۷۱۵۰
۰
۱۳۹۳/۱۱/۲۰

فهرستواره‌ سفرنامه‌ها و خاطرات حج ایرانیان آثار منتشرشده تا سال 1392 شمسی

پدیدآور: اباذر نصر اصفهانی

خلاصه

سفرنامه‌های حج گنجینه‌های پایان‌ناپذیری برای شناخت بسیاری از مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تمدنی است و می‌تواند در موضوع‌های متنوع، منابعی مورد توجه و قابل اعتماد باشد.
اشاره

سفرنامه نوعی گزارش است که نویسنده در آن مشاهدات خود از اوضاع شهرها یا سرزمین‌هایی که به آنها سفر کرده را شرح می‌دهد و اطلاعاتی از بناهای تاریخی، مساجد، کتابخانه‌ها، بازارها، بزرگان، آداب و رسوم ملی و مذهبی مردم، موقعیت جغرافیایی، جمعیت، آب و هوا، زبان اهالی و مناطقی که بازدید کرده در اختیار خواننده قرار می‌دهد. سفرنامه‌ها گنجینه‌ای از اطلاعات هستند که با آنها گاه می‌توان به واقعیت‌هایی از وضع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ادواری از تاریخ مردم یا منطقه‌ای پی برد که دستیابی به آنها با کتب تاریخی میسر نیست.[1]

می‌توان ادعا کرد که یکی از مهم‌ترین سوژه‌ها برای نگارش سفرنامه در گستره ادبیات جهانی، سفر ‌به خانه خدا در شهر مکه معظمه  بوده است. درطول تاریخ میلیاردها انسان برای انجام فریضه حج راهی این سرزمین مقدس شده و در کنار خانه خدا به عبادت می‌پردازند.

سفرنامه‌های حج گنجینه‌های پایان‌ناپذیری برای شناخت بسیاری از مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تمدنی است و می‌تواند در موضوع‌های متنوع، منابعی مورد توجه و قابل اعتماد باشد.

به طور کلی ادبیات حج در زبان‌های مختلف در دنیای اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. بخشی از این ادبیات مربوط به سفرنامه‌های حج است که مسلمانان در قرن‌های مختلف به نگارش آنها دست زده‌اند. این متون در زبان‌های عربی، فارسی و ترکی و اردو فراوان یافت می‌شود و حاوی نکات ارجمندی در ارتباط با حج، جغرافیای مکه و مدینه، شرح مسیر کاروان‌های حج و اطلاعات دیگری در این زمینه است.

سفرنامه‌نویسی در ادبیات فارسی پیشینه‌ای هزارساله دارد. از روزگاران قدیم، در میان جهانگردان و سیاحان ایرانی که به انگیزه‌های گوناگون به سیر و سیاحت دست می‌زدند، نویسندگانی صاحب ذوق یافت می‌شدند که یادداشت‌ها و گزارش‌هایی از مشاهدات ماجراها و رویدادهای سفر خویش را به نام «سفرنامه» و به عنوان ره‌آوردی برای جامعه و دوستان خود فراهم می‌آوردند.

کاروان‌های حج ایرانی که معمولاً از راه عتبات و جبل به حج مشرف می‌شدند، سختی‌های فراوانی را در این راه تحمل می‌کردند. در این دورۀ تاریخی و با رشد فرهنگ عمومی مردم، شمار بسیاری از حاجیان از طبقات فرهنگی جامعه اعم از روحانی و غیر‌روحانی به نگارش سفرنامه می‌پرداختند.

بخش مهمی از این سفرنامه‌ها تجربه‌های سفر و آگاهی‌های جغرافی و تاریخی است که به قصد راهنمایی مسافران بعدی به نگارش در‌آمده است. در این سفرنامه‌ها مسئله عمده توصیف منازل میان راه ازیک سو و توصیف اماکن مقدس از سوی دیگر است.

 اجتماع عظیم حج از نژادهای مختلف با زبان‌های متفاوت و نیز مذاهب گوناگون تازه‌های فراوانی را برای یک سفرنامه‌نویس فراهم می‌کرد. هریک از این گوناگونی‌ها و تفاوت‌ها سوژه‌ای بود برای نگارش سفرنامه. برخی از دولتمردان قاجاری که به دنبال سفرنامه‌نویسی اروپایی‌ها به کار نوشتن سفرنامه پرداختند، معمولاً جز سفر به مکه و مدینه، راهی دمشق، فلسطین، مصر، عثمانی و روسیه و حتی هند و ژاپن می‌شدند و در نهایت کتابی با اطلاعات گسترده ارائه می‌کردند. در این بخش از سفرنامه‌ها، توصیف زندگی اجتماعی و تمدنی این جوامع برای این افراد بسیار اهمیت داشت، به ویژه با توجه به تحولات جدید تمدنی و در مقایسه وضع ایران با عثمانی، مصر و سایر مناطق. آثار مزبور می‌تواند مأخذی برای بررسی تاریخ نوگرایی در میان دولتمردان و فرهیختگان ایرانی در عصر قاجار باشد.[2]

سفرنامه‌ها بستگی به گرایش نویسنده نسبت به هم متفاوت هستند. در برخی اطلاعات تاریخی و برخی دیگر اطلاعات جغرافیایی و حتی فرهنگی غلبه دارد. نویسنده هر سفرنامه با توجه به جریان ذهنی مورد توجه خود شروع به نگارش می‌کرده؛ مثلاً جریانی به نام «منزل‌نویسی» داریم که شرح منازل بین راه بوده که این‌گونه آثار بیشتر جنبه جغرافیایی دارند و اطلاعات خوبی از شهرهای بین راه می‌دهند، ولی گروهی دیگر از اشخاص به‌ویژه علما بیشتر به جنبه‌های فرهنگی و مذهبی تکیه دارند و حتی علاقمندند که تجربه شخصی خود را از مشکلات سفر ارائه دهند تا مطالب ایشان به نوعی راهنمای دیگران شود. این تفکر خاص در بیشتر سفرنامه‌ها وجود داشته است.

از طرفی یک غلبه اطلاعاتی کلی هم در سفرنامه‌ها دیده می‌شود که عموم افراد آن را رعایت می‌کردند؛ چون قسمتی از سفر زمینی بوده و باقی با شتر یا کشتی و از راه استانبول، خلیج‌فارس و دریای سرخ انجام می‌شده، معمولاً افراد همه منازل بین راه را نام می‌بردند و در مکه و مدینه آثار تاریخی را مورد توجه قرار می‌دادند، به این معنی اسکلت سفرنامه در واقع جغرافیایی و شرح راه و منازل در طول مسیر بوده و بقیه اطلاعات به ذوق شخصی افراد بستگی داشته است.[3]

کهن‌ترین سفرنامه‌ موجود در زبان فارسی  از ناصرخسرو قبادیانی، عالم اسماعیلی‌مذهب است که مملو از آگاهی‌های گران‌بها از درخشان‌ترین دوره تمدن اسلامی است. ناصرخسرو در سفرِ هفت ساله خود چهار بار حج کرد؛ از این‌رو توصیف مکه و دیگر اماکن و مراسم حج را بهتر از هر کس دیگری انجام داده است. ناصر خسرو در سفرنامه‌نویسی فضل تقدم دارد؛ زیرا پیش از او سفرنامه‌ای که یک ایرانی به زبان فارسی نوشته باشد سراغ نداریم. نه تنها در فارسی که در عربی هم در ارتباط با حج و سرزمین حجاز جزء اولین سفرنامه‌ها است. بنابراین می‌توان گفت که شیوه سفرنامه‌نویسی در ادبیات ایران را او پایه‌گذاری کرد.

ناصر خسرو در سفرنامه‌اش تنها به ظاهر اعمال و شرح و معرفی دقیق اماکن توجه داشته و از فلسفه حج سخنی نگفته است. از این‌رو این سفرنامه تنها ارزش معرفی دقیق از اماکن زمان مؤلف را دارد و نظر ناصرخسرو را در ارتباط با فلسفه اعمال و مناسک حج باید در شعر او یافت.

اوج سفرنامه‌نویسی ایرانیان در دوران قاجار است. ایرانیان در دوره قاجار به دلیل آشنایی با سفرنامه‌های اروپایی، آموختند و تشویق شدند تا از دیده‌ها و شنیده‌های خود در سفر بنویسند. در دوران پهلوی و پیش از انقلاب اسلامی دو اثر شاخص در حوزه سفرنامه‌های حج نوشته شد و جایگاه ویِژه‌ای نزد ایرانیان پیدا کرد: خسی در میقات نوشته جلال آل احمد و کتاب حج نوشته دکتر علی شریعتی. البته در دهه‌های اخیر شاهد روند صعودی در نگارش سفرنامه و خاطرات حج بوده‌ایم؛ به گونه‌ای که بیشتر کسانی که دست به قلم بودند مطالبی در زمینه حج نوشته‌اند.

با بررسی جامعی که درباره سفرنامه‌ها و خاطرات حج ایرانیان صورت گرفت، حدود چهارصد اثر در این حوزه شناسایی شد. حدود 350 مورد از این آثار در قالب کتاب به صورت مستقل منتشر شده‌اند و حدود پنجاه مورد در مجموعه هشت جلدی سفرنامه‌های حج قاجاری (به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم، 1389) آمده است.

این گزارش شامل اطلاعات کتابشناسی تمامی سفرنامه‌ها و خاطرات حج ایرانیان است که تا پایان سال 1392 شمسی منتشر شده است. گفتنی است افزون بر سفرنامه‌ها و خاطرات ایرانیان، تا کنون چندین مورد از سفرنامه‌های حج افراد غیر ایرانی در ایران منتشر شده؛ مثل سفرنامه ابن جبیر، سفرنامه سرلشکر ابراهیم رفعت‏پاشاى مصرى و سفرنامه خانم هاجر اشپور (آلمانی). از آنجا که پدیدآورندۀ این کتابشناسی علاقمند است این گزارش جامع و کامل باشد و نمایی از تمامی سفرنامه‌های حج منتشرشده در ایران باشد، در انتهای این گزارش در بخش جداگانه این سفرنامه‌ها نیز معرفی شده است.

ترتیب دسته بندی و تنظیم اطلاعات در این کتابشناسی بر اساس الفبای نام خانوادگی نویسندگان است. نکته دیگر اینکه مبنای سال تولد و وفات نویسندگان، سال شمسی است و در موارد که سال قمری مد نظر بوده با «ق.» در کنار آن نشان داده شده است.

آخوندی، محمد[4] (متولد 1323)

  1. خاطرات‌ حج‌ از زبان‌ پابرهنگان‌ میقات‌، تهران‌، جوان‌ امروز، چاپ 1، ۱۳۸۲، 256ص، وزیری.
  2. ذکریات ‌‌الحج‌: عن‌ لسان‌ حفاه ‌‌المیقات، ترجمه محمدصادق‌ الحسینی، تهران، شباب الیوم‏‫‏، چاپ 1، ۱۳۸۳، 224ص، وزیری.

آل احمد، جلال (1302 ـ 1348)

  1. خسی در میقات، تهران، معیار علم، چاپ 1، 1385، 176ص، رقعی.

این کتاب در سی سال گذشته توسط حدود بیست ناشر در ایران منتشر شده است. از جمله انتشارات امیرکبیر، آدینه سبز، جامه‌داران، دانشگاهیان، رواق تهران، فراروی، فردوس، مجید، معین، میترا، کتاب سعدی.

آوینی‌، سیدمرتضی (1326 ـ 1372)

  1. سفر به‌ سرزمین‌ نور، تهران‌، روایت‌ فتح، چاپ 1، ۱۳۸۴، 31ص و تهران، واحه، ‏‫۱۳۹۲، 36ص.‏

اباذری، عبدالرحیم (متولد 1339)

  1. حج نیکان: آیت‌الله احمدی میانجی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1390، ۱۱۶ص، رقعی.‏

نویسنده در این کتاب پس از بیان شرح ‌حالی کوتاه از آیت‌الله «علی احمدی میانجی» (۱۳۰۴ـ۱۳۷۹ش) به سفر حج ایشان اشاره می‌کند و ‏به تحریر دیدگاه‌ها و نظر آیت‌الله احمدی درباره حج و اسرار آن و نیز ره‌آوردهای این سفر الهی می‌پردازد. در پایان نیز گزیده‌ای از ‏خاطره‌های آیت‌الله احمدی را از سفر به مکه مکرمه بازنویسی و ارائه می‌کند.‏

ابراهیمی، ابراهیم (متولد 1339)

  1. حریم عشق: سفرنامه مکه و مدینه، قم، نشر تامین، چاپ 1، 1383، 336ص، رقعی.

گزارش سفر یکی از دانشجویان اعزامی به عمره است.

ابطحی خراسانی، سیدحسن (متولد 1314)

  1. آیا شما سرگذشت سفر مرا می‌دانید؟، تهران، ولیعصر، چاپ 1، 1361.
  2. شب‏های مکه، قم، بطحا، چاپ 6، 1379، 460ص، وزیری.

خاطرات مؤلف از سفر عمره خود در سال 1352 شمسی و عبور از کشورهای ترکیه و سوریه است.

ابن مازه، محمد بن عمر (511-566ق.)

  1. لطائف‌الاذکار للحضار والسفار فی‌المناسک والآداب، ‏‫تصحیح و حواشی از رسول ‏جعفریان، تهران: ‏‫نشر علم، ‏‫۱۴۳۴ ق، ۱۳۹۲، چاپ 1، 260ص، وزیری.‏

اثر حاضر دربردارنده کهن‌ترین متن پارسی در شناخت راه حج از بخارا تا مکه به قلم «ابوجعفر شمس‌الدین محمّدبن عمربن عبدالعزیز بن ‏مازه» است. نگارنده این کتاب یکی از فقهای برجسته بخارا است که در سال 552 هجری قمری عازم حج شد و این کتاب را به ‌عنوان ‏راهنمای حجاج در شناخت مزارات شهرهای راه حج نوشت. در این اثر اطلاعات ارزشمندی در زمینه مناسک حج، تاریخ و جغرافیای دینی، ‏مکه، مدینه و ... ذکر شده است. مباحث مقدماتی کتاب نیز مروری بر مباحث اعتقادی و برخی از دعاهاست.‏

اتابک، محمدکاظم

  1. رایحه‌ی ذکر: ره‌آورد سفر عمره‌ی دانش‌آموزی، بوشهر، دستغیبی، چاپ 1، ۱۳۸۶، 87ص، رقعی.

اثنی‌عشری‌،  جمشید (متولد 1341)

  1. نوشته‌های‌ خیس‌: یادداشت‌های‌ سفر به‌ قبله‌ ۱۳۷۹ ـ ۱۳۸۰، تهران، آسوریک‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 96ص، رقعی و تهران، جامعه‌‌نگر، ۱۳۸۴، 94ص، رقعی.

احترامی‌نودهی، سیدفاضل (متولد 1333)

  1. با کاروان حج: سفر به سرزمین نور و رحمت، ساری، اندیشه قلم، چاپ 1، ‏‫۱۳۹۱، 256ص، وزیری.‏

احتشامی‌، طیبه‌ (متولد 1355)

  1. سفری‌ به‌ سایه‌ عرش‌، اصفهان‌، خاتم‌الانبیاء، چاپ 1، ۱۳۸۴، 168ص.

احمدی، حامد (متولد 1363)

  1. تاپیلماق اوچون ایتمک بیر دیالکتیک حج یولچولوغو‏‫، تبریز، انتشارات موغام‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۱، 64ص، رقعی،

احمدی، حسن (متولد 1338)

  1. یک سفر رویایی، تهران، محراب قلم، چاپ 1، 1384، 160ص، رقعی.

این داستان، شرح سفر دختری است به نام فاطمه به مدینه منوره و خانه خدا. او که سال‌ها این آرزو را داشته، اکنون به اتفاق پدر و مادرش با قلبی سرشار از شوق راهی این سفر می‌شود.

احمدیان، احمد (متولد 1353)

  1. طواف معشوق، تهران، نوآور، چاپ 1، ۱۳۸۸، 96ص.

احمدی‌معافی، زهرا (متولد 1340)

  1. راهیان حج: دیدار با معبود، قم، شمیم کوثر، چاپ 1، 1387، 80ص، رقعی.

اخوان، محمدعلی (متولد 1313)

  1. سفرنامه حج ۸۹، تهران، اخوان خراسانی‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۲، 114ص، رقعی.‏

ارفع، کاظم (متولد 1323)

  1. سوغات حج، تهران، نشر تربت، چاپ 1، 1375، 63ص، رقعی.

استخری، سهیلا (متولد 1354)

  1. مرده بدم، زنده شدم، استهبان، سته‌بان‏‫، چاپ 1، ‏‫۱۳۹۱، 64ص.‏

اسفندیاری، محمد (متولد 1338)

  1. پاره‌های جان، تهران، موسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا، چاپ 1، 1390، 96ص، رقعی.‏

این کتاب مجموعه‌ای از برخی نوشته‌های نویسنده درباره مسائل گوناگون است. بخشی از این کتاب، خاطرات سفر حج مؤلف است. ‏

اسکندری‌،  علی

  1. سفری‌ به‌ قیامت‌، تهران، پویندگان‌ دانشگاه‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 49ص.

اسماعیلی، حسین

  1. حضور در نقطه آغازین هستی، تهران، دنیای بازی، چاپ 1، ‏‫‏۱۳۸۹، 64ص، رقعی.‏

اعظمی‌راد، گنبددردی (متولد 1317)

  1. ره‌آورد سرزمین وحی، بی‌جا، گنبددردی اعظمی‌راد، چاپ 1، 1387، 170ص، رقعی.

اعلا امجدی، علی (متولد 1317)

  1. از بروکسل تا مکه، تهران، عامری، چاپ 3، 1386، 91ص، وزیری.

افتخاری، احمدعلی

  1. سفر به وادی وحی(مکه رفته و کعبه دیده آمده باز)، ‏‫ تهران، آوای مطهر‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۱، 160ص، رقعی.‏

افتخاری گلپایگانی، علی

  1. قبل از حج بخوانید، به ضمیمه خاطرات حرمین شریفین، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1391، ۲۰۸ص، رقعی.‏

افخمی عقدا، عصمت

  1. سفری به سرزمین عشق، تهران، البرز فردانش‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۰، 100ص.‏

افشار ارومی، میرزا عبدالحسین خان

  1. سفرنامه مکه معظمه (1299 ـ 1300ق) ـ (1261 ـ 1262ش)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم، چاپ 1، 1386، 280ص، وزیری.

این سفرنامه‏ مربوط به حج و سرزمین حجاز است که در عصر قاجاریه توسط یکی از شخصیت‏های اشرافی نگارش یافته است. مسیر حرکت عبدالحسین‌خان افشار از تهران به قزوین و رشت و انزلی و بادکوبه و از آنجا به سمت تفلیس و استانبول بوده. سپس از آنجا با کشتی به جده و مکه رفته و با پایان یافتن اعمال حج راهی مدینه منوره شده است. او در ادامه از راه جبل به سماوه و از آنجا به نجف و کربلا و کاظمین و سامرا رفته و در نهایت از راه قصر شیرین و کرمانشاه به قم و تهران باز می‏گردد. نویسنده گزارش ده ماهه را به طور کامل و به صورت روزانه ثبت کرده و در اینجا نیز درج شده است. اطلاعات مربوط به دنیای جدید، شهرها و اماکن، آداب و رسوم و روابط انسان‏ها در این سفرنامه آمده است.

اقبال، مهدی (متولد 1323)

  1. به مهمانی دوست، تهران، ضریح آفتاب، چاپ 1، 1387، 232ص، رقعی.

مجموعه‌ای شامل خاطرات نویسنده از سفر زیارتی به عربستان سعودی و تشرف وی به خانه خدا در سال 1363 شمسی است.

امیریان‌ زاده‌، مژگان‌ (متولد 1347)

  1. میعادگاه‌ عاشقان‌، به همکاری فاطمه‌ محمدی،[5] شیراز، فرامتن‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 144ص.

ام‍ی‍ن‌ ال‍دول‍ه‌، ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (1260-1322ق.)

  1. سفرنامه مکه (رحله حجازیه)، تهران، چاپخانه پیام، چاپ 1، 1328، 199ص، وزیری.

انتظار، منوچهر

  1. خاطرات سفر به خانه دوست: یادادشت‌های سفر حج عمره، تبریز، مهد آزادی، چاپ 1، ‏‫‏‏۱۳۸۴، 168ص، رقعی.

مجموعه‌ مصور حاضر دربرگیرنده‌ خاطرات نگارنده از سفر حج عمره در سال 1383 است. این مجموعه پیش‌تر در 86 شماره‌ روزنامه‌ مهد آزادی به چاپ رسیده است.

انتظامی‌، حسین‌ (متولد 1341)

  1. روایت‌ رویت‌: یادنگار سفر عمره‌، مقدمه‌ سیدمهدی‌ شجاعی‌، ویرایشِ محمدرضا زائری، تهران، تبارک‌، چاپ 1، ۱۳۸۰، 164ص، رقعی.

اوصیا، اقدس (متولد 1327)

  1. سفر به سرزمین وحی، ساری، شلفین، چاپ 1، 1387، 127ص، رقعی.

ایزدخواه، مجید (متولد 1356)

  1. او، تهران، مسیر دانشگاه، فرهنگ نما‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۰، 186ص.‏

بابایی‌، گلعلی (متولد 1342)

  1. غوغای غبار: یادداشت‌های سفر حج، به کوشش مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، تهران‏، شرکت انتشارات سوره مهر‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 186ص، رقعی.

بابائیان‌فر، محمدمصطفی

  1. میقات عشق، قزوین، مهرگان دانش، سایه‌گستر‏‫، چاپ 1، ۱۳۹۲، 100ص.‏

بازرگان‌، مهدی[6] (1286 ـ 1373)

  1. خانه مردم، به ضمیمه یادداشتی از سفر حج، تهران، دفتر پخش کتاب، چاپ 1، 1356، 83ص.

چاپ دیگر:

  1. یادداشتهای‌ روزانه‌: خاطراتی‌ از دوران‌ جوانی‌، سفر حج‌، دادگاهها و زندان‌ سیاسی، به کوشش عبدالعلی بازرگان، تهران، قلم‌، چاپ 1، ۱۳۷۶، 592ص، وزیری.

باقری، محسن

  1. سرزمین آسمانی: یادنگار سفر عمره دانشجویی، تهران، زعیم، چاپ 1، ۱۳۸۵، 112ص، رقعی.

باقری‌فرد، مرتضی (متولد 1339)

  1. طوافنامه: ۳۰۰ کیلومتر طواف، تهران‏‫، مرتضی باقری‌فرد‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 4 جلد.

بحرینی، سیدمجتبی (متولد 1325)

  1. اینجا مدینه است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1387، 352ص، رقعی.
  2. اینجا مشاعر است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1387، 352ص، رقعی.
  3. اینجا مکه است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ1، 1387، 440ص، رقعی.
  4. حدیث دیدارها: دیدار در مکه، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1386، 99ص، رقعی.

گزارش‏هایی از ملاقات شخصیت‏ها و عالمان با حضرت مهدی (عج) در سفرهای حج است. این دیدارها مربوط به عصر غیبت صغری و دوران جوانی حضرت مهدی است. ابتدا داستان شرفیابی یعقوب بن یوسف در سال 281ق و اسناد و منابعی که این جریان را ذکر کرده‏اند معرفی شده و دیدگاه علامه‏ مجلسی، شیخ طوسی و سید ابن طاووس نقل گردیده است. سپس ملاقات‏های دیگری مانند ملاقات محمد بن عبدالله قمی و اشعار و مطالبی در خصوص عشق و محبت به حضرت مهدی (عج) ارائه شده است.

برازجانی، فاطمه

  1. بهشت عرفه: دل‌نوشته‌های یک زائر کوی دوست، قم، هاجر، چاپ 1، 1391، 96ص، پالتویی.‏

دل‌نوشته‌هایی از رهیافت‌های معنوی نویسنده از «سفر حج» و سفر به «عتبات عالیات» است.

بزرگواری، سیدعلی‌محمد (متولد 1336)

  1. اولین کاروان عمره دانش‌آموزی استان کهگیلویه و بویراحمد، یاسوج، چویل، چاپ 1، ۱۳۸۶، 116ص، رقعی.

خاطرات روحانی اولین کاروان عمره دانش‌آموزی استان کهگیلویه و بویراحمد از سفر عمره است.

بسطامی، محمدعلی

  1. دانستنیهای سفر حج، تهران، حبیبی، چاپ 1، 1342، 149ص، جیبی.

بغدادی‌، لعیا (متولد 1355)

  1. طواف‌ عشق‌، تهران، مشهد، چاپ 1، ۱۳۸۳، 31ص، پالتویی.

بقایی، اسدالله[7] (متولد 1327)

  1. ز ملک تا ملکوت: سفرنامه حج، اصفهان، فرزانه‌سازان، چاپ 1، 1375، 206ص، رقعی.

چاپ دیگر

قم‌، دفتر تبلیغات‌ اسلامی‌، مرکز انتشارات‌، چاپ 1، 1380، 191ص، رقعی.

بنده‌خدا،  رضا

  1. سفرنامه‌ حج‌: لحظه‌های‌ غنیمت‌، تهران، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، کارشناسی‌ گروه‌ قصه‌، چاپ 1، ۱۳۷۵، 96ص.

بنی الحسینی، سیدمحمد تقی

  1. حج به نیابت، به کوشش عباس دهقانیان، تهران، پرشکوه، چاپ 1، 1386، 136ص، رقعی.

بهاءالتولیه، داوود

  1. سفرنامه بهاءالتولیه: سفرنامه میرزا داوود ملقب به بهاء‌التولیه از مشهد به مکه معظم و عتبات عالیه (آغاز قرن بیستم).، به کوشش و تصحیح برات شمسا،[8] مشهد، برات شمسا، چاپ 1، 1380، 230ص.

بهار، راشد (متولد 1306)

  1. سفرنامه‌ بیاد آن روزها، مشهد، محقق‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 222ص، رقعی.

بهبودی، هدایت‌الله (متولد 1339)

  1. سفر به قبله: یادداشت‌های سفر حج 1370، تهران، سوره مهر، چاپ 2، 1387، 68ص، رقعی و سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، ۱370، 62ص، رقعی.

بهرامی، حسین

  1. سفر به سرزمین وحی، قم، عصر ظهور، 1392، 220ص، رقعی.‏

بهرامی‌پور، فرخ لقا

  1. از عرش کسی نام مرا می‌خواند: سفرنامه حج، تهران، سازمان بسیج دانشجویی‏‫، ۱۳۹۱، 124ص.‏

بیطرف، محمد (متولد 1320)

  1. خس چهل ساله: سفرنامه حج، تهران، پازینه، چاپ 1، ‏‫‏‏۱۳۸۸، 156ص، رقعی.

بیگ‌زاده، بختیار

  1. برگزیده‌هایی از سفر حج، قم، بشاشه، چاپ 1، 1388، 208ص، رقعی.

پورزاهد، رضا

  1. نگاه‌ دوم‌، تهران‌، مهر تابان‌ تهران‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 77ص، رقعی.

پوزش شیرازی، حسین

  1. سمت مرطوب حیات‏‫، [به سفارش دفتر نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی شیراز]، شیراز، فدک ‏سبز‏‫، ۱۳۹۱، 128ص.‏

پیرغیبی، پروین

  1. ارمغان سفر زیارت خانه خدا، شیراز، چاپ مصطفوی، 1336، 32ص.

تابنده، سلطان حسین[9] (1293 ـ 1371)

  1. خاطرات سفر حج، تهران‏‫، حقیقت، چاپ 1، 1388، بیست+388ص و بی‌جا، چاپخانه دیبا، چاپ 2، 1357/1399ق، 338ص، رقعی.

ترابی‌، حسام‌الدین‌ (متولد 1359)

  1. مهمان‌ خانه‌ خدا، تهران‌، آرون‌، چاپ 1، ۱۳۸0، 152ص.

تقوی‌ فرد، محمدرضا (متولد 1347)

  1. تولد سوی‌: سفرنامه‌ حج‌، تهران‌، هم‌ قلم‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 200ص.

تقوی میلانی، سمانه

  1. دل‌باختگان دیار نور: خلاصه خاطرات دانش‌آموزی سفر عمره، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۵، 54ص، پالتویی.

تقی‌زاده، میرزاعلی

  1. سفرنامه حج و زیارت: شامل نثر و نظم گردآوری و تحقیق درباره مقامات متبرکه زیارتی و سیاحتی کشورهای اسلامی، ‏قم، زلال کوثر، ‏‫‏۱۳۹۰، 218ص، پالتویی.‏

تلافیان‌، احمد (متولد 1338)

  1. پروازگه‌ جبرئیل‌، مشهد، محب‌، چاپ 1، ۱۳۷۹، 41ص.

تونه‌ای‌، مجتبی (متولد 1349)

  1. پا به‌ پای‌ ابراهیم‌: یادداشت‌های‌ سفر حج‌، قم، شمس‌ طیار، چاپ 1، ۱۳۸۰، 79ص، رقعی.

تهرانی، حسن (متولد 1322)

  1. حریم یار، تهران، فیض‌کاشانی، تربت، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۶، 256ص.

ثابت اقلیدی، محمدتقی

  1. سفرنامچه حج، با همکاری فرشته افضلی، شیراز، نوید شیراز، ‏‫‏۱۳۹۰، 128ص، رقعی.‏

اثر حاضر دربردارنده خاطرات نگارنده از سفر حجّ تمتّع است که در سال 1383 انجام شده ‌است. محمّدتقی ثابتی اقلیدی متولّد سال ‏‏1341 در شهرستان اقلید است که بیست‌وپنج سال در کسوت معلّمی خدمت کرده و دستی در نوشتن دارد.

ثقفی‌، عاطفه

  1. دو بهشت‌: یادداشت‌های سفر حج‌ بیت‌الله‌ الحرام‌، قم، بضعة‌ الرسول(ص)، چاپ 1، ۱۳۸۰، 72ص، رقعی.

ثواقب، جهانبخش (متولد 1339)

  1. حریم عشق: روایتی از سفر حج 1384، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، 1386، 192ص، وزیری.

جامع نائینی، بتول

  1. راهی به سوی خدا: یادداشت‌هایی درباره حج و مشاهداتی از آن سفر، قم، تسنیم، چاپ 1، 1385، 367ص، وزیری.

جامعی، جلال (متولد 1335)

  1. راز مسجد شجره، شیراز، لوزا‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۷، 48ص.

جزینی، محمدجواد[10] (متولد 1344)

  1. ملاقات در شب آفتابی: سفرنامه حج، تهران، فراندیش، چاپ 1، ۱۳۸۵، 60ص.

جعفرزاده، حسین

  1. کبوتران عاشق: سفرنامه حج، تبریز، احرار‏‫، ‏‫‏۱۳۹۱، 48ص، رقعی.‏

جعفریان، رسول (متولد 1343)

  1. به سوی ام القری: سفرنامه حج سال 1373 ش، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1373، 343ص، وزیری.

خاطرات و بعضی از مطالب تاریخی، جغرافیایی و سیاسی مؤلّف از حج سال 1373 شمسی است. مؤلف قبل از بیان خاطرات خود، در مقدمه‌ای گزارشی از سفرنامه‌های فارسی حج داده و اطلاعات مأخذشناسی شماری از آنها را داده است. کتاب سه ضمیمه دارد. سفرنامه حج میرزا علی اصفهانی (1331ق) و سفرنامه حج محمدولی میرزای قاجار (1260ق) و «الوجیزة فی تعریف المدینة» از میرزا محمد مهندس (1294ق) توسط مؤلف تصحیح و ضمیمه کتاب شده است.

  1. چهارده سفرنامه حج قاجاری دیگر، تهران، نشر علم، ‏‫۱۳۹۲، 1054ص، وزیری.

این اثر در تکمیل مجموعه هشت جلدی سفرنامه‌های حج قاجاری از همین نویسنده است که پیش از این منتشر شده است. در این جلد مؤلف چهارده سفرنامه جدید را که تصحیح کرده آورده است.

  1. حج‌گزاری ایرانیان در دوره قاجار (1210 ـ 1344)، بی‌جا، بی‌نا، 1379، 94ص، وزیری.

گزارش و معرفی بیست سفرنامه حج است که از دوره قاجار باقی مانده است. بیشتر این سفرنامه‌ها توسط مقامات برجسته کشوری و دولتی به رشته تحریر درآمده است. به دلیل شخصیت نویسندگان، ادبیات به‌کاررفته در این سفرنامه‌ها قابل توجه است. نیز یک جنبه مهم دیگر این سفرنامه‌ها این است که وضعیت حج‌گزاری ایرانیان در آن دوره را نشان می‌دهند.

  1. دو سفرنامه حج، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۷.، 144ص، رقعی.

گزارش و معرفی دو سفرنامه حج است. نخست «سفرنامه مرجانی» آمده که سفرنامه ابوالقاسم مرجانی ‌آیین ‌کلائی از روحانیان اهالی طالقان است. تاریخ سفر وی از رمضان سال 1331 قمری آغاز شده و تا محرم سال 1332 ادامه یافته است. سفرنامه دوم که با عنوان «تفصیل سفر مکه معظمه» آمده، نوشته میرزا محمود خان مدیر الدوله، وزیر لشکر برادر میرزا احمد خان مشیر السلطنه است که فرد اخیر از رجال مشهور دولت قاجاری، وزیر داخله، عدلیه و مالیه بود. این سفر در شعبان 1321 قمری آغاز شده و تا صفر 1322 طول کشیده است.

  1. سفرنامه مکه (سال 1299ق) به ضمیمه سفرنامه منظوم مکه(حوالی1260ق)، قم، دلیل ما، چاپ 1، 1384، 128ص، وزیری.

گزارش و معرفی دو سفرنامه تاریخی از حج است. اولی از نویسنده‏ای ناشناخته که در سال 1260 قمری نوشته شده است و به اعتقاد گردآورنده نثر بسیار عامیانه‏ای دارد و دارای غلط‌های نوشتاری فراوان است. ارزش این سفرنامه اطلاعات جغرافیای و فرهنگی مسیر مسافر و اطلاعاتی است که از اوضاع حرمین شریفین در آن عصر به دست می‏دهد. سفرنامه دوم از میرزا جلایر است که به صورت منظوم سامان یافته است. نویسنده از نظم کلی سخن می‏گوید و از اینکه کسی در حق کسی ستم نمی‏کند و در پایان شرحی درباره وضعیت عتبات و دشواری‏های پدیده آمده برای ایرانیان نوشته است.

  1. سفرنامه منظوم حج: هزارودویست بیت، قم، نشر مشعر، 1374، 160ص، رقعی.

معرفی و توصیف قطعه شعری درباره حج است. این قطعه شامل 1200 بیت مثنوی روان و زیبایی است که بانویی فرهیخته و دانشمند در دوره صفوی سروده است. وی مثنوی خویش را در راه سفر حج به نظم کشیده است. او نکته‌ها و آگاهی‌های جالبی از شهرها و بلاد مردم آن سامان و خُلق و خوی‌شان بیان کرده و تصویری از چگونگی حج‌گزاری مسلمانان، به‌ویژه شیعیان در قرن دوازدهم قمری ارائه می‌دهد. سراینده این منظوم، تحت تأثیر شاعر بلندآوازه، حکیم نظامی این اشعار را سروده است .محقق این اثر نتوانسته اطلاعات دقیقی درباره هویت این بانو به دست  آورد.

  1. سفرنامه‌های حج قاجاری، تهران، علم، ‏‫‏۱۳۸۹، 8 جلد، وزیری.‏

برای شناخت آیین حج‌گزاری ایرانیان در دورۀ قاجار (1210-1343 ق)، مهم‌ترین منبع سفرنامه‌های حجی است که در این دوره درباریان، ‏دبیران و علما نوشته‌اند. تعداد این سفرنامه‌ها نزدیک به پنجاه عنوان است که بسیاری از آنها به چاپ رسیده است و در دسترس عموم قرار ‏دارد. گفتنی است از میان ده‌ها سفرنامۀ حجی که در دورۀ قاجار نوشته شده، تنها چند نمونه به صورت عمومی شناخته شده است. در جلد نخست از ‏مجموعۀ هشت‌جلدی «پنجاه سفرنامۀ حج قاجاری» پس از درج مقدمۀ مفصلی دربارۀ حج‌گزاری ایرانیان در دورۀ قاجار، سفرنامه‌هایی از این ‏افراد درج شده است: خواجه عبدالکریم شیرازی، محمد رحیم‌الدین قادری، حافظ محمد عبدالحسین کرناتکی، محمدولی میرزا قاجار؛ میرزا ‏جلایر، محمدعلی بن محمد رضی بروجردی و میرزا علی اصغرخان اعتمادالسلطنه. ‌جلد دوم شامل سفرنامه‌های سیف‌الدوله، بانو شاه‌جهان ‏بیگم، یعقوب میرزای تبریزی، سفرنامه‌ای از مؤلفی ناشناخته و علی حسین بن خیرات علی است. سومین مجلد از این مجموعه مشتمل است ‏بر چهار سفرنامه حج: فرهادمیرزا معتمدالدوله، میرزا محمد مهندس، سیدمحمدرضا طباطبایی تبریزی و نجم‌الملک. چهارمین مجلد از این ‏مجموعه دربردارنده سفرنامه‌های این افراد است. حسام‌السلطنه، عصمت‌السلطنه دختر فرهادمیرزا، محمدابراهیم مشتری طوسی، میرزا عبدالحسین ‏خان افشار، سه سفرنامه اعم از منظوم و منثور از افرادی ناشناخته و رحمت ا... بن ملا عاشور بخارایی. در جلد پنجم سفرنامه‌هایی از این ‏افراد درج گردیده است. محمدحسین فراهانی، نایب‌الصدر شیرازی، میرزا عبدالمجید مجدی، محمدرضا ظهیرالملک و بانو علویه کرمانی. در ‏جلد ششم هشت سفرنامۀ حج ـ سه سفرنامه از مؤلفان ناشناخته ـ و بقیه از حاجی سلیم‌خان تکابی، ملا ابراهیم کازرونی، امین‌الدوله، ‏کارپرداز و عبدالسلام ترابی درج شده است. در مجلد هفتم هشت سفرنامۀ حج آمده که نویسندگان آنها عبارتند از: وقارالدوله، حاجی ‏عبدا... قراگوزلو، رئیس الذاکرین، مدیرالدوله، مخبرالسلطنه، میرزا داوود وزیر وظایف، میرزا علی اصفهانی و ابوالقاسم مرجاتی. جلد هشتم که ‏آخرین جلد این مجموعه است دربردارنده سفرنامه‌هایی از این افراد است: محمدحسین منشی‌زاده، سید فخرالدین جزایری، ایازخان قشقایی، ‏سیداحمد هدایتی و لطفعلی‌خان اعلایی.‏

  1. مقالات تاریخی: 1. تیر اجل در صدمات راه جبل، 2. سفرنامه مکه، شام، مصر و عراق، 3. شناخت‌نامه، قم، دلیل ما، چاپ 1، 1381، جلد نهم، 376ص، وزیری.

مجموعه چند مقاله و سفرنامه درباره حج است. در نهمین جلد از مجموعۀ دوازده جلدی «مقالات تاریخی»، هفت مقاله تحقیقی و تصحیح چند رساله به چاپ رسیده که عبارتند از: 1. تیراجل در صدمات راه جیل (گزارش دشواری‌های سفر حج از راه جیل)، تألیف سال 1299ق. 2. سفرنامه مکه، شام، مصر و عراق (سال 1340ه.ق)، تألیف سیدفخرالدین جزائری. 3. شناخت‌نامه آثار فارسی درباره حرمین شریفین. 4. بدعت کشف حجاب در ایران. 5. حجاب و ضد حجاب در شعر فارسی معاصر. 6. کتاب‌شناسی حجاب. 7. مشهد در یک نگاه.

جعفری‌ چمازکتی‌، احمد[11]

  1. روایتی از سفر حج تمتع: میخانه و پیمانه، تهران، آبارون‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 84ص.

جلالی، قربان

  1. یالقیز کندیم (مجموعه شعر ترکی به انضمام سفرنامه حج)‏‫، تهران، تکدرخت‏‫، ۱۳۹۲، 88ص، وزیری.‏

جمالی، مسیح‌الله

  1. سفرنامه از قمشه (شهرضا) تا مکه، شهرضا، کتابخانه صاحب‌الزمان، چاپ 1، 1363، 160ص.

جمعی‌ از دانشجویان‌

  1. اولین نگاه: احساسات و عواطف دانشجویان عمره‌گزار در مکه و مدینه، ‏‫جمعی از دانشجویان عمره گزار، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم ‏رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، ‏‫۱۳۹۱، 148ص، رقعی.‏
  2. باران شوق: خاطرات دانشجویان عمره‌گزار، تدوین ستاد عمره دانشگاهیان نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، قم، دفتر نشر ‏معارف‏‫، ‏‫‏۱۳۸۹، 72ص، پالتویی.‏
  3. داستان اشتیاق: خاطرات دانشجویان عمره‌گزار،  قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر ‏نشر معارف، ‏‫۱۳۹۱، 143ص، جیبی.‏
  4. سرزمین‌ نور: خاطرات‌ دانشجویان‌ از سفر حج‌، به کوشش حوزه‌ نمایندگی‌ ولی‌ فقیه‌ در امور حج‌ و زیارت‌ و وزارت‌ علوم‌، تحقیقات‌ و فناوری‌ ستاد دانشجویی‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۱، 204ص، رقعی.

مجموعۀ خاطرات و توصیف جمعی از دانشجویان دانشگاه کاشان است که در قالب طرح عمره دانشجویی به سرزمین حجاز اعزام شده‌اند. بیشتر نوشته‌ها جنبه ادبی دارد و به صورت سفرنامه یا مقاله یا شعر نگاشته شده است. برخی از گفتارهای این کتاب عبارتند از دانشگاه تا کعبه نوشته بهزاد قربانی، بودها و نبودها نوشته فریدون یگانه، هجرت از خود به خدا نوشته مرجان صمیمت، می محبت از باده ساقی نوشته مقداد نمکی و در اسرار حج نوشته مژگان سککی.

  1. سفر عشق: خاطرات دانشجویی از سفر عمره، قم با همکاری ستاد عمره دانشجویی، نشر مشعر، چاپ 1، 1380، 115ص، پالتویی.
  2. همراهان عرشی، جمعی از دانشجویان عمره‌گزار، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، ۱۳۹۱، 76ص، ‏جیبی.‏

جوادی، سیدمحمود

  1. غیر از خدا هیچ کس نبود: سفرنامه حج، [تهیه‌کننده] حوزه هنری استان تهران، تهران، سوره مهر، ‏‫۱۳۹۱، 168ص.‏

جهانفر، محمد (متولد 1312)

  1. سفرنامه‌ عشق‌: به همراه‌ جمعیت‌ زائر و تقریرات‌ جناب‌ آقا ابوترابی‌ در بحث‌ تقلید، تهران، جهان‌ فرهنگی‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 120ص، رقعی.

مجموعه خاطرات برخی از دانشگاهیان در سفر زیارتی به مکه و مدینه است. راه‌اندازی کاروان دانشگاهیان به حج از ابتکارات بعثه مقام معظم رهبری است.

چقایی، حجت الله

  1. لبیک دعوت دوست: سفرنامه حج، اراک، نشر نویسنده‏‫، ۱۳۹۱، 70ص.‏

حاجب‌الدوله‌، علی ‌بن‌ حسین‌[12] (درگذشت 1285ق)

  1. سفرنامه حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش سیدعلی قاضی‌عسکر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 184ص، وزیری.

سفرنامه حاج علی‌خان اعتمادالسلطنه از مردان سلسله قاجار است. ایشان متهم به قتل امیرکبیر نیز هست. اگرچه وی به دلیل ارتکاب چنین جنایت بزرگى در تاریخ کشور ما فردى خوش نام نیست، اما از آنجا که سفرنامه تنظیمی وی حاوى اطلاعات تاریخى، جغرافیایى، علمى و دینى فراوان است، مى‏تواند براى دانش‏پژوهان و به‌ویژه مورّخان مفید باشد. این سفر در سال 1263قمری برابر با 1836 میلادی انجام شده است و شامل سفرنامه عتبات عالیات و مکه و مدینه است.

حاج علیمحمدی، محمد‌حسن

  1. کعبه در زنجیر، تهران، سروش، چاپ 1، 1362، 148ص، رقعی، تهران، روزنامه‌ اطلاعات‌، ۱۳۶۲.

حج و زیارت استان مرکزی

  1. طوبای زیارت مجموعه خاطرات تعدادی از کارگزاران سفرهای زیارتی، قم، نجبا، ۱۳۸۹، 84 ص، پالتویی.

حجتی‌، سیدمحمدباقر (متولد 1316)

  1. در حریم‌ کعبه‌، به کوشش حوزه نمایندگی ولی‌ فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۰، 224ص، رقعی.

حسام‌السلطنه‌، مرادمیرزا  (1233 ـ 1299ق)

  1. سفرنامه‌ مکه‌: گزارش‌ وقایع‌ سفر به‌: استانبول‌، مکه‌، مدینه‌، دمشق‌ و بیت‌ المقدس‌، به‌کوشش‌ رسول‌ جعفریان‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1374، 360ص، وزیری.

گزارش سفرهای مؤلف به نقاط مختلف از جمله مکه و مدینه است. جعفریان در مقدمه آورده که ادبیات سفرنامه‌نویسی در دوره قاجار رشد چشمگیری یافت. یکی از زمینه‌های سفرنامه‌نویسی این دوره، سفرهای حج است. حسام‌السلطنه فرزند عباس میرزا از جمله کسانی است که در سفر حج به سال 1297، وقایع و حوادث سفر خود را تقریر و یکی از ملازمانش آن را تحریر کرده است‌. وی کمابیش اوضاع اجتماعی و سیاسی شهرها و اماکنی چون مکه، مدینه، استانبول، سوریه، فلسطین و مصر را توصیف می‌کند‌؛ هر چند ثبت وقایع شخصی شاهزاده ـ که معمول بین درباریان در سفرنامه نویسی بوده ـ حجم بیشتر کتاب را به خود اختصاص داده است.

حسن‌بیگی‌، ابراهیم‌ (متولد 1336)

  1. سفر سبز: قصه‌واره‌‌ای‌ از سفر به‌ حج‌، تهران، نشر مشعر‏‫‏‏، چاپ 1، ۱۳۸۴، 102ص، رقعی.

ویرایشِ‌ قبلی‌ کتاب‌ حاضر تحت‌ با‌ قصه‌واره‌ای‌ از سفر به‌ حج‌: سفر سبز توسط حوزه‌ هنری‌ سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌ درسال‌ ۱۳۷۳ منتشر شده‌ است.‌

حسن‌زاده، مهدی (متولد 1350)

  1. خاطرات سفرهای نورانی همراه با راهیان نور: خاطرات سفر به سرزمین وحی مکه مکرمه و مدینه منوره، سفر به سرزمین عشق کربلای معلا، سفر به سرزمین نور، قم، آیین احمد(ص)، چاپ 1، 1388، 128ص، رقعی.

حسین‌زاده‌، محمدعلی (متولد 1340)

  1. سفرنامه‌ نور، تهران، زعیم‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 104ص، جیبی.

حسین‌نیا، عبدالحمید (متولد 1329)

  1. یادداشتهای‌ سفر حج‌، کرمانشاه، نوپردازان‌، چاپ 1، ۱۳۷۷، 71ص، پالتویی.

حسینی، قدیر

  1. در حریم یار، گرگان، عشق دانش، چاپ 1، ۱۳۸۶، 82ص.

حسینی، سیدمجید (متولد 1358)

  1. اعترافات شهر خدا: خرده روایت‌های متن، حاشیه و امیر از سفر به حجاز و ریاض، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، ‏‫۱۳۹۲، 216ص، ‏رقعی.‏

کتاب حاضر دربردارنده شرح سفر «سید مجید حسینی»، دکترای علوم سیاسی از دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران ـ  به مدینه و مکه است. ‏وی در این روایت نگاهی متفاوت به سفر حج و فضای فرهنگی و اجتماعی این سرزمین دارد.

  1. کلوخ‌های بلور، مقدمه سیدمهدی شجاعی، تهران، فرهنگسرای پایداری، انتشارات مستند، چاپ 1، ۱۳۸۶، 76ص، خشتی و تهران، فراندیش‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 70ص، خشتی.

حسینی‌نژاد، سیدحسین‌ (متولد 1337) (به کوشش)

  1. خانۀ دوست‌ به‌ روایت‌ حج‌گزاران‌، تهران‌، لوح‌ زرین‌‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۴، 344ص، رقعی.

گزیده‌ای از مجموعه مقالات از برخی نویسندگان درباره حج و موضوعات مرتبط با آن است. گردآورنده تلاش کرده درباره هریک از ارکان و اماکن مطلبی را انتخاب و در مجموعه بیاورد. وی مطالب را در ده بخش تقسیم کرده است. بخش اول که بیشتر مطالب را به خود اختصاص داده، دربارۀ فلسفه و روح حج است. عناوین بخش‌های دیگر عبارتند از: مدینه، بقیع، مکه، کعبه، سعی، عرفات، مشعر، منی و ره‌آورد. در این مجموعه توصیفات حدود 50 نفر از حج‌گزاران آمده است.

حقگو، جمشید

  1. سفر عشق: ره‌آورد سفر حج، تهران، دانش‌پذیر، ‏‫۱۳۹۲، 111ص.‏

حلی‌ساز، محمدرضا

  1. میکده عشق، تهران، کتاب شمس‏‫، ‏‫۱۳۹۲، 128ص، رقعی.‏

حمزه‌، ساده‌

  1. حاجی‌ بعد از این‌، تهران، شولا، چاپ 1، ۱۳۸۱، 140ص، رقعی.

حیدری، حسام (متولد 1371)

  1. از فرود تا فراز، سمیرم، سام آرام‏‫‏، چاپ 1، ۱۳۸۸، 71ص، رقعی.

حیدری، فاطمه

  1. هستم اگر می‌روم، تهران، نشر مشعر، 1390، ۹۹ص، رقعی.‏

خاکنژاد، فرهنگ‌

  1. سفرنامه‌ مصوّر حج‌، تهران، مؤسسه‌ فرهنگی‌ نشر آیندگان‌، چاپ1، ۱۳۸۰، 85ص، رقعی.

خلیلی‌،  عیسی (متولد 1345) (به کوشش)

  1. صدایی به بلندای هفت‌آسمان: سفرنامه سردار شهید اسلام سیدمحمد نژاد‌غفاری،[13] تهران، نشر شاهد‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۷، 104ص.

بخش‌هایی از کتاب خاطرات و یادداشت‌های شهید محمد نژاد‌غفاری از سفر حج است. این شهید هنگام عزیمت به مکه و مدینه برای مناسک حج یادداشت‌هایی نوشته بود تا اینکه به اهتمام عیسی خلیلی تدوین شد و به صورت کتاب آماده چاپ شد.

خواص، حبیب الله

  1. مدینه: دنباله درس حج، تهران، طلیعه ظهور‏‫، ۱۳۹۰، 212ص، وزیری.‏

خوش‌صورت موفق، اعظم

  1. راحله، قم، شکوفه یاس‏‫، ۱۳۸۹، 88ص.‏

خیری‌، سیروس (متولد 1344)

  1. سفرنامه تحقیقی ـ توصیفی حج (عمره مفرده): در بزم وصال، تبریز، مهد آزادی، چاپ 1، 1388، 556ص، رقعی.

دارابی‌، علی (متولد 1340)

  1. از خانه‌ خود تا خانه‌ خدا: یادداشت‌های‌ سفر حج‌، تهران، شورای‌ هماهنگی‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، چاپ 1، ۱۳۷۴، 82ص، رقعی.

دانش، شکرالله (متولد 1337)

  1. سفر به دیار معرفت (مکه و مدینه)‏: سفرنامه عمره مفرده با رویکرد آموزشی، قم‏‫، نوای قلم‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 160ص.

دانشجویان کاروان کوثر

  1. روایت دعوت: واگویه‌های نخبگان و دانشجویان کاروان کوثر (عمره دانشجویی ۸۸)، تهران، مهر و ماه نو، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۸، 44ص، پالتویی.

دانشگاه‌ آزاد اسلامی، واحد جنوب تهران

  1. شمیم‌ حج‌، به کوشش جامعه‌ اسلامی‌ دانشجویان‌ دانشکده‌ فنی‌ دانشگاه‌ آزاد اسلامی‌ تهران واحد جنوب، تهران، زعیم‌، چاپ 1، 1421ق/1379ش، 144ص، پالتویی.

داوودپور، مرضیه (متولد 1335)

  1. خانه دوست اینجاست، مشهد، پاژ، چاپ 1، ۱۳۸۶، 212ص، رقعی.

دشتی‌، محمد (1330 ـ 1380)

  1. سفرنامه‌ حج‌: شنیدنی‌های‌ سفر حج‌، قم، مؤسسه‌ فرهنگی‌ تحقیقاتی‌ امیرالمومنین(ع)، چاپ 1، 1382، 192ص، جیبی.

دلاویز، احسان‌ (متولد 1359)

  1. وخدایی که در این نزدیکی است: سفرنامه حج عمره تابستان 81، تهران، متن‌گستران آریا‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۶، 40ص، رقعی.

دهقان، علی

  1. ب‍ه س‍وی‌ خ‍ان‍ه‌ خ‍دا: گ‍زارش‌ م‍ش‍روح‌ س‍ف‍ر ب‍ه‌ ع‍رب‍س‍ت‍ان‌ س‍ع‍ودی‌ و ان‍ج‍ام‌ م‍ن‍اس‍ک‌ ف‍ری‍ضه‌ ح‍ج‌ ت‍م‍ت‍ع‌ از ۲۳ آذر ت‍ا ۱۹ دی‌م‍اه‌ ۱۳۵۲ خ‍ورش‍ی‍دی‌، بی­جا، بی­نا، 1354، 276ص.

ذوال‍ق‍در ش‍ج‍اع‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌

  1. راهنمای حاج و سفر‌نامه حج، تهران، شرکت نسبی اقبال و شرکاء‏‫، ۱۳۳۵، 79ص.

رازی، احد

  1. سفرنامه: ارمغان حج، ویرایشِ رضا ایراندوست، تبریز، اختر، چاپ 1، ۱۳۸۵، 191ص، رقعی.

راسخی‌ لنگرودی‌، احمد (متولد 1338)

  1. در شعاع‌ انس‌: سفرنامه‌ حج‌، تهران، ندای‌ اندیشه‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 131ص، رقعی.

رجائی، غلامعلی (متولد 1336)

  1. تا عشق با عشق: سفرنامه دمشق، کربلا، مکه، تهران، نیکتاب، چاپ 1، 1383، 149ص، رقعی.

این کتاب گزارش سفرهای مؤلف به چند شهر مهم تاریخی و زیارتی از جمله مکه و مدینه است.

رحماندوست، مجتبی (متولد 1333)

  1. سفر غریب: سفرنامه حج، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ 1، 1385، 227ص، رقعی.

رزاق‌پور، زهرا (متولد 1330)

  1. خاطرات‌ حج‌ عمره‌، گرگان‌، مختومقلی‌ فراغی، چاپ 1، ۱۳۸۵، 32ص.

رسولی، روح الله

  1. با کاروان طاهر: سفرنامۀ حج،  قم، معصومین (ع)‏‫، ۱۳۹۰، 76ص.‏

رشیدی، اسماعیل و نظری، محمّد (به کوشش)

  1. زائر پیر: گذری برنیم قرن تغییر و تحول مکه و مدینه از زبان حاج مصطفی رشیدی، شیراز، میرزای شیرازی، چاپ 1، ۱۳۸۶، 127ص، رقعی.

بررسی و تحلیل مسائل حج از زبان قدیمی‌ترین امیرالحاج در شیراز است.

رضاخانی، محمد[14] (متولد 1302)

  1. خاطرات زیارت خانه خدا و عتبات عالیات در خدمت راهنما، تهران، به کوششِ سیدمحمود موسوی سعیدی و حبیب‌الله پاک‌گوهر، چاپ 1، 1366، 520ص، وزیری.

مجموعه خاطرات نویسنده است که مسائل، مناسک و وقایع حج و مکه را از نگاه عرفانی و صوفیانه آورده است. وی در سال 1346 همراه سلطان حسین گنابادی به زیارت خانه خدا مشرف شده و خاطرات خود را از دیده‌ها و شنیده‌های این سفر نگاشته است. مهم‌ترین ویژگی این اثر آمدن آراء و دیدگاه‌های مرحوم گنابادی به عنوان یکی از اقطاب تصوف در سلسله گنابادی از زبان آقای رضاخانی است.

رضایی‌، افسانه‌ (متولد 1355)

  1. در حریم‌ دوست‌، گرگان، رشاد، چاپ 1، 1384، 293ص.

رضایی‌، ایراندخت‌ (متولد 1328)

  1. آفتاب‌ عشق‌: خاطرات‌ سفر حجاز، تهران، نشر اوحدی‌، چاپ 1، ۱۳۷۹، 96ص.

مجموعه خاطراتی است که در طول سفر به مکه و مدینه برای اجرای مناسک و اعمال حج یادداشت کرده است.

رضایی‌، محسن‌ (متولد 1340)

  1. یادداشت‌های‌ زائر ۱۸۶، تهران‌، محسن‌ رضایی‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 158ص، رقعی.

رضائی‌، یوسف‌ (1274 ـ 1364)

  1. حج، مقدمه غلامرضا سعیدی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 193ص، پالتویی.

چاپ دیگر: حج یوسف، مقدمه غلامرضا سعیدی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، بی‌تا، 199ص.

سفرنامه‌ی نویسنده درباره اماکن و ارکان حج است. این کتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست بخشی از فلسفۀ حج و ارکان آن بیان شده است. بخش دوم به سفر نویسنده به حج در سال 1395 قمری اختصاص داده شده است.

رضوی‌، هاشم‌ (متولد 1338)

  1. طواف‌ در باران‌: مجموعه‌ی‌ خاطرات‌ سفرهای‌ متعدد حج‌ بعد از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌، مشهد، کاتبان‌، چاپ 1، ۱۳۷۸، 309ص.

رفیعی، حسن‏رضا

  1. چراغستان خاموش و مسجد بی‌محراب: خاطره‏ها و برداشت‌هایی از سفر حجاز، تهران، سوره مهر، چاپ 1، 1386، 228ص، رقعی.

رمضانی ‌فرخانی‌، حسین‌[15]

  1. صبح‌ اندیشه‌، تهران، نشر مشعر‏‫‏‏، چاپ 1، ۱۳۸۴، 240ص، رقعی، مشهد، نشر الف‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 264ص، رقعی.

روشنگر، مجید (متولد 1314)

  1. عبور از متن‌ برهوت‌، تهران، مروارید، چاپ 1، 1385، 55ص.

رهنمون، مهرداد

  1. سفرنامه حج عمره مفرده: (ابعاده سیاسی و اجتماعی)، تهران، سبز رایان گستر، ‏‫۱۳۹۲، 72ص، جیبی.‏

زاهدی، حمیدرضا

  1. در همسایگی خدا: ره‌آوردی از حج، تهران، اطلاعات، ‏‫‏۱۳۸۹، 111ص، رقعی.‏

زرقانی‌، مهدی

  1.  از شهر محمد تا سرزمین‌ مولانا، تهران، آنا، چاپ 1، ۱۳۸۳، 182ص، رقعی.

زواریان، زهرا

  1. شبستان دل: سفرنامه حج تمتع، سال 1372، تهران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، انتشارات مدرسه، چاپ 1، 1378، 152ص، رقعی.

سازمان دانش‌آموزی استان گیلان

  1. طواف عشق: مجموعه خاطرات دانش‌آموزان از سفر مکه معظمه و مدینه منوره تابستان 1385، گیلان، سازمان دانش‌آموزی، بی‌تا، 48ص، وزیری.

ساسانی‌خواه، فائزه (متولد 1357)

  1. تا صور اسرافیل، تهران، سفینه، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۸، 206ص، رقعی.

سامعی‌، قربانعلی‌

  1. باغ‌ سبز عشق‌: خاطره‌ حج‌، تهران، مرکز نشر هنر اسلامی‌، چاپ 1، ۱۳۷۳، 84ص، رقعی.

سبحانی، حسن

  1. دعوت ابراهیم، ‏‫ تهران، نگاه دانش، ‏‫۱۳۹۱، 233ص، وزیری.‏

سبحانی‌، حسینعلی‌

  1. در حریم‌ حرم‌ دوست، همدان‌، مکنون‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 16+117ص، جیبی.

سپری، فریدون

  1. عمره را آن‌گونه که دیدم به انضمام ادعیه و مناسک عمره و حج، تهران، احسان، چاپ 1، 1388، 120ص، رقعی.

ستاد عمره و عتبات دانشگاهیان

  1. سفیدپوشان قبله (خاطرات روحانیون و مدیران کاروان‌های دانشجویی)، قم، نهاد نمایندگی ‏مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، ۱۳۹۲، 144ص، جیبی.‏
  2. شکوه شیدایی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر ‏معارف، ‏‫۱۳۹۲، 255ص، رقعی.‏

سلطان ‌محمد میرزا قاجار[16] ( ۱۲2۷ ـ ۱۲۸۸ق‌)

  1. سفرنامه‌ سیف‌الدوله‌ معروف‌ به‌ سفرنامه‌ مکه‌، نوشته‌ سیف‌الدوله‌ سلطان ‌محمد، ‌تصحیح‌ و تحشیه‌ علی‌اکبر خداپرست‌، تهران‌، نشر نی‌، چاپ 1، ۱۳۶۴، 469ص، وزیری.

سلیمانی بزچلوئی، نادر (متولد 1339)

  1. میقات حج، تهران، مؤلف، 1380، 184ص، رقعی.

سلیم خان تکابی[17] (درگذشت 1326ق)

  1. حج‌نامه: سفرنامه حج از سال ۱۳۱۰ ـ ۱۳۱۱هجری قمری، به کوشش رسول جعفریان، قم، مورخ، چاپ 1، 1388، 144ص.

گزارش سفر حج مرحوم سلیم‌خان تکابی، از خان‌های کرد منطقه تیکان‌تپه یا تکاب امروزی است. این سفرنامه یکی از تازه‌ترین سفرنامه‌های حج عصر قاجاری است که به دست آمده است وگویای وضعیت مکه و مدینه در یک قرن پیش است. این سفرنامه به دلیل اطلاعات قدیمی و تاریخی که در آن آمده، جزء اسناد باارزش تاریخی است.

سلیمی‌فر،  مصطفی (متولد 1336)

  1. با دانشجویان‌ در خانه‌ دوست‌، مشهد، نشر موحد، چاپ 1، ۱۳۸۰، 47ص، رقعی.

گزارش خاطرات نویسنده از سفر به مکه و مدینه به همراه دانشجویان دانشگاه‌های شهر مقدس مشهد است. وی که استاد دانشگاه فردوسی مشهد است، خاطرات خود را از وقایع سفر حج و حضور در مکه و مدینه بیان کرده است.

سید، کمال‌ (متولد 1336)

  1. اسمع‌ یا اخی‌ او فی‌ الطریق‌ الی‌ المیثاق‌، قم، انصاریان‌، چاپ 1، ۱۴۲۴ق‌./۱۳۸۲، 160ص، رقعی.

شایان‌، مهدی (متولد 1356)

  1. سفیدپوش‌ سیاه‌‌روی‌: ذکر خاطرات‌ حج‌ عمره‌ مفرده‌ دانشجویی، ویرایشِ یاسر اسماعیلی‌‌ دورباطی‌، اصفهان، مهدی‌ شایان‌‏‫‏‏، چاپ 1، 1383، 121ص، رقعی.

چاپ دیگر: اصفهان، شمیم معرفت، چاپ 1، 1386، 64ص.

مجموعه خاطرات روزانۀ مؤلف از سفره عمره دانشجویی در شهریور 1379 است. وی به همراه دانشجویان در کاروان دانشجویی منطقۀ چهار کشور عازم سفره عمره شده است.

شرفی‌، محمود (1291 ـ 1370)

  1. مشتاقی‌ و مهجوری‌: بخشی از مکاتبات‌ عرفانی‌ حاج‌ سید‌محمود شرفی‌ به‌ ضمیمه‌ خاطرات‌ حج‌، به‌ کوشش‌ منصور شرفی‌، تهران‌، نشر احسان‌، چاپ 1، ۱۳۸۵، 80ص، رقعی.

مجموعه مکاتبات عرفانی حاج سیدمحمود شرفی، یکی از علمای اهل سنت، به ضمیمۀ خاطرات حج وی است. اولین بخش این مجموعه حاصل نگاه عبرت‌آمیز به جهان هستی و شرح تفکر ساعاتی است که در یکی از شب‌های مبارک رمضان به وسیلۀ مرحوم سید‌محمود شرفی نوشته شده و «غم‌نامه» نامیده شده است. بخش دوم نافه‌ «شوق و شرر» است که ایشان پس از زیارت حرمین شریفین کعبۀ معظمه و روضۀ مطهر محمدی در سال 1345 نوشته‌اند. بخش سوم بحث حج و محاسن زیارت حرمین شریفین از کتاب سیری در حقایق انسان است که در آن به اهمیت مناسک حج از دیدگاه قرآن و سنت اشاره شده است. بخش دیگر نامه‌ای است پندآمیز در قالب نظم و نثر که به وسیله‌ این عارف خطاب به یکی از دوستانش نگاشته شده است.

شریفی، محمد

  1. نغمه‌ای از دل به عشق وصل یار (در حاشیه سفر حج)، اهواز، 1352، 13ص، وزیری.

شریل‌لی، مهین‌دخت (متولد 1336)

  1. خانه دوست، تهران، مهین شریل‌لی، چاپ 1، ۱۳۸۶، 146ص، رقعی.

شفاعی‌ بجستان‌، آرش‌

  1. سنگ در سرزمین آینه‌ها: یادداشت‌های سفر حج، تهیه‌کننده: مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 88ص.

شفیعی، نصرالله

  1. جرعه‌ای از زمزم: خاطرات نصرالله شفیعی از سفر به سرزمین وحی، قم، موعود اسلام‏‫، ۱۳۹۰، 120ص.‏

شفیعی سروستانی، اسماعیل[18] (متولد 1337)

  1. بخت خاک، تهران، موعود عصر، چاپ 3، 1387، 208ص، رقعی.

گزارش سفر مؤلف به مکه و مدینه و نیز عتبات عالیات است. بخش اول سفرنامه حج و بخش دوم سفرنامه عتبات عالیات نویسنده است. بخش اول این کتاب با عنوان «شوق کعبه» پیش‌تر توسط انتشارات مؤسسه کیهان منتشر شده بود.

شمسا، علی (متولد 1323)

  1. از مشهد الرضا تا مدینه النبی و از خرابه‌های‌ شام‌ تا گودال‌ قتلگاه‌، مشهد، نشر الف‌‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۴، 311ص، رقعی.

گزارش سفرهای زیارتی و سیاحتی و خاطرات مؤلف از برخی زیارتگاه‌های اسلامی است. او به مکان‌های متبرک مثل مکه معظمه، مدینة النبی، مسجد الحرام، غار حرا، حرم مطهر حضرت زینب(س)، خرابه‌های شام، وادی السلام نجف، حرم امام حسین(ع) پرداخته است.

شهربانو بیگم[19] (درگذشت 1120ق)

  1. سفرنامه منظوم حج (همراه با نقشه‌ها و تصاویر)، سراینده بانوی اصفهانی، به کوشش رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ 1، ‏‫‏۱۳۸۶، نه +111ص، خشتی.

چاپ دیگر

  1. سفر سبز: خاطرات حج یک زن، سراینده یک بانوی اصفهانی، مؤلف و برگردان به نثر حاجیه همدم‌ کفشگر، اصفهان، پویان‌مهر، چاپ 1، ۱۳۸۶، 200ص، وزیری.

سفرنامۀ حج منظوم سیده شهربانو بیگم، دختر محتسب‌الممالک، مربوط به اواخر دوران صفویه با قالب شعر و نظم ادبی است. خاندان سیده بانو اصفهانی از سادات حسنی اردوباد در نزدیکی رود ارس بوده‌اند و در اصفهان زندگی می‌کردند. ایشان طی چند نسل منصب محتسب الممالکی حکومت صفویان را بر عهده داشتند.

این کتاب تحت عناوین سفرنامه منظوم حج: هزارودویست بیت و سفر سبز: خاطرات حج یک زن، سراینده یک بانوی اصفهانی توسط ناشران مختلف در سال‌های متفاوت منتشر شده است.

شهرزاد، احسان‌اله

  1. سفر معنوی: حج تمتع،  تهران، شوکا، ‏‫۱۳۹۰، 80ص.‏

شهری‌، محمد (متولد 1331)

  1. سه‌ سفر، سه‌ نگاه‌ (مکه‌، قونیه‌، صوفیه‌)، مشهد، دستور، چاپ 1، ۱۳۸۵، 147ص.

گزارش سفرهای مؤلف به سه شهر معروف تاریخی ـ مذهبی جهان و ترسیم مشخصات مهم زیارتگاه‌های این شهرها است. نویسنده در پی کشف تحولات تاریخی اماکن تاریخی و مذهبی در این شهرها و نیز شخصیت‌شناسی کسانی است که این اماکن منسوب به آنهاست.

شهیدی، سیدجعفر

  1. دانستنیهای پیش از حج عربستان سعودی و تاریخ مکه ـ مدینه، تهران، دفتر تبلیغات و آموزش حج، 1361، 640ص.

شیخانی، علی‌باقر (متولد 1341)

  1. آن‌گاه که اهل‌بیت (علیهم السلام) را شناختم، تهران، نشر مشعر‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 180ص، پالتویی.

صابری‌، حبیب‌الله‌ (متولد 1328)

  1. ره‌آورد حجاز: سفرنامه‌ حج‌، تهران، پیام‌ عدالت‌، چاپ 1، ۱۳۷۲، 448ص.

صادقی، محمود (متولد 1339)

  1. سفرنامه حج، تهران، راز قلم، چاپ 1، ‏‫‏۱۳۸۸، 53ص، رقعی.

صادقی، میترا (متولد 1352)

  1. روایت مشرقی: گزیده‏ای از خاطرات مدیران، معاونین و روحانیون کاروان‏های عمره دانشجویی، زیرنظرِ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، قم، معارف، چاپ 1، 1386، 152ص، رقعی.

چاپ دیگر: تهران، فراندیش، چاپ 1، ۱۳۸۵، 182ص.

صافی‌، احمد (متولد 1316)

  1. حج‌ و نیایش‌ الهی‌: حج‌ برنامه‌ و روشی‌ موثر در هدایت‌، تربیت‌، مدیریت‌ و نیایش‌ با خداوند: به‌ انضمام‌ نظام‌ آموزش‌ و پرورش‌ عربستان‌، ویرایشِ لیلا ساکی‌، تهران‌، کارین‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 152ص، رقعی.

عنوان دیگر: حج‌ برنامه‌ و روشی‌ موثر در هدایت‌، تربیت‌، مدیریت‌ و نیایش‌ با خداوند.

صافی گلپایگانی، لطف‌الله[20] (متولد 1297)

  1. سفرنامه حج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1364، 303ص، رقعی.

چاپ دیگر: قم‌، مؤسسه‌ انتشارات‌ حضرت‌ معصومه‌(س)، چاپ 1، ۱۳۷۸، 432ص، رقعی.

سفرنامه حج مؤلف در سال 1361 شمسی(1402قمری) است.

صالح‌زاده‌، مدینه‌ (متولد 1347)

  1. سفرنامه‌ حج‌، تهران، انعام، چاپ 1، 1382، 295ص.

صالحی‌ قهفرخی‌، حسین‌ (متولد 1341)

  1. بام‌ پرواز: سفرنامه‌ حج‌ عمره‌، فرخ‌شهر، آصف‌، چاپ 1، ۱۳۸۰، 55ص.

صحرائیان‌، محمدحسن‌

  1. سفرنامه‌ عشق‌، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، ۱۳۷۶، 110ص، رقعی.

سفرنامه حج مؤلف در سال 1372 شمسی(1413قمری) است.

صداقتی سعیدی، افسانه

  1. طریق، مشهد، میراث خورشید‏‫، ۱۳۹۲، 60ص.‏

صدر، بنت‌الهدی[21] (۱۹39 ـ ۱۹79م)

  1. ذکریات‌ علی‌ تلال‌ مکه‌، قم، دار الکتاب‌ الاسلامی‌، چاپ 1، ۱۴۲۵ق‌/ ۱۳۸۳، 74ص، رقعی.

صدیق، مرسل

  1. سفر عرفانی (سفرنامه مکه) از یکشنبه ۱۰/ ۳/ ۱۳۷۱ شمسی تا سه‌شنبه ۹/ ۴/ ۱۳۷۱ ذیقعده 1412 قمری، تهران، دستان‏‫، ‏‏۱۳۹۱، 118ص، رقعی.‏

صفری، مرتضی

  1. مدینۀ من، مدینۀ تو: دل‌نوشته‌هایی از سفر به مدینه‌النبی، شهر پیامبر، قزوین، سایه گستر، 1390، 104ص، رقعی.‏

صمدیانی، غلامرضا (متولد 1340)

  1. در دیار دوست: سفرنامۀ حج، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1، ‏‫‏‏۱۳۸۴، 80ص، رقعی.

صموتی‌، مینا (متولد 1326)

  1. ستون‌ توبه‌، ورامین، واج‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 49ص.

ضرابی، محمد حسن

  1. دیدار با امام زمان (عج) در مکه و مدینه، مشهد، هاتف، چاپ 1، 1375، 224ص، رقعی.

گزارش از حالات معنوی و شرح حال کسانی است که در ایام حج به ملاقات با امام زمان موفق شده‏اند. نویسنده با هدف امیدوارنمودن زائران خانه خدا به امکان دیدار با امام زمان و با بهره‏گیری از کتاب‏های روایی معتبر، به شرح حال اشخاصی می‏پردازد که در سفر مکه به دیدار امام زمان نائل شدند؛ از قبیل سیدرشتی، امیراسحاق استرآبادی، شیخ علی‌محمد کرکی، میرزا محمد استرآبادی، آیت‏الله لنگرودی، علی بن مهزیار، حاج محمد علی فشندی تهرانی، حاج عباس کاریزنوئی، محمد باقر ملبوبی، عیسی بن مهدی جوهری و یوسف بن احمد جعفری.

ضمیری‌، محمدعلی‌

  1. به طواف‌ کعبه‌ رفتم‌، شیراز، لوکس‌ (نوید)، چاپ 1، ۱۳۶۲، 98ص.

طالب‌ شهرستانی‌، امیرمحمد اسماعیل[22] (متولد 1304)

  1. شبهای‌ حجاز، تهران، جهان‌ رایانه‌، چاپ 1، ۱۳۷۸، 168ص.

خاطرات‌ حج نگارنده است. این سفرنامه از متون قدیمی دربارۀ وضعیت حجاز و مکه و مدینه است و اطلاعات سودمندی از وضعیت پیشین اماکنی که اثری از آنها نیست یا تغییر جدی پیدا کرده‌اند می‌دهد.

طالقانی‌، سیدمحمود[23] (1286 ـ 1358)

  1. به‌ سوی‌ خدا می‌‌رویم‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1381، 295ص، رقعی.

چاپ دیگر

ب‍ه س‍وی‌ خ‍دا م‍ی‌روی‍م‌ ب‍ا ح‍ج‌، قم، نشر حر، بی‌تا، 168ص.

به سوی خدا می‌رویم با هم به حج می‌رویم، تهران، مسجد هدایت، 1332، 168ص.

گزارش سفرهای زیارتی نویسنده به عتبات عالیات و مکه و مدینه در سال 1331شمسی (1371قمری) است. مؤلف و همراهان با عبور از کشور عراق و زیارت اماکن مقدس کربلا و کاظمین راهی شام می‌شوند و پس از استراحتی در شام به بیروت رفته و از آنحا با هواپیما به عربستان عازم می‌شوند. هواپیما در جده فرود می‌آید و از آنجا به سمت مکه حرکت می‌کنند. توصیف تمام اماکن و مقام‌هایی که مؤلف در شهرهای مکه و مدینه زیارت کرده در ادامه آمده است.

طاهریان، سعید

  1. او و دیگر هیچ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 120 ص، پالتویی.

مجموعه خاطرات و احساسات و تأملات نویسنده در جریان سفر او به حج است. سبک این کتاب متفاوت است و به صورت سفرنامه‌نویسی با سبک داستانی، گزارشی از سفر به مدینه و مکه دارد و نسبتاً با قلمی روان و جذاب نگارش یافته است. شاید بتوان گفت نویسنده از روش خسی در میقات جلال آل احمد سرمشق گرفته است .

طباطبایی‌ تبریزی‌، محمدرضا بن‌ عبدالجلیل (قرن 13)

  1. هدایة الحجاج: سفرنامه مکه (1296 ـ 1297 ق / 1258 ـ 1259 ش)، تصحیح رسول جعفریان، قم، دلیل ما و مورخ، چاپ 1، 1386، 296ص، وزیری.

این سفرنامه از جمله سفرنامه‌های نوشته شده در دوره قاجار است و ترکیبی از گزارش‌های روزانه و مباحث موضوعی است. از بررسی روش مؤلف چنین بر می‌آید که در تدوین کتاب از منابع مختلف استفاده کرده و کوشیده است کتاب خود را از حالت سفرنامه‌ای صِرف درآورد. توجه به این نکته ضروری است که نویسنده بنای نگارش سفرنامه داشته، نه مناسک.

چاپ دیگر: سفرنامه‌ مکه، تصحیح‌ هارون ‌وهومن، تهران‌، گوهر منظوم‌، چاپ 1، ۱۳۸۴.

عالی‏پور، فضل‏الله (متولد 1341)

  1. پروازی به دیار عشق، قم، نعمات، چاپ 1، 1385، 96ص، رقعی.

عالی‌ حسینی‌، ماشاء‌الله

  1. همخانه‌! عاشقان‌: خاطرات‌ اولین‌ عمره‌ مفرده‌ دانش‌‌آموزی‌ استان‌ بوشهر سال‌ 1382، بوشهر، ماشاء‌الله‌ عالی‌ حسینی‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 51ص.

عابدی، عین‌الله[24] (متولد 1348)

  1. زمزمه‌های عارفانه: زمزمه‌ها و مناجات‌های دانشجویان در سرزمین وحی، تابستان 1382، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، معاونت فرهنگی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ 1، 1383، 170ص، رقعی.

عباسپور تمیجانی، محمدحسین[25] (متولد 1316)

  1. سفر به سرزمین عشق: یادداشت‏های سفر حج، تهران، آینده سازان و شهراب، چاپ 1، 1382، 192ص، وزیری.

عباسی، محمدمهدی (1325 ـ 1380)

  1. سرای عشق: خاطرات سفر به حج، تهران، موعود اسلام، چاپ 1، 1387، 64ص، رقعی.

عباسی‌، نجفعلی[26] (متولد 1312)

  1. میقات‌ عشق‌: سفرنامه‌ منظوم‌ حج‌، سراینده‌ نجفعلی‌ عباسی‌ دشت‌ بیاض‌ متخلص‌ به‌ عدن‌، مشهد، نشر جلیل، چاپ 1، ۱۳۸۲، 167ص، رقعی.

عبدالله‌پور، نازی

  1. ژولیده موی غبارآلود، تبریز، مولی علی، ۱۳۸۹، 189ص، خشتی.‏

عبدالله‌زاده، محرم (متولد 1345) و عمراهی، یونس (متولد 1350)

  1. قرار بی‌قراران، ارومیه، سازمان دانش‌آموزی استان آذربایجان غربی‏‫‏، چاپ 1، ۱۳۸8.

مجموعه سفرنامه‌های حج عمره دانش‌آموزان است که احساسات و مشاهدات خود را در سفر حج نوشته‌اند.

عبداللهی‌فرد، داریوش

  1. کسی در میعاد سفرنامه حج تمتع، تبریز، هنر اول، ‏‫‏۱۳۸۹، 400ص، وزیری.‏

عبداللهی‌فرد، کوروش (متولد 1345)

  1. بر لب دریا: حسب حال حج، تهران، مهرنامگ، چاپ 1، ۱۳۸۷، 72ص، رقعی.

عرب، ایرج

  1. از خانه تا خانه: (دل‌نوشته‌های سفر حج)، تهران، رسانش‏‫، ۱۳۹۰، 136ص.‏

عرب‌، عصمت‌ (متولد 1358)

  1. گل‌ریزان‌ معشوق‌ و اشک‌ریزان‌ عاشق، تهران‌، فرزانگان تهران، چاپ 1، ۱۳۸۵، 53ص، رقعی.

سفرنامۀ معنوی دانش‌آموزی جوان به مکه‌ مکرمه و مدینه‌ منوره است.

عربشاهی‌، غلامحسین (متولد 1313)

  1. با کاروان‌ عمره‌: سفرنامه‌ حج‌، تهران‌، مؤسسه‌ فرهنگی‌ و هنری‌ عقیق‌ آران‌، چاپ 1، ۱۳۷۸، 279ص، رقعی.

عزیزان، مهدی

  1. راز ستاره‌ها: پاسخ به شبهات جدید وهابیت در قالب سفرنامه عمره دانشجویی، تهران، نشر مشعر، 1390، ۲۲۴ص، رقعی.‏

عطایی‌، مرتضی (متولد 1335)

  1. داستانهای‌ حج‌، مشهد، نشر الف‌، ۱۳۷۳، 96ص.

عطایی‌، نادر (متولد 1319)

  1. وصالی‌ دوباره‌، تهران، میرسعیدی‌ فراهانی‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 63ص.

عظیمی، محمد

  1. خاطرات حج، تهران، دهخدا، چاپ 1، 1363، 120ص، رقعی.

علوی، اعظم السادات

  1. هفت، تهران، اعظم‌السادات علوی، ‏‫‏۱۳۸۹، 167ص.‏

ع‍ل‍وی‌، سیدع‍ادل‌

  1. العمره المفرده فی سطور، قم: الموسسه الاسلامیه العامه للتبلیغ والارشاد‏‫، 1390/ 1432ق، 208ص.‏

علوی‌ شوشتری‌، عبدالمجید (متولد 1333)

  1. سفرنامه‌ حج‌، اهواز، معتبر، چاپ 1، 1383، 261ص، رقعی.

علویه ‌همایونی، زینب‌السادات (متولد 1296)

  1. سفرنامه علویه همایونی، اصفهان، گلبهار، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۷، 98ص، رقعی.

مجموعه خاطرات خانم علویه همایونی در سفر حج است. این خانم یکی از شاگردان حاجیه خانم بانو نصرت بیگم امین بوده است و در این کتاب خاطرات سفر حج خود را آورده است.

علی‌اکبری، ناهید

  1. بهشت دلدادگی، تهران‏‫، سفیر‌اردهال‏‫، ۱۳۹۰، 107ص، پالتویی.‏

علیدوستی‌، همایون‌ (متولد 1345)

  1. پرواز در بهشت‌: سفرنامه‌ مدینه‌ منوره‌ و مکه‌ مکرمه، فرخ‌شهر، آصف‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 76ص.

علیزاده موسوی، سیدمهدی

  1. موسم بیداری: گذری بر خاطرات سفر حج، [برای] حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، ‏نشر مشعر، 1389، 236ص.‏

علی‌میرزایی‌، مرجان‌ (متولد 1350)

  1. دیار یار: سفرنامه‌‌ حج‌ بهار ۱۳۸۲، تهران، نیایش، چاپ 1، 1385، 200ص، رقعی.

عمرانی‌، غلام‌رضا (متولد 1326)

  1. تا قاف‌ با عشق‌، تهران‌، لوح‌ زرین‌‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۴، 336ص، رقعی.

عنابستانی، علی‌اصغر (متولد 1350)

  1. پابرهنه در بقیع: یادداشت‌های سفر حج، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1، 1388، 60ص.

فاطمی‌ استهبانی‌، محمد

  1. سفرنامه‌ حج‌: اشعار مذهبی، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، ۱۳۸۲، 176ص.

فراهانی‌، محمدحسین ‌بن‌ مهدی[27] (1264 ـ 1331ق)

  1. سفرنامه حج، به اهتمام حافظ فرمانفرمائیان، تهران، بی­نا، 1342، رقعی.
  2. سفرنامه‌ میرزا محمدحسین‌ حسینی‌ فراهانی‌: ۱۳۰۲ ـ ۱۳۰۳ ق‌، به کوشش مسعود گلزاری، تهران، فردوسی‌، چاپ 1، ۱۳۶۲، هشت+407ص، وزیری.

این سفرنامه در اوایل سده چهاردهم قمری(1302 ـ 1303) توسط حاج میرزا محمدحسین حسینی فراهانی برای ناصرالدین شاه قاجار نوشته شده است.

فربهی‌، مرتضی‌ (متولد 1344)

  1. همراه خویشتن، چهل منزل تا خویشتن: دل‌نوشته‌ها و خاطرات سفر به مکه مکرمه و مدینه منوره با نامه‌ای از جلال رفیع، تهران، همراهان جوان، چاپ 1، 1388، رقعی.

فرجاد، هادی

  1. سفرنامه حج تمتع: از میعاد تا میقات، اهواز، معتبر‏‫، ۱۳۹۲، 136ص، رقعی.

فرجی‌، محمدتقی (متولد 1343)

  1. از میقات تا عرفات: سفرنامه حج، تهران، نیکتاب‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 203ص، رقعی.
  2. نمی ‌از یم: سفرنامه حج، قم، مؤلف، چاپ 1، 1372، 41ص.

فرخپور یعقوبی‌، قاسمعلی

  1. کتاب‌ سفرنامه‌، بی‌جا، قاسمعلی‌ فرخپور همدانی‌، 1364، 2 جلد.

فرخیان‌، سعیده‌السادات‌ (متولد 1351)

  1. سفرنامه‌های‌ دیار عقیق‌، به کوشش ربابه‌ فرخیان‌ و زهرا سلمان،[28] گلستان‌، عشق‌ دانش‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 2 جلد.

فروتن، علی

  1. السلام و علیک یا خدا...: (سفرنامه طنز خانه خدا)، قم، یوسف زهرا(س)‏‫، ۱۳۹۰، 307ص.‏

فرهاد میرزا قاجار[29] (1233 ـ 1305ق)

  1. سفرنامه فرهاد میرزا، تصحیح و تحشیه غلامرضا طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، چاپ 1، 1366، 422ص، وزیری.

سفرنامه حج فرهاد میرزا معتمدالدوله پسر عباس میرزا است. این سفر از روز چهارشنبه هفتم شعبان سال 1292 قمری شروع و روز پنجشنبه دوم ربیع‌الثانی سال بعد (به مدت 233 روز) به پایان رسیده است.

  1. هدایه السبیل و کفایه الدلیل (سفرنامه مکه)، تهران، دارالخلافه، 1294ق.، 386ص، رحلی.

فقیهی، امیرحسین

  1. سفر به قبله: روایت امیرحسین فقیهی از سفر به قبلۀ جسم، مکه و قبله‌ی دل، مدینه، اصفهان، مهر قائم‏‫‏‏، ۱۳۸۹، 44ص، ‏رقعی.‏

فقیهی، علی اصغر

  1. ح‍ج‌ آن‌طور ک‍ه‌ م‍ن‌ رف‍ت‍م‌: گ‍زارش‌ روزان‍ه‌ ۲۷ [ب‍ی‍س‍ت‌ و ه‍ف‍ت‌] ...، قم، مطبوعاتی حکمت، 1346، 136ص، رقعی.

قاسمی، امرالله (متولد 1327)

  1. از دنا تا حرا، اصفهان، سام آرام، چاپ 1، 1387، 122ص، رقعی.

قاضی عسکر، سیدعلی (متولد 1325) (به کوشش)

  1. حدیث‌ قافله‌ها، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۲، 232ص، وزیری.

مجموعه‌ای از چند سفرنامه و یک مقاله درباره‌ حج و سفرنامه حجاج است. این مجموعه شامل سه سفرنامه حجّ و یک مقاله مرتبط با آن است. سفرنامه نخست که نویسنده آن مشخص نیست، تألیف یکی از درباریان ناصرالدین شاه است که از تعبیرات وی در لابلای کتاب دانسته می‌شود که نزد پادشاه دارای ارج و مقام ویژه‌ای بوده است .این سفر در سال 1288قمری واقع شده است. سفرنامه دوم سفرنامه‌ میرزا عبدالغفار نجم‌‌الملک‌ (منجم‌‌باشی‌ حاج‌ لطفعلی‌خان‌ اعلائی‌) و از درباریان و عناصر مورد توجّه ناصرالدین شاه است که در سال 1296قمری به مکه سفر می‌کند. سفرنامه سوّم سفرنامه حجّ یکی از تجّار شهرستان ابهر به نام حاج لطفعلی‌خان اعلایی است که در سال 1335قمری به مکه سفر می‌کند. آخرین نوشتار مقاله‌ای است با عنوان « مشکلات حاجیان از زبان سفرنامه‌نویسان» که برخی از عمده‌ترین مشکلات زائران بیت‌الله الحرام در دهه‌های گذشته را ترسیم می‌کند.

  1. خاطرات سفر آیت‌الله ری‌شهری به کشورهای عربستان، کنیا، سودان، تهران، نشرمشعر، چاپ 1، 1386، 288ص، رقعی.
  2. همراه‌ با خلیل‌: گزارش‌ سفر حج‌ مرحوم‌ آیت‌الله‌ کاشانی‌ در سال‌ 1331، تهران، نشر مشعر‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۴، 101ص، پالتویی.

گزارشی از سفر حج مرحوم آیت‌الله کاشانی در سال 1331 شمسی است. مؤلف بر اساس‌ اظهارات‌ محمدعلی‌ سیگاری‌، یکی‌ از همراهان‌ سفر ایشان و نیز اسناد تاریخی این اثر را تهیه کرده است. آیت‌الله کاشانی به عنوان شخصیت سیاسی و مقام مذهبی با شخصیت‌هایی ملاقات داشته و اقداماتی انجام داده که محتوای گفتگوها در این سفرنامه آمده است.

قدمی‌، محمدحسین‌

  1. دو شهر عشق‌: سفرنامه‌ حج‌، تهران‌، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، چاپ 1، ۱۳۷۳، 135ص، رقعی.

قرآنی‌، فاطمه‌ (متولد 1333)

  1. سفینه نور، مشهد، ولیعصر توس، چاپ 1، ۱۳۸۸، 4 جلد، جیبی.

قرابی، حسام‌الدین (متولد 1359)

  1. مهمان خانه خدا، تهران، آرون، چاپ 1، 1384، 152ص.

قربانی‌، بهزاد (متولد 1334)

  1. از دانشگاه‌ تا کعبه‌، سفرنامه‌ عمره‌ مفرده‌، اصفهان، بصائر، چاپ 1، 1379، 88ص.

قزوه‌، علیرضا (متولد 1342)

  1. سفرنامه‌ حج‌: پرستو در قاف‌، تهران‌، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌‏‫، چاپ 1، ۱۳۷۵، 140ص و تهران، شرکت انتشارات سوره مهر‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 140ص، رقعی.

قضایی، نعمت الله

  1. منظومه سفرنامه حج، سروده نعمت‌الله قضایی متخلص به سامان تویسرکانی، تهران، فرادید، ‏‫‏۱۳۹۱، 39ص.‏

قندهاری فریدونی‌، میمنت‌

  1. نشان‌ کعبه‌ ره‌آورد حج‌، بازنوشتِ جهانگیر زمانی، تهران‌، آرون‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 206ص، وزیری و تهران، سازمان چاپ مازگرافیک، ۱۳۵۶، 233ص.

قهرمانزاده‌، ابراهیم‌ (متولد 1339)

  1. سفرنامه‌ حج‌، تهران، آبیار، چاپ 1، ۱۳۸۳، 297ص.

کارگر، رحیم (متولد 1349) (به کوشش)

  1. فرصت پرواز: دل‌نوشته‌ها و شوق‌نامه‌های عمره‌گزاران دانشجو، گردآوری رحیم کارگر، تدوین ستاد عمره دانشجویی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 72ص، پالتویی.
  2. شوق دیدار: دل‌نوشته‌ها و شوق‌نامه‌های عمره‌گزاران دانشجو، تدوین ستاد عمره دانشجویی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 96ص، پالتویی.

کارگر محمد یاری، رحیم (متولد 1336)

  1. داستان‌ها و حکایت‌های حج، به کوشش حوزه نمایندگی‌ ولی‌ فقیه‌ در امور حج‌ و زیارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1384، 224ص، رقعی.
  2. عطر عاشقی: دل نوشته‌ها و راز و نیازهای عمره‌گزاران دانشجو، تدوین ستاد عمره دانشگاهیان [ نهاد نمایندگی مقام معظم ‏رهبری در دانشگاهها]، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف‏‫، ‏‫‏۱۳۸۹، 95ص، جیبی.‏

کاشفی خوانساری، سیدعلی (متولد 1350)

  1. پرسه: چهل یادداشت فرهنگی در مکه و مدینه، تهران، حوا، چاپ 1، 1386، 192ص، رقعی و تهران‌، تبارک‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 146ص.

کامرانیان، عباسعلی (متولد 1338)

  1. در کوچه‌های مکه و مدینه: سفرنامه حج، قم، نور قرآن و اهل‌بیت(ع)، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۷، 213ص.

کرمانی، علویه[30]

  1. روزنامه سفر حج عتبات عالیات و دربار ناصری (۱۳۰۹ ـ 1312ق/ ۱۲۷۱ ـ 1273ش)، به کوشش رسول جعفریان، قم، مورخ، چاپ 1، 1386، 216ص.

گزارش سفرهای یک بانوی کرمانی به نام بانو علویه کرمانی به عتبات و مکه و مدینه است.

کرمانی، قنبرعلی (متولد 1324)

  1. از هجر تا حجر: سفر حج، تهران، راه دانش‏‫، ‏‫۱۳۹۰، 215ص.‏

کریمی، مهدی (متولد 1327)

  1. ره‌آورد، تهران، سنا، چاپ 1، 1377، 146ص، رقعی.

کوفگر، مهرانگیز[31] (متولد 1312)

  1. سفرنامه حج، تهران، الباب، چاپ 1، 1378، 297ص، وزیری و تهران‌، طنین‌، چاپ 1، ۱۳۷۸، 297ص.

کهربایی، فاطمه (متولد 1365)

  1. ناودان طلا: خاطرات و نکته‌هایی از عمره‌ی دانشجویی، تهران، سروش‌ملل، چاپ 1، 1386، 48ص، رقعی.

کیهان، علیرضا

  1. چیزی شبیه کعبه، قم، گلستان ادب ‏‫، ۱۳۸۹، 79ص، جیبی.‏

گتمیری، سیدمنصور (متولد 1343)

  1. صفا در صفا: یادداشت‌های سفر حج با هیأت پزشکی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۵، 167ص، پالتویی.

گروگان، حمید

  1. کمتر از خسی در میقات: سفرنامه حج تمتع در سال 1387 مطابق ذیحجه سال 1429، تهران، کانون پرورش فکری ‏کودکان و نوجوانان، 1389، 80ص، وزیری.‏

گلپرور، محمد

  1. سفری از برون به درون، تهران، آوای کلار، ‏‫‏۱۳۹۰، 104ص، رقعی.‏

گلزاری‌، ابوالفضل‌ (متولد 1347)

  1. حدیث‌ میقات‌ عشق‌، تهران، مشهد، چاپ 1، ۱۳۸۳، 26ص.

گوینده‌، مریم‌ (متولد 1342)

  1. خاطرات سفری ناشناخته، مشهد، آهنگ‌ قلم‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 104ص، رقعی.

لطفی چهارده، حسین

  1. حدیث جلوه حضور: سفر به قبله، تهران، انتشارات بلور، چاپ 1، 1387، 184ص، رقعی.

مالمیر شاهزیدی، حسن[32] (متولد 1346)

  1. آوای حق خانه کعبه: مجموعه شعر، ویرایشِ حامد رفعت‌جو، تهران، سپهر نو، چاپ 1، 1387، 40ص، رقعی.

مجتهدی، مهین و وزینی، مصطفی

  1. لبیک دوست: خاطرات عمره مفرده از دو نگاه، همدان، کرشمه، چاپ 1، ۱۳۸۲، 81ص.

مجدی‌ کردستانی‌، عبدالمجید[33] (1230 ـ 1306)

  1. سفرنامه‌ عبدالمجید ملک‌الکلام‌ مجدی‌ شاعر و ادیب‌ نامدار کرد، به ‌کوشش‌ محمدطاهر سیدزاده‌ هاشمی‌، تهران، توکلی‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، ط+228ص، رقعی.

این مسافرت در سال 1305ـ 1306 قمری صورت گرفته و مدت ده ماه و هجده روز طول کشیده است.

محدثی، جواد (متولد 1332)

  1. در حریم حرم، سفرنامه حج سال 1374 شمسی، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1375، 180ص، رقعی.

محقق‌، محمد (متولد 1354)

  1. حکایات قبرستان بقیع: کرامات ولی خدا، خاطراتی از فاضلی گرانمایه و عارفی بلندپایه عبدالکریم علامه حاج شیخ عبدالرحیم صاحب‌الفصول ‌حائری،[34] به کوشش محمد محقق و شهرام قراگوزلو، تهران، رسپینا، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۸، 64ص، جیبی.

محقق‌ نیشابوری‌، جواد (متولد 1339)

  1. در ملکوت‌ زمین‌: گزارش دو سفر حج‌، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1، 1380، 136ص، رقعی؛ نشر روزگار،  1378 .

محمدزاده، علیرضا

  1. نایب؛ سفرنامه حج، زیرنظرِ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، ستاد عمره دانشجویی، قم، معارف، چاپ 1، 1386، 71ص، رقعی.

محمدزاده، مهدی

  1. اول قدم (سفر به سرزمین وحی)، قم، مجلسی‏‫، ۱۳۸۹، 75ص، رقعی.‏

محمدی، هاشم

  1. خسی با اخص (ره آورد یک سفر معنوی)، قم، بهمن‌آرا‏‫، ‫۱۳۹۱، 66ص.‏

محمدی ری شهری، محمد[35] (متولد 1325)

  1. برکات‌ سرزمین‌ وحی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۰، 144ص.

ترجمه عربی

برکات‌ ارض‌ الوحی، ترجمه به عربی: جواد علی‌ کسار،[36] تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۱، 178ص، پالتویی.

ترجمه انگلیسی

[برکات‌ سرزمین‌ وحی‌. انگلیسی‌]، به کوشش مرکز تحقیقات‌ دارالحدیث، نشر مشعر، چاپ 1، 1382، 102ص، رقعی.

  1. Blessings of the land of revelation, ‎by Muhammad Muhammadi Rayshahri; translated by Muhammad K. Ali; prepared by Dar al ـ Hadith Research Centre; edited by Mustafa Oji, Muhammad Mahmudi, Tehran, ‎Mashar, 2002, 102p.

مجموعه خاطرات ویژۀ مؤلف در سفرهای حج است. مؤلف به دلیل مسئولیت خویش در امور حج و زیارت و ارتباط با زائران خانه خدا، به گزارش‌های فراوانی از کرامات سرزمین وحی دست یافته و بخشی از آن را در این مجموعه گرد آورده است.

محمدی‌ همدانی‌، اصغر (متولد 1339)

  1. گمگشته‌ای‌ در دیار عشق:‌ خاطراتی‌ از مدینه‌ منوره‌ و مکه‌ مکرمه‌، تهران‌، گلزار کتاب‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 431ص.

محمودی، سیدعلی

  1. زائری در وادی ایمن: سفرنامه، تهران، بوستان توحید، چاپ 1، 1378، 163ص، رقعی.

مخبر دزفولی، علیرضا

  1. نمی از دریا (روایتی متفاوت از سفری متفاوت): اطلاعاتی که برای سفر روحانی عمرۀ مفرده بسیار مفید است، خوزستان، الیما، ‏‫۱۳۹۲، 200ص.‏

مخدومی‌، رحیم‌ (متولد 1345)

  1. سکوت بقیع: سفرنامه حج، مشهد، ملک اعظم‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۷، 196ص، رقعی.
  2. یار کجاست‌؛ سفرنامه‌ حج‌، تهران‌، مؤسسه‌ فرهنگی‌ قدر ولایت‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 196ص، رقعی و تهران، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، چاپ 1، ۱۳۷۳، 181ص، رقعی.

مرزوقی، حبیب‌الله

  1. نامحرمی در حرم: سفرنامه بیت الله الحرام، بی‌جا، بی‌نا، چاپ 1، 1377، 72ص، رقعی.

مروجی طبسی، محمدجواد

  1. سفر به قبله: خاطرات پنجاه سفر به خانه خدا، قم، محمدجواد مروجی‌طبسی‏‫، ‏‫۱۳۹۱، 248ص، رقعی.‏

مستشاری، علیرضا

  1. همسفر حج، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، ‏‫۱۳۹۲، 350ص، رقعی.

گزارشى از چند سفر عمره دانشجویی نویسنده است.

مستوفی، فروزنده

  1. ره‌آورد خانه خدا، تهران، 1349، 86ص، رقعی.

مسجدیان‌،  مهدی (1335 ـ 1376)

  1. صبح‌ وصال‌، تهران، نشر بن‌، چاپ 1، ۱۳۸۳، 126ص، رقعی.

مصطفی‌بن محمدباقر ( ‏‫۱۲۰۰ -‏ ۱۲۸۱ق.‏)

  1. تبصره‌الزائرین‏‫: سفرنامه حاج‌مصطفی‌خان سورتیج (۱۲۶۲هجری قمری)، تصحیح و تحشیه سامان سورتیجی، ساری، شلفین‏‫، ۱۳۹۰، ‏‏204ص، رقعی.‏

مصطفی خان سورتیج از رجال مازندران بوده که در دوره محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار بناهای عام المنفعه بسیاری از خود به جای گذاشته است. از جمله این بناها مسجد و مدرسه دینی حاج مصطفی خان سورتیج است که در سال 1273 ق بنا شد.

مظفرپور نوری، حسین (متولد 1327)

  1. سفر جاودانه: سفر‌نامه حج، تهران، حسین مظفر‌‌‌پور ‌‌نوری‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 789ص، وزیری.

مظفری‌مجد، حسین (متولد 1332)

  1. میعاد با کعبه: خاطرات سفر حج حسین مظفری‌ مجد، تهران، حسین مظفری‌ مجد، چاپ 1، ۱۳۸۶، 243ص.

معصوم علیشاه‌، محمد معصوم بن‌ زین‌العابدین‌[37] (1270 ـ 1344ق)

  1. تحفةالحرمین‌: سفرنامه‌ نایب‌الصدر شیرازی‌ در زیارت‌ مکه‌ و سیاست‌ ایران‌ و هند، تهران، بابک‌، چاپ 1، ۱۳۶۲، 315ص، وزیری.

چاپ دیگر: سفرنامه مکه، به‌کوشش‌ هارون‌ وهومن‌، هران، پانیذ، چاپ 1، ۱۳۸۳، 344ص، رقعی.

ترجمۀ سفرنامه محمد معصوم علیشاه یا همان نایب‌الصدر شیرازی (1270 ـ 1344) به مکه و عربستان و ترکیه است.

معلمی گنابادی، رجبعلی

  1. سفرنامه عشق یا حج منظوم، گناباد، مؤلف، چاپ 1، 1377، 113ص، رقعی.

مقیسه‌، محمدحسن‌

  1. مهمان‌ کعبه‌: سفرنامه‌ حج‌، بازنویس‌ رحیم‌ مخدومی، تهران، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، چاپ 1، ۱۳۷۳، 64ص.

ملکیان نایینی، احترام

  1. بهشت منع، زمین تمتع؛ سفرنامه حج، تهران، توکا، چاپ 1، 1386، 100ص، رقعی.

منصور تبریزی، یعقوب[38] (درگذشت 1327ق)

  1. سفرنامه حج منصور 1286 ـ 1285 ق، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم، چاپ 1، 1388، 306ص، وزیری.

سفرنامه یعقوب میرزای تبریزی با نام مستعار «منصور» در سال 1285 ـ 1286 قمری است. این سفر هفت ماه به طول انجامید. رعایت سبک داستان‌گویی هزار و یک شب در این سفرنامه جالب توجه است. او کتاب را شبیه داستان‌های کهن و مانند قصه‌های امیرارسلان رومی و هزار و یک شب نوشته است.

منصوری‌، فضل‌الله‌

  1. عبودیت‌ در پرتو حج: سفرنامه‌، قم، گلستان ادب، چاپ 1، 1381، 79ص.

منصوری، لفته (متولد 1344)

  1. از میقات تا میعاد: سفرنامه حج، تهران، ندای مهرآفرین، چاپ 1، ۱۳۸۶، 252ص، وزیری.

مواجیان، حسین (متولد 1342 )

  1. نمی از یم، تهران، زیتون سبز‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۸، 156ص.

موسوی اصفهانی، میرزا حسن

  1. روزنامه سفر مشهد، مکه و عتبات ۱۳۱۵-۱۳۱۶ق، به کوشش رسول جعفریان، با همکاری حمیدرضا ‏نفیسی، تهران، نشر مشعر، 1392،  ۲۸۴ صفحه، وزیری.‏

متن سفرنامه میرزا حسن موسوی اصفهانی به مشهد مقدس و سپس مکه و مدینه و در ‌‌نهایت عتبات عالیات عراق در سال ۱۳۱۵-‏‏۱۳۱۶ق. است.

موسوی‌زاده، سیدامین و پرنیان، نگار (متولد 1365)

  1. ناودان طلا: خاطرات و نکاتی از عمره‌ دانشجویی، ویرایشِ مجتبی زحمتکش، سروش ملل، چاپ 1، 1387، 72ص، پالتویی.

موسوی‏نیا، میرهادی

  1. در حریم یار، قم، مطبوعات دینی، چاپ 1، 1385، 5+166، رقعی.

مولوی ده کوثری، حسین

  1. سفر به دیار خدا‏‫، تهران، کارا‏‫، ۱۳۸۹، 152ص، رقعی.‏

مهاجری‌، مسیح‌ (متولد 1327)

  1. از صفا تا فدک: گزارش سفر به عربستان به همراه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی خرداد، تهران، روزنامه جمهوری اسلامی‏‫، چاپ 1، ۱۳۸۷، 200ص.

گزارش سفر حج نویسنده و نیز حوادث مربوط به گروهی است که به ریاست آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از عربستان دیدار کردند. نویسنده به عنوان یکی از اعضای این هیئت شاهد بسیاری از تعاملات و ملاقات‌ها بوده است.

  1. با هاشمی‌رفسنجانی تا خانه خدا: به بهانه همراهی با آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در سفر عمره شهریور ۱۳۸۴ ـ شعبان ۱۴۲۶، تهران، روزنامه جمهوری اسلامی، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۷، 226ص.

مهدی‌پور اصفهان، محمدعلی

  1. رهرو خواب‌آلوده، تهران، نشر داستان‏‫، ‏‫۱۳۹۲، 212ص.‏

مهرابی‌، ابراهیم‌

  1. سفر در تحیر: یادداشت‌های‌ سفر به‌ حج‌، قم، مؤسسه‌ فرهنگی‌ همسایه‌، چاپ 1، ۱۳۷۷، 137ص، رقعی.

مهیار، عباس‌ (متولد 1315)

  1. سفرنامه‌ی‌ حج‌: درازنای‌ شبی‌ در مزدلفه‌، تهران‌، مهرتابان‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، ص‌ ۳۱۹، رقعی.

میردامادی‌،  حسن

  1. جنایت‌ وهابیت‌، تهران، حوزه‌ نمایندگی‌ ولی‌ فقیه‌ در امور حج‌ و زیارت‌، چاپ 1، 1369، 691ص، وزیری.

مجموعه‌ای از خاطرات شاهدان عینی واقعه کشتار حجاج و زائران بیت‌الله الحرام در سال 1366 است.

میرزادگی، شکوه

  1. سعی هاجر «گزارش سفر حج»، تهران، بی‌نا، 1356، 131ص.

میرزایی، علی اکبر

  1. سفرنامه حج بیت الله الحرام، خرم آباد، 1342، 48ص، جیبی.

میرزایی، فاطمه

  1. سلوک حج، برگرفته از سخنان فاطمه میرزایی (لطفی‌آذر)، گردآوری و تدوین موسسه فرهنگی سائحات، قم، ارمغان طوبی: فکرآوران، ‏‏۱۳۸۹، 352ص، رقعی.‏

ناصح، شمسی (متولد 1307)

  1. طلوع شمس، تهران، بهجت، چاپ 1، ‏‫۱۳۸۸، 120ص، رقعی.

ناصر خسرو[39] (394 ـ 481ق)

  1. سفرنامه حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی با حواشی و تعلیقات و فهارس اعلام تاریخی و جغرافیایی و لغات، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، چاپ 9، 1387، 446ص، وزیری.

گزارش ناصر خسرو از سفر به نقاط مختلف در چندین سال از عمرش است. سفرنامه ناصر خسرو شهرت جهانی دارد؛ زیرا نکات و مطالبی آورده که ارزش تاریخی و علمی فراوان دارد. این سفرنامه از جمله درباره مکه و مدینه توصیف‌هایی قابل توجه دارد.

چاپ‌های دیگر: سفرنامه ناصرخسرو: با مقدمه‏ای در شرح شاعر به قلم آلیس سی. هاسنبرگر، به کوشش محسن خادم، تهران، ققنوس، چاپ 2، 1386، 231ص، وزیری.

چاپ حاضر از سفرنامه ناصر خسرو که براساس نسخه مصحح محمود غنی‌زاده، چاپ کاویانی برلین فراهم آمده با مقدمه‌ای در آغاز همراه است که آن گزیده‌ای از مطالب کتاب ناصر خسرو، لعل بدخشان: تصویری از شاعر، جهانگرد و فیلسوف ایرانی تالیف خانم آلیس هانسبرگر آمده است. کتاب بر پایه سفرنامه، به شناخت و تحلیل ناصرخسرو و عقاید و نگرش‌های او پرداخته است.

سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی به انضمام روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه، به کوشش محمود غنی‌زاده، تهران، اساطیر، چاپ 1، 1384، 212ص، وزیری.

این چاپ از سفرنامه‌ ناصرخسرو از مقابله دو نسخه، یکی چاپ «شفر» و دیگری یکی از دو نسخه‌ کتابخانه ملی پاریس فراهم آمده است. افزون بر این، دو فهرست شامل فهرست اسماء الرجل و فهرست اسماء الامکنه نیز به همراه آن به چاپ رسیده است.

سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی، به کوشش محمود غنی‌زاده، تهران، مژگان، چاپ 1، 1387، 144ص، رحلی.

گزیده سفرنامه ناصرخسرو، انتخاب‌ و توضیح‌ جعفر شعار و حسن‌ انوری، تهران، سازمند، چاپ 1، 1385، 158ص، وزیری.

گزیده سفرنامه ناصرخسرو، به کوشش نادر وزین‌پور، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 14، 1383، 224ص، رقعی.

گزیده سفرنامه ناصر خسرو به زبان امروز، به کوشش حسین آموزگار، ویرایشِ مریم عزیزی، تهران، مهرآموز، چاپ 1، 1388، 96ص، رقعی.

ناصری‌، محمد (متولد 1345)

  1. جای‌ پای‌ ابراهیم‌: سفرنامه‌ حج‌، زیرنظر دفتر قصه‌ کودک‌ و نوجوان‌، تهران، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، چاپ 1، ۱۳۷۲، 147ص، رقعی.

ناظم­السادات، محمدجعفر

  1. در کوی دوست (سفرنامه‌ای واکاوانه از حج)، شیراز: نوید شیراز، ‏‫۱۳۹۰، 240ص.‏

ناظمیان‌، مهدی (متولد 1338)

  1. به‌ سوی‌ کعبه‌، یزد، مهدی‌ ناظمیان، چاپ 1، ۱۳۸۴، 49ص، رقعی.

نبوی، سیدابراهیم (متولد 1337)

  1. سفر به خانه آزاد شده: طواف کنند گرد آن خانه که از دعوی جباران آزاد است، تهران، جامعه ایرانیان، چاپ 2، 1378، 260ص، رقعی.

نجف‌زاده، تقی (متولد 1341)

  1. سفر به شهر آرزوها: سفرنامه دریایی به شهرهای مکه و مدینه، تهران، علم سعادت، چاپ 1، ۱۳۸۰، 111ص، رقعی.

نجفی، علی

  1. قطره‌ای در دریا: سفرنامه حج تمتع (سال 1386)، قم، بکاء، 1389، 112ص، رقعی.‏

نجفی، هادی

  1. سه سفرنامه: میقات، دیار یار، طورسینا، قم، عطر عترت، 1389، 168ص، وزیری.‏

این کتاب حاصل سه سفرنامه مؤلف است. میقات: سفرنامه اولین حج تمتع که در سال 1371ش انجام گرفته است. دیار یار: سفرنامه دهمین حج ‏تمتع نویسنده که در سال 1388ش صورت گرفته و طور سینا: سفرنامه پنجمین زیارت عتبات عالیات عراق نویسنده در سال 1388ش ‏است.‏

نجم‌ الدوله‌، عبدالغفار بن‌ علی‌ محمد[40] (۱۲۵5 ـ ۱۳۲۶ق)

  1. سه‌ اثر از نجم‌‌الدوله‌: رساله‌ تطبیقیه، رساله‌ تشخیص‌ نفوس‌ دارالخلافه‌ و سفرنامه‌ حج‌، تنظیم‌، تحشیه‌ و تعلیقات‌ احمد کتابی،[41] تهران‌، پژوهشگاه‌ علوم‌ انسانی‌ و مطالعات‌ فرهنگی‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 229ص، وزیری.

مجموعه‌ سه رساله‌ نوشته‌ نجم‌الدوله است که یک رساله سفرنامه حج او است. عبدالغفارخان نجم‌الدوله منجم مخصوص ناصرالدین شاه بود.

نصیری‌، امرالله‌

  1. دیار خاطره‌ها: سفرنامه‌ حج‌، قم، دفتر انتشارات‌ اسلامی، چاپ 1، 1380، 372ص، 392ص، وزیری.

ن‍ظام‌‌دوس‍ت‌ ت‍ام‍ن‍د، م‍ح‍م‍د

  1. گلستان جان، تهران، فکر بکر‏‫، ‌۱۳۹۲، 398ص، وزیری.‏

نمکی آرانی، میثم

  1. اوج بندگی: ره‌آورد سفر به سرزمین وحی، آران و بیدگل‏‫: نشر یاران مهدی‏‫(عج)‏‫، ۱۳۸۹، 72ص.‏

نهاد نمایندگی‌ مقام‌ معظم‌ رهبری‌ در دانشگاهها

  1. نسیم‌ حرم‌، تألیف‌ گروه‌ مؤلفان‌، تهیه‌ و تنظیم‌ نهاد نمایندگی‌ مقام‌ معظم‌ رهبری‌ در دانشگاهها، ستاد عمره‌ دانشجویی، تهران، فقه، 1382، 128ص.

مجموعه خاطرات سفر عمره تنی چند از دانشجویان است. دانشجویان مشاهدات و دریافت‌های خود را توصیف کرده‌اند.

واعظی، یدالله (متولد 1336)

  1. حج تجلی‌گاه عشق و ایثار، زنجان، عود، چاپ 1، ۱۳۸۵، 94ص، رقعی.

وزارت‌ علوم‌، تحقیقات‌ و فناوری‌. ستاد عمره‌ دانشجویی

  1. سفر عشق‌: خاطرات‌ دانشجویان‌ از عمره‌ مفرده‌، تهران، نشر مشعر؛ ستاد عمره‌ دانشجویی‌، چاپ 1، ۱۳۸۰، 115ص، پالتویی.

مجموعه خاطراتی از سفر حج عمره دانشجویان است. عناوین برخی خاطرات بدین قرار است: «لحظه‌های بارانی» نوشته معصومه حکمت، «قبله در مسجد الحرام» نوشته سمیه رضایی؛ «شیعه‌ای از مدینه» نوشته یاسر جمالی، «توفیق الهی» نوشته محمد تولایی، «تولدی دوباره» نوشته سعیده دهقان، «محضر دوست» نوشته سمیه رضایی و «آخرین نگاه» نوشته ابوالفضل شمس‌الدینی.

وزیر وظایف، داوود بن علینقی[42] (متولد 1277)

  1. سفرنامه میرزا داوود وزیر وظایف، به کوشش سیدعلی قاضی‌عسکر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 256ص، وزیری.

سفرنامه میرزا داود حسینی، معروف به وزیر وظایف آستان قدس رضوی است. وی که در حکومت آصف‌الدوله در خراسان موقعیت و جایگاه ویژه‌ای داشته، در ماه شوال سال 1322 قمری و در سن چهل‌وپنج سالگی سفر حج را آغاز کرده و از طریق مشهد، عشق‌آباد، باکو، تفلیس، بندرگاه بلغر، اسلامبول، پرت سعید و کانال سوئز به جده رفته و پس از اتمام مناسک حج و زیارت مدینه منوره به عتبات عالیات مشرف شده و سپس از طریق خانقین به ایران بازگشته است.

وزیری‌، سعید (متولد 1318)

  1. از کعبه‌ عالم‌ تا کعبۀ‌ آدم‌: سفرنامه‌، تهران‌، واج‌، چاپ 1، ۱۳۸۱، 290ص، رقعی و تهران، سازمان‌ تبلیغات‌ اسلامی‌، حوزه‌ هنری‌، برگ‌، ۱۳۸۰.

وقارالدوله‌، سکینه ‌سلطان‌

  1. روزنامه سفر عتبات و مکه ۱۳۱۷ق/ ۱۲۷۹ش، به کوشش رسول جعفریان و کیانوش هفت لنگ،  تهران، علم، چاپ 1، 1388، 168ص.

خاطرات یکی از زنان دورۀ قاجار مشهور به سکینه سلطان وقار الدوله اصفهانی کوچک از سفر به عتبات عالیات و مکه مکرمه در سال 1317 قمری(1279 شمسی) است.

هادیان‌، علی‌ (متولد 1342)

  1. دیار زمزم‌ و زمزمه‌، تهران‌، آریا زمین‌، چاپ 1، ۱۳۸۵، 92ص، وزیری.

هاشمزهی‌، عبدالحمید

  1. شوق‌ دیدار، زاهدان‌، حرمین‌، چاپ 1، ۱۳۸۴، 96ص، جیبی.

هاشمی، سیدعباس (متولد 1340)

  1. از صفا تا مروه: گزارش سفر به مدینه منوره و مکه معظمه، سفرنامه عمره مفرده، یزد، آبگینه کویر، چاپ 1، 1383، 80، رقعی.

هاشمی‌طبا، سیدمصطفی و هاشمی، سیدمسیح و شاهین، داریوش

  1. سفر به وادی وحی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، چاپ 1، 1381، 347ص، رقعی.

مجموعه گزارش‌هایی از سفر حج سه تن از مسئولان ایرانی است.

هدایت، مهدیقلی[43] (1242 ـ 1334)

  1. سفرنامه مکه از راه سیبری، چین، ژاپن، آمریکا، اروپا، مصر، شام، بیروت، یونان و ترکیه، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، تیراژه، چاپ 1، 1368، 337ص، وزیری.

چاپ دیگر  تهران، ارمغان‌، چاپ 1، ۱۳۷۸، 357ص.

گزارش سفر مؤلف به مکه از راه آسیای دور است. مؤلف مسیر سفر را برعکس عرف مردم انتخاب کرده است. معمولاً مسیر سفر مردم از ایران چنین است: ایران، ترکیه، عراق، مکه و مدینه، شامات، اروپا و آمریکا، آسیای دور، هندوستان و مجدداً ایران، ولی ایشان از ایران به سوی آسیای میانه و آسیای دور رفته و از آنجا به آمریکا، سپس به اروپا و آن‌گاه شامات و عربستان و سپس مکه و مدینه می‌رود.

هدایتی، سیداحمد (1250 ـ 1334)

  1. خار مغیلان در حریم عشق:سفرنامه حج و عتبات ۱۲۹۹ ش، با همکاری محمدعلی ه‍دایتی، به کوشش و تصحیح علی اربابی، تهران، ‏ورجاوند، ‏‫‏۱۳۸۹، 248ص.‏
  2. داستان باریافتگان: سفرنامه حج، به کوشش سیدعلی قاضی‌عسکر، به کوشش حوزه نمایندگی‌ ولی‌ فقیه‌ در امور حج‌ و زیارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 300ص، رقعی.

گزارش سفرهای حج و عتبات عالیات عراق میرسید احمد هدایتی از رجال علمی و سیاسی عصر قاجار است. این سفرنامه حاوی اطلاعات متنوعی است از جمله اطلاعات جغرافیایی مسیر و گزارش آثار باستانی برخی مناطق و شرح شمه‏ای از دگرگونی‌های سیاسی و تحولات نظامی پس از جنگ اول در ایران و عراق و جزیرة العرب و شبه قاره هند و تبیین اوضاع فرهنگی آن روز و شرح آثار اسلامی و تاریخی مکه و مدینه. در مقدمه اثر شرح حال مؤلف و خاندان وی توسط گردآورنده نگاشته شده است. مؤلف پس از پایان جنگ جهانی اول (1299) در سال 1338قمری سفر خود را شروع کرده است.

هرندی‌زاده، مرجان (متولد 1334)

  1. سفر به اولین خانه: مجموعه خاطرات سفر حج، به کوشش مرجان هرندی‌زاده، نفیسه نفیسی،[44] نسرین نفیسی،[45] اصفهان، نشر نهفت‏‫، چاپ 1، 1388، رقعی.

همایونی، صادق (متولد 1313)

  1. مشکین مهر، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، 1387، 197ص، رقعی.

همایونی، مصطفی

  1. راهی دیار دوست!: قطره‌ای از دریای بی‌کران حج، اصفهان، انتشارات طرح جامع پارسیان‏‫، ۱۳۹۰، 178ص.‏

یثربی، یحیی (متولد 1321)

  1. از این خانه به آن خانه: سفرنامه حج، تهران، نشر قو، چاپ 1، 1387، 108ص، رقعی و تهران، مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه، ۱۳۸۰، 96ص.

یزدان پرست لاریجانی، محمدحمید (متولد 1344)

  1. سایه‌ هیچ‌: یادداشت‌ها و خاطرات‌ سفر حج، تهران، اطلاعات، 1383، 298ص، رقعی.

یزدی‌خواه‌، محسن‌ (متولد 1336)

  1. سفر به‌ قبله عشاق‌: سفرنامه‌ حج‌ تمتع‌ سال‌ 1377، تهران، مؤسسه‌ انتشارات‌ ستایش‌، چاپ 1، ۱۳۷۹، 54ص، رقعی.

یزدی‌نژاد، کریم (متولد 1339)

  1. یافته‌هایی از حج، مشهد، شاملو، چاپ 1، 1388، 72ص، پالتویی.

یغمائی، حبیب[46] (1280 ـ 1363)

  1. دیدار جانان‌، تهران‌، سروا، چاپ 1، ۱۳۸۴، 79ص، رقعی.

یکتایی‌، محمدرضا (متولد 1333)

  1. تولد دوباره‌: سفرنامه ‌حج‌، تهران‌، فارابی، چاپ 1، 1384، 64ص، رقعی.

یگانه، فریدون (متولد 1322)

  1. از مدینه تا کربلا: عاشقانه‌هایی در حج و زیارت از 5/6/1377 تا 14/11/1381، تهران، کلاسیک و زند، چاپ 1، ۱۳۸۸، رقعی.

یلفانی، علی‌اکبر (متولد 1309)

  1. ره‌آورد سفر حج: سفرنامه، تهران، کتاب شمس، چاپ 1، 1388، 140ص، رقعی.

یمانی، اکبر

  1. آواز پر ملایک، ویرایشِ‌ عبدالله نبوی، اصفهان، سام آرام، چاپ 1، 1387، 44ص، جیبی.

یوسف‌زاده، داوود (متولد 1322)

  1. خانه عشق، بم، هفتواد، چاپ 1، ۱۳۸۶، 85ص، رقعی.

یونسی رستمی، محمدتقی

  1. سفرنامه حج: حضوری کوتاه در سرزمینی بلند، رشت، واران، ‏‏1389، 136ص، رقعی.‏

 

سفرنامه‌های حج افراد غیرایرانی

(چاپ‌شده در ایران)

 

ابن جبیر، محمد بن احمد[47] (۵۴۰ ـ 614ق)

  1. سفرنامه ابن جبیر، ترجمه پرویز اتابکی،[48] مشهد، آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات، چاپ 1، 1370، 424ص، وزیری.

محمد بن احمد بن جبیر معروف به ابن جبیر در اسپانیا متولد شد و در طول زندگی‌اش سه بار به مشرق زمین سفر کرد و افزون بر زیارت خانه خدا شهرهایی را که در مسیر اسپانیا به مکه است را بازدید کرد؛ مانند مدینه، کوفه، بغداد، حلب و دمشق؛ سفرنامه وی گزارشی از یکی از این سفرهاست که در سی‌ام شوال سال 578 قمری آغاز شده و در بیست‌ودوم محرم سال 581 قمری با ورود او به شهر غرناطه پایان یافته است. این سفر دو سال و سه ماه‌ونیم طول کشید و او 245 روز در مکه اقامت گزید. این سفرنامه دربردارنده مطالب و نکات تاریخی و جغرافیایی مکه و مدینه، آداب و رسوم جامعه مکه و مدینه، وضعیت حج و حجاج و دیگر مسائل مربوط به مکه و حج هم هست.

اخگری‌، محمد (متولد 1351)

  1. حدیث‌ نامکرر عشق‌: سفرنامه‌ تازه‌ مسلمانی‌ اروپایی‌ به‌ مکه‌، پژوهش‌، ترجمه‌ و تلخیص‌ محمد اخگری، با مقدمه‌ای‌ از آنه‌ ماری‌ شیمل، تهران، آوینا، چاپ 1، ۱۳۸۲، 127ص.

عنوان‌ دیگر: سفر به‌ قلب‌ اسلام‌: گزارش‌ یک‌ زن‌ آلمانی‌ از سفر مکه‌.

گزارش سفر بانویی آلمانی به حج است که تازه اسلام آورده است. در آغاز کتاب به طور مختصر سفرنامه‌هایی که اروپاییان درباره سفر حج نوشته‌اند معرفی شده است. در ادامه ویژگی‌های سفرنامه خانم هاجر اشپور درج آمده و سپس پیشگفتاری از خانم آنه ماری شیمل (اسلام‌شناس و خاورشناس آلمانی) درباره این کتاب است. تجربیات و خاطرات هاجر اشپور، زن تازه مسلمان آلمانی، درباره حج بخش اعظم کتاب را تشکیل می‌دهد.

بتنونی‌، محمدلبیب[49] (متولد 1938م)

  1. سفرنامه‌ حجاز یا الرحلة الحجازیة، ترجمه هادی‌ انصاری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ۱۳۸۱، 472ص، وزیری.

عنوان دیگر: راحلة الحجاز.

سفرنامه ادیب مصرى محمد لبیب بتنونى است. مؤلف در سال 1327 قمری به همراه عباس حلمى پاشا «خدیو مصر» به سفر حج رفته و اطلاعات نسبتاً سودمندى از حرمین شریفین و تاریخ قوم عرب و جغرافیاى جزیرة العرب و تا زمان خویش را منعکس کرده است. شروع این سفر در روز 29 ذى القعده سال 1327 قمری مطابق با 12 دسامبر سال 1909 میلادى واقع شده است.

پاشا، ابراهیم رفعت

  1. مرآه ‌الحرمین شامل سفرنامه حجاز و تاریخ و جغرافیای راه‌ها و بقاع متبرکه آن.‏، ترجمه هادی انصاری، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 568ص، وزیری.

بررسی و شرح مسافرت‏هاى سرلشکر ابراهیم رفعت‏پاشاى مصرى به حج و دیار حجاز است. نویسنده در سال 1318قمری به عنوان فرمانده پاسداران محمل مصرى و امیرالحاج مصر در سال‏هاى 1320 و 1321 و 1325 قمری به همراه کاروان محمل مصرى است.

الخلیلی، جعفر

  1. مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ترجمه محمدرضا فرهنگ، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1376، 193ص، رقعی.

این کتاب ترجمه‏اى از دو بخش کتاب موسوعة العتبات المقدّسة است. جلد دوم از بخش مکه و جلد سوم از بخش مدینه به وسیله پژوهشگر و تاریخ‌نگار عراقى، دکتر جعفر الخیاط، از انگلیسى به عربى ترجمه شده و سرگذشت جالب وخواندنى ماجراجویان و جهانگردان اروپایى است که با زحمات و مشقات فراوان خود را به سرزمین وحى، یعنى مکه مکرمه و مدینه منوره رسانیده و اطلاعاتی تاریخى، جغرافیایى و اجتماعى از این سرزمین ارائه کرده‌اند. این مجموعه همچنین اطلاعات جامعى از وضعیت عمومی خاورمیانه و به‌ویژه جزیرةالعرب و مراسم حج و حجاج کشورهاى گوناگون در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

صبری‌پاشا،  ایوب[50] (درگذشت 1890)

  1. مرآة الحرمین‌: سفرنامه‌ مکه‌، ترجمه عبدالرسول‌ منشی‌، به کوشش جمشید کیانفر[51]، تهران، دفتر نشر میراث‌ مکتوب‌، چاپ 1، ۱۳۸۲، 518ص، وزیری.

ایوب صبری پاشا از فضلا و صاحب منصبان دولت عثمانی بوده است. وی زمانی امیرالامراء و در پایان عمر رئیس اداره حسابداری دریایی (محاسبات دایره بحریه) عثمانی بود. کتاب مرآه الحرمین در پنج جلد درباره تاریخ مکه و مدینه، به زبان ترکی عثمانی تالیف شده است. اما تنها دو جلد آن که مشتمل بر تاریخ مکه است در سال 1308 هـ ق به اهتمام میرزا عبدالرسول منشی، از مترجمان دارالترجمه ناصری به فارسی برگردانده شده است. کتاب حاضر تصحیح دو جلد ترجمه فارسی کتاب است. کتاب از سه وجهه (بخش) تشکیل شده است. وجهه اول حاوی این مطالب است: موقعیت جغرافیایی مکه، وضعیت بناهای معظم آنجا، شکل خانه‌های اهالی مکه، آب و هوا، گیاهان خواص دارویی یا مضرات آنها، بیماری‌های رایج در حجاز، چگونگی ساخت کعبه، فضایل کعبه، چگونگی و ویژگی‌های زندگی مردم در مکه. مطالب این بخش با روایات مختلف همراه است. در وجهه دوم با استناد به روایات و منابع متعدد از تاریخچه تأسیس و ساخت اولیه کعبه و تغییرات بازسازی‌های آن‌ در طول تاریخ سخن رفته است. در پایان وجهه سوم درباره گسترش و توسعه حرم مطهر کعبه در مرحله نخست است.

کربلایی کرناتکی هندی، محمد عبدالحسین[52]

  1. تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیت‌الله العتیق، به کوشش رسول جعفریان[53] و اسرا دوغان، قم، اسرا دوغان، چاپ 1، 1386، 264ص، وزیری.

سفرنامه محمد حافظ یکی از شاهزادگان هند به بیت‌‏الله الحرام است. امتیاز این سفرنامه در این نکات است: 1. کهن‏ترین سفرنامه دوره قاجاریه است. 2. نویسنده آن یک شاهزاده فرهیخته هندی است که فرهنگ شیعی دارد و علاقه‏مندی‏اش به حفظ تاریخ‏ها و سال‏ها بسیار گسترده و جدی است. 3. تنها سفرنامه‏‏ای است که مسافر آن به حج نرسیده و مجبور شده است قریب یک سال را در مدینه و مکه سپری کند تا دوباره موسم حج فرا رسد. حافظ محمد ـ نویسنده این اثر ـ سفرنامه‏اش را به طور روزانه نگاشته است. جزئیاتی که وی در این سفرنامه به دست داده و ثبت حرکات روزانه مؤلف، نشانگر این مطلب است. در این کتاب برخی اطلاعات تاریخی وجود دارد که از جهاتی می‏تواند قابل توجه باشد. بخش عمده این اطلاعات مربوط به اولین دولت وهابیان در آستانه سقوط و حدود دو سه سال پیش از حمله نیروهای ابراهیم پاشا به آنها است.

 

[1] کتاب هفته، ش 318، شنبه 1 بهمن 1390.

[2]. میقات حج، ش 17، پاییز 1375، ص 5.

[3]. کتاب هفته، ش 350، شنبه 25 شهریور 1391.

[4]. منتظر، محمد.

[5]. متولد 1350.

[6]. مهندس بازرگان؛ سحاب، مهدی و صالح، عبدالله.

[7]. بقائی اصفهانی، اسدالله؛ بقائی نائینی، اسدالله.

[8]. متولد 1330

[9]. رضا علیشاه؛ تابنده، فضل‌الله؛ تابنده گنابادی، سلطانحسین؛ گنابادی، سلطان‌حسین.

[10]. جزینی، جواد.

[11]. چ‍م‍ازک‍ت‍ی‌، اح‍م‍د

[12]. اعتماد السلطنه، حاج علی خان؛ مقدم مراغه‌ای؛ علی بن حسین.

[13]. (1338 ـ 1364).

[14]. خانی، محمدرضا.

[15]. ‌ف‍رخ‍انی‌، حسین.

[16]. محمد میرزا قاجار؛ سلطان سیف‌الدین محمد میرزا قاجار؛ سیف‌الدوله سلطان محمد بن فتحعلی؛ قاجار، محمد میرزا بن فتحعلی.

[17]. تکابی، سلیم خان.

[18]. شفیعی، اسماعیل؛ سروستانی، اسماعیل.

[19]. همدم كفشگر سیچانی، حاجیه؛ کفشگر، همدم.

[20]. آیت‌الله صافی گلپایگانی

[21]. بنت‌الهدی صدر؛ صدر نجفی، بنت ـ الهدی.

[22]. شهرستانی، طالب؛ طالب، محمد اسماعیل؛ طالب شهرستانی، محمد اسمعیل.

[23]. آیت‌الله طالقانی

[24]. عبدی، عین‌الله.

[25]. تمیجانی، محمدحسین؛ عباسپور، م.ح.

[26]. دشت بیاض؛ عدن؛ عباسی دشت بیاض، نجفعلی.

[27]. گلبن فراهانی، محمدحسین بن مهدی؛ ملک الکتاب فراهانی، محمدحسین بن مهدی.

[28]. متولد 1350.

[29]. فرهاد میرزا معتمدالدوله؛ قاجار، فرهاد میرزا بن عباس میرزا.

[30]. بانو علویه کرمانی؛ علویه کرمانی.

[31]. متخلص به مهر؛ مهری.

[32]. شاهزیدی، حسن.

[33]. مجدالدین ملک‌الکلام؛ مجدی، عبدالمجید بن کریم کردستانی؛ مجدی، ملک‌الکلام عبدالمجید بن کریم؛ مجدی سقزی، عبدالمجید بن کریم.

[34]. حائری، عبدالرحیم؛ حائری اصفهانی، عبدالرحیم؛ صاحب‌الفصول، عبدالرحیم ( 1255 ـ 1327).

[35]. آیت‌الله ری‌شهری؛ ری‌شهری، محمد؛ محمدی شاه عبدالعظیمی، محمد.

[36]. ت‍وفیق‌، خ‍ال‍د.

[37]. ن‍ای‍ب‌ ال‍ص‍در شیرازی؛ محمد معصوم شیرازی؛ معصومعلی شیرازی.

[38]. یعقوب میرزای تبریزی؛ میرزای تبریزی، یعقوب.

[39]. ناصر خسرو بلخی؛ ناصر خسرو علوی قبادیانی مروزی؛ حجت.

[40]. اصفهانی، عبدالغفار بن علی محمد؛ عبدالغفار نجم‌الدوله؛ نجم‌الملک؛ عبدالغفار بن علی‌محمد.

[41]. متولد 1319.

[42]. میرزا داوود وزیر وظایف؛ وزیر وظایف، میرزا داوود.

[43]. مخبرالسلطنه هدایت؛ مهدیقلی‌خان هدایت.

[44]. متولد 1321.

[45]. متولد 1326.

[46]. متخلص به حبیب.

[47]. ابوالحسین محمد بن ‌احمد؛ ابن جبیر الکنانی، محمد ‌بن ‌احمد

[48]. متولد 1306

[49]. محمد لبیب البتنونی؛ لبیب البتنونی، محمد.

[50]. ایوب صبری پاشا؛ پاشا، ایوب صبری؛ صبری، ایوب.

[51]. متولد 1330.

[52]. كرناتكی هندی، محمد عبدالحسین.

[53]. متولد 1343.

منبع: مجله آینه پژوهش، ش 148

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ