ی ذوالجلال

             به بالای زرّینه مسند نشست   سر تخت او گشته افلاک پست

 

 

             جهان را بیاراست از عدل و داد   دل اهل عالم ازو گشت شاد

             بر پایه‏ی تختش از هر گرو ه      یکی کرد پنهان و دیگر پدید

              ببخشید آنکه سرای سپنج         به شاهان با آفر و تاج و گنج

              که از عدل ایشان شود روزگار    شگفته تر از باغ در نوبهار

              زهی داوری را چو گیرند پیش    شناسند بیگانه را همچو خویش

شبی گو چنین زیست در روزگار

نقشه وزن سنگهای هر قسم که استادان سابق از روی پیمایش دریافت نموده.

نقشه اعتماد الدوله:

سنگ مرمر	طول	عرض	ارتفاع
90 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ غوری	طول	عرض	ارتفتع
40 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ موسی	طول	عرض	ارتفاع
64 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ یشب	طول	عرض	ارتفاع
45 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ سرخ	طول	عرض	ارتفاع
39 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ پازهری	طول	عرض	ارتفاع
75 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ ابری	طول	عرض	ارتفاع
99 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ تپونیه	طول	عرض	ارتفاع
127 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ خارا	طول	عرض	ارتفاع
777 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ عجوبه	طول	عرض	ارتفاع

 

65خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ پلور	طول	عرض	ارتفاع
74 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ کهو	طول	عرض	ارتفاع
65 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ لاجورد	طول	عرض	ارتفاع
714 خروار	یک ذرع	یک ذرع	یک ذرع
سنگ سلیمانی	طول	عرض	ارتفاع
89	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ لهسنیه	طول	عرض	ارتفاع
96خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ بادل	طول	عرض	ارتفاع
75 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ بانی	طول	عرض	ارتفاع
39 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ گلابی	طول	عرض	ارتفاع
75 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ یمنی	طول	عرض	ارتفاع
62خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ یاقوت	طول	عرض	ارتفاع
142خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ زمرد	طول	عرض	ارتفاع
42 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ هیرا[5]	طول	عرض	ارتفاع
735 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ نیلم	طول	عرض	ارتفاع
195	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ طلایی	طول	عرض	ارتفاع
59 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ رخام	طول	عرض	ارتفاع
47 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ چمل	طول	عرض	ارتفاع
24خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ مسلم	طول	عرض	ارتفاع
92 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ سماق	طول	عرض	ارتفاع
59خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ فیروزه	طول	عرض	ارتفاع
762 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ گوالیار	طول	عرض	ارتفاع
75 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ چمک	طول	عرض	ارتفاع
95 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ مغناطیس	طول	عرض	ارتفاع
77 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ تانبره	طول	عرض	ارتفاع
74 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ نخود	طول	عرض	ارتفاع
92 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ گرند	طول	عرض	ارتفاع
845 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ یشم	طول	عرض	ارتفاع
75 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
سنگ گلابی	طول	عرض	ارتفاع
577 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
1000	ذرع	ذرع	ذرع

کتابه موتی مسجد که درقلعه اکبر آباد است

این کعبه نورانی و بیت المعمور ثانی که درصبح، درجنب صفای آن، شامی است سبزه خورشید، از فرط ضیای آن جسم است خیره کرسی پایدارش باساق عرش همدرش گنبد فیض بارش بارواق فردوس هم آغوش، بنیان عالیشان به نیایش به سجده اش[6] علی التقوی ودوره سپهر افزایش، ترجمانی قاشویی وهو بالافق الاعلی ، هر گلدسته اش[7]، دستور نوری به انوار کواکب بسته، با فواره فیضی از چشمه آفتاب جسته، هر کلس زرین، شمع فروغ بخش قنادیل آسمانی، هر محراب نوراگینش، هلال نوید رسان عید جاودانی براطرافش، قلعه لعل فام مستقر الخلافه اکبر آباد که با زمرّدین حصار سبع شداد پیوسته است، گویی هاله‌ای است و در به در منوّر که برفیضان سحاب رحمت ربّانیست.

    قطب آسمان دین پروری وشریعت نوازی، مرکز عدل دوران گستری ومملکت طرازی، ابوالمظفر شهاب الدین محمد، صاحب قران[8] ثانی شاهجهان پادشاه غازی بنا یافته و درعرصه هفت سال به صرف سه لکهه[9] روپیه اواخر سال بیست[10] و ششم جلوس، مطابق سـنــه هجری پیرایه انجام برسر گرفته، ایزد بی همال این پادشاه دین پناه راتوفیق حسنات روزافزون کناد.

نقشه اسم‌های کارگران روضه منوره، معه تعداد تنخواه[11] وکار خدمات که به موجب حکم حضور از ملکهای حاضر گردیده ، سرفراز شدند:

 

اسم‌های کارگران	کارخدمات	جای سکونت	تعداد تنخواه
اوستاد عیسی	نقشه نویس	شیراز	1000 روپیه
امانت خان	طغرانویس	ایضا	ایضا
محمد حنیف	میرعمارت	قند هار	ایضا
محمد شریف	کلس ساز	سمرقند	500 روپیه
اسماعیل خان	گنبد ساز	روم	ایضا
محمد خان	خوشنویس	بغداد	ایضا
مومن لعل	پچیکار	روم	200 روپیه
منوهر سنگه	ایضا	بلخ	ایضا
منولعل	ایضا	قندهار	380 روپیه
کاظم خان	کلس ساز	لاهور	295روپیه
عطامحمد	سنگتراش	بخارا	500 روپیه
شاکرمحمد	گلتراش	ایضا	400 روپیه
روشن خان	خوش نویس	شام	300 روپیه
قادر زمان	درهر یک فن کامل	عرب	800 روپیه
ابوتراب	معمار	ملتان	500روپیه
محمدسجاد	معمار	ملتان	590 روپیه
چرنجی لعل	پچیکار	قنوج	800 روپیه
محمد یوسف	معمار	دهلی	400 روپیه
محمد صدیق	ایضا	ایضا	300 روپیه
عبدالله	ایضا	ملتان	375 روپیه
چوبی لعل	پچیکار	ملتان	400 روپیه

 

نقشه وزن چوبها از روی پیمایش اوستادان نوشته است:

 

چوب سال	طول	عرض	ارتفاع
34خروار	ذرع	ذرع	ذرع
چوب شیشم	طول	عرض	ارتفاع
97 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
چوب آبنوس	طول	عرض	ارتفاع
749 خروار	ذرع	ذرع	ذرع
چوب صندل	طول	عرض	ارتفاع
74خروار	ذرع	ذرع	ذرع
چوب ساکهو	طول	عرض	ارتفاع
57 خروار	ذرع	ذرع	ذرع

التجاء جلال الدین محمد اکبر شاه به خواجه چشتی

رفتن جلال الدین محمد اکبر شاه پادشاه به خواهش اولاد به جناب حضرت خواجه معین الدین چشتی و بشارت شدن جهت ملازمت چشتی و کامران شدن جلال الدین محمد اکبر، پادشاه غازی، چنانچه عمر بیست[12] وهشت سالگی ،فرزند نمی زیست وایشان به جهت بقای فرزند به درویشان و گوشه نشینان که ایشان راقرب ربانی است، التجا می بردند.

 چون خواجه بزرگوار، حضرت خواجه معین الدین چشتی سرچشمه اکثراولیای هند بودند، برخاطر گذرانیدند که به جهت حصول این مطلب، رجوع به آستانه متبرکه ایشان، مداومت باید نمود، لهذا باخود قرار دادند که اگر الله تعالی، مرا پسری کرامت فرماید و او را به من ارزانی دارد، از اگره تا به درگاه روضه‌ی منوّره مقدسه ایشان که یک صد وچهل کروه است، پیاده پا از روی نیاز تمام متوجه شوم، چون این معنی به ظهور آمد، شیخ سلیم نام ، درویش صاحب کمال که از مسافت بسیار سیاحی نموده درکوهی متصل به موضع سیکری که ازموضع اگره استقامت داشت، به سر می بردند، بشارت از خواجه صاحب رسید که به حضور فیض گنجور شیخ سلیم چشتی از مقصود خود بهره یاب خواهی شد. چون پدرم به درویشان نیاز مردم آن نواحی به شیخ موصوف اعتقادم تمام می داشتند، حسب الاشارت وافزا بشارت خواجه صاحب ـ قدس سره ـ به شرف ملازمت شیخ درپیوستند.

روزی دراثنای توجه وبیخودی از شیخ پرسید که مراچند پسر خواهد شد؟ فرمود که: بخشنده بی منت از سه پسر به شما ارزانی خواهد داشت. پدرم فرمود که: فرزند اول به دامن تربیت پرورش نمایم وتوجه حضور راحافظ وناصر ساختم شیخ این معنی قبول فرمود وگفت که: من هم ایشان را همنام خود خواهم ساخت.

چون والده بزرگورام را هنگام حمل نزدیک رسید، به خانه شیخ فرستادند تا ولادت من در آنجا واقع گردد و بعد از تولد مرا سلطان سلیم مخاطب ساخته همه وقت شیخو بابا گفته، سخن می کردند در سنه نهصد و هفتاد و هفت به روز چهارشنبه هفدهم[13]ماه ربیع الاول هفت گهری از روز مذکور گذشته به طالع بیست[14] و چهارمدرجه میزان، الله تعالی مرا از کتم عدم به وجود آورد.

   والد بزرگوارم موضع سیکری را که محل ولادت عهد گذشتن سلطنت و زمان خلافت جلال الدین محمد اکبر، پادشاه نورالدین نام مقید سلطنت خواهد شد، این معنی نیز درخاطر بود. بنابراین مقدمات نورالدین محمد جهانگیر اسم ولقب خود مقرر ساختم.

حساب پیمایش روضه منور معه مسجد وجماعت خانه 12 بیگه

باغ روضه ممتاز محل معه حوض سنگ مرمر    32 بیگه

دروازه کلان معه سیرهی دروازه اورمعه دروازه پورت[15]

ودروازه پچیم[16]  معه هر دو خواص پوره وهر دو باورچی[17]

خانه معه اراضی[18] چوک[19]          16 بیگه              کل مقبره 600 بیگه

صرف مزدوری آمده سنگها معرفت خزانچی او درواس

  97 لکیّهو55 هزار و326 روپیه...........

باقی از خزانه عامره سایر صوبه اکبر آباد تنخواه نوکران

161 روپیه .......

مسجد معه حوض به معرض صحن وکلیساهایی

 3 لکیّه و 25 هزار و821 روپیه و یک چهارم و اندی

روضه ممتاز محل معه هر چهار مینار معه کرسی چهله[20] روضه منورره

  54 لکیّه و97 هزار و474 روپیه واندی

سنگ رخام معه           بیگم صاحب

44 لکیّه و55 هزار و824 روپیه واندی

لقب حضرت شاه جهان پادشاه غازی صاحبقران

54 لکیّه و 49 هزار و95 روپیه واندی.....

ممتاز محل اکبر ثانی ارجمند بانو بیگم

99 لکیّه و 79 هزار و 54 روپیه واندی....

تعویز[21] اندرون گنبد

44 هزار و99 روپیه وسیزده

  ...... [22]سنگ مرمر معه پچیکاری

4لکیّه و  67 هزار 855 روپیه و13 و اندی....

کوارچوب صندل وزوج ها درآینه ی محل[23]

81 هزار و259  روپیه واندی.....

کوار بربج برای مینار هایی درهر یک مینار سه جفت

21 هزار و337 روپیه واندی

کوارهای چوب آبنوس یک یک جفت در آئینه محل است

56 هزار و442 روپیه وده .......

جماعت خانه معه حوض وبه معرض صحن و کلسهایی

56 هزار و442 روپیه و.....

بروج هایی معه هزار دروازه کلان روضه ممتاز محل

13 لکیّه و74 هزار و132 روپیه وپنج آنکه ......[24]

بروج کنج مغرب وجنوب معه لعل دروازه

یک لکیّه و 82 هزار و792 روپیه ویازده .....

دیوار باغ روضه ممتاز محل عرف تاج بی بی

83 هزار و777 روپیه و سیزده........

مسافرخانه پادشاهی

74 هزار و49 روپیه وسیزده و سه پای

شترخانه پادشاهی

74 هزار و59 روپیه وسه پای

تالکی خانه پادشاهی

73 هزا رو54 روپیه وسیزده ودوپای

برج کنج مشرق روبه کناره دریای جمن معه ایوان های

یک لکیّه و44 هزار و95 روپیه و سه پای

برج کنج مغرب روبه کناره دریای جمن طرف گهات بسی[25]

44 لکیّه و چهل و چهار هزار و497 و دوپای

برج کنج مغرب رویه باویی معه ایونهای سنگ سرخ

49 لکیه و44 هزار و49 روپیه و سه پای

برج میانه یعنی میانه محل شاه سنگین منرلان معه مکان ایوان های

74 لکیه و47 هزار و49 روپیه و سه پای

برج کنج مشرق روبه سنداس خانه معه ایوان های[26]

39 لکیه و 75 هزار و 54 روپیه وسه پای

برج کنج مشرق معه لعل دروازه واقع

یک لکیه و 97 هزار و514 روپیه و نه پای

جلو خانه

74 هزار 114 روپیه یازده  و اندی

کئره هایی[27] به رنگی             

55 هزار و414 روپیه و اندی

گاو خانه وپا لکی خانه ممتاز محل

25 هزار و455 روپیه و شش پای

کلید خانه پادشاهی

47 هزار و326 روپیه و...

بنا خارانه معه شهر و کوئیریها تعویز  چوب صندل معه صندوق

42 هزار و 732 روپیه شش پای    52 هزار و 49 روپیه و پنچ پای

بازار جانب مشرق واقع است

11هزار و 47 روپیه و دو.... و یک پای

بازارجانب مغرب واقع است

12 هزارو72 روپیه وشش ..... شش پای

جوگندی فتحپوری

19 هزار 173 روپیه وسه....... و نه پای

جوگندی بسی خانم است

53 هزارو 254 روپیه و ........... سه پای

جوگندیی  چتی خانم

15 هزارو 883 روپیه و....... سه پای

خواص پوره بیرون جانب مشرق است

13 هزارو 719 روپیه و............

خواص پوره بیرون جانب مغرب است

19 هزارو 113 روپیه و........

خواص پوره بیرون جانب شمال است

54 هزارو97 روپیه و.....

خواص پوره بیرون جانب جنوب است

16 هزارو 49 روپیه و..........

مسجد فتحپوری معه حوض است...........

29 هزارو 244 روپیه و........

چوک مسجد فتحپوری است

11هزارو713 روپیه .........

غلول خانه

1000 روپیه و819 روپیه و........

ماهینه داران[28] وغیره

67 هزار و893 روپیه و......

عمله پخته کاری

36 هزارو 296 روپیه و........

عمله سنگ بر آینه های

29 هزار و736 روپیه و.......

متصل کئره چو گندی مذکور

17 هزاو و55 روپیه ویازده و..........

کمند برنجی برای رفتن کلس گنبد کلان بنابر

حجامت یک عدد وزن 72 خروار

قیمت کمند مذکور

13 هزارو783 روپیه و...........

اور لکها[29] روپیه کا آسیاب درعملداریی

(وتمامی اساس وزندگانی یک چوپان)

جات سورج مل بهر تپور واله راجه فرش قالین اور

(کل اساس وملک وی تاخورشید یک فرش سلطان نمی شود)

پرده وشامیانه های زرین اور جهارهای

(پرده و روی دیواری طلایی وفانوس ها)

روشنی اور زنجیرهای طلایی اور

(روشنایی فانوس ها وزنجیرهای طلایی دراتاق)

فانوس وغیره سب

( فانوس ودیگر اسباب آن اتاق)

اسباب راجه موصوف لیگئی

(وتمامی اسباب سلطان توسط وی به یغما رفت)

(هر کرور 500000 روپیه)

میزالکل  (میزان کل)

4 کرور

13 لکیّه

43 هزارو 826 روپیه و اندی