کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

۳۴۱۹

۱۳۹۳/۱۱/۱۶

عکس مقبره حمزه در اُحُد، یا گنبد ائمه (ع) در بقیع؟

پدیدآور: احمد خامه یار

مزار حمزه گنبد بقیع عکس احمد خامه یار

خلاصه

در صفحه ۱۶۲ از ترجمه عربی این کتاب، تصویری منتشر شده که به عنوان ورودی مسجد و مزار حمزة سیدالشهداء ـ عموی گرامی حضرت رسول اکرم (ص) ـ واقع در منطقه «اُحُد» در شمال مدینه منوّره معرفی شده است. اما به عقیده نگارنده این سطور، در معرفی این عکس، قطعاً خطا و اشتباهی صورت گرفته است.

«محمدعلی افندی سعودی» (۱۸۶۵-۱۹۵۵)، نویسنده و عکاس مصری است که در سال‌های ۱۹۰۴ و ۱۹۰۸، به همراهی کاروان حجّاج مصری به سرپرستی «ابراهیم رفعت پاشا»، به حج خانه خدا مشرف شده است. او نتایج مشاهدات خود در طول این دو سفر را در قالب نوشته‌هایی از خود باقی گذاشته است.

فرید قیومجی (Farid Kioumgi) و رابرت گراهام (Robert Graham) در سال‌های اخیر اقدام به بازنویسی نوشته‌های محمدعلی افندی نموده و در سال ۲۰۰۹ در قالب کتابی با عنوان A Photographer on the Hajj: The Travels of Muhammad ‘Ali Effendi Sa‘udi (1904/1908) (یک عکاس در حج: سفرهای محمد علی افندی سعودی، ۱۹۰۴-۱۹۰۸) منتشر کرده‌اند. ترجمه عربی این کتاب نیز با عنوان «مصوِّر فی الحج: رحلات محمد افندی السعودی» در سال ۱۴۳۳ق / ۲۰۱۲ در ابوظبی منتشر شده است.

محمد علی افندی، در جریان سفرهای حج خود، از حرمین شریفین و اماکن دینی و زیارتی حجاز، خانه‌ها و ساختمان‌های مکه و مدینه، حاجیان و کاروان حج و نیز از رجال و مردمی که دیدار کرده، عکس‌های فراوانی گرفته است. تعداد قابل توجهی از این عکس‌ها در کتاب فوق منتشر شده است و اسناد تصویریِ تاریخی و ارزشمندی به شمار می‌آید.

عکس مورد نظر در واقع مربوط به ساختمان بقعه و مزار شریف چهار امام شیعه در قبرستان بقیع ـ پیش از تخریب آن به دست خاندان آل سعود ـ است که نمای نزدیک و نایابی از ورودی این زیارتگاه مقدس را به تصویر کشیده است. مقایسه این تصویر با سایر عکس‌های قدیمی موجود از این جایگاه مقدس، این ادعا را ثابت می‌کند.