۳۵۳۸
۰
۱۳۹۸/۰۹/۱۵

یادی از بانیان «مطبعه حیدریه» در نجف و ابو زینب ما

پدیدآور: رسول جعفریان

خلاصه

خاندان کتبی در سه نسل محمد صادق، محمد کاظم و محمد صادق «ابوزینب» نقش مهمی در نشر کتابهای شیعی در نجف و قم در طول یک صد سال داشته اند. یادداشتی است به احترام آنان، در پی درگذشت دوست عزیزمان ابوزینب

خاندان «کتبی» با تأسیس مطبعه حیدریه در نجف، یکی از  بانیان نشر شیعی در یک صد سال گذشته هستند این روزها ابوزینب نسل سوم این خاندان، و دوست مهربان ما، پس از عمری تلاش  از دنیا رفت و دوستانش را سوگوار کرد.

محمد صادق کتبی یا همان ابوزینب که به نام جدش نامیده شده بود، روز چهارشنبه 6 آذر ماه سال جاری (1398) به رحمت خدا رفت و عصر جمعه 8 آذرماه تشییع و در قبرستان بقیع قم دفن شد. نام خانوادگی ایشان کتبی است که از قدیم روی این خاندان بوده و البته عنوان کتبی در عراق، برای کسانی که به کار کتاب و خرید و فروش و چاپ آن اشتغال داشتند، بکار می رفته است.

ابوزینب فرزند محمد کاظم (صاحب المطبعة الحیدریه)،  در این اواخر گرفتار مشکل شده، ابتدا پدر و مادرش عازم ایران شدند و خود ابوزینب که فوق لیسانس شیمی داشت مدتی زندانی بود تا آن که گویا سال 59 او هم به ایران آمد.

وی از همان زمان همراه با پدر کار نشر را پی گرفت و پس از انقلاب، انتشارات شریف رضی را در قم دایر کرد و در مغازه ای که در پاساژ صاحب الزمان داشت، آثار چاپی این انتشارات را عرضه می کرد. پدرش محمد کاظم که لقب شیخ الوراقین نجف شایسته اوست، گویا تا حوالی 74 یا 75 زنده بود و گهگاهی به مکتبه پسر هم می آمد.

ابوزینب وارث مطبعة الحیدریه نجف بود که جدش محمد صادق کتبی [بن علی ایروانی م 1937] آن را بنیاد گذاشت، و مرکزی برای نشر کتابهای شیعی به شمار می رفت. طبعا در قم، همچنان کتابهای قدیمی مطبعه الحیدریه را افست کرده و عرضه می کرد.

محمد صادق که در اصل از خاندانی ایروانی بود (و گاه تبریزی هم دنبال نام او نوشته اند)، بنیانگذار این نشر شناخته شده و می توان مطمئن بود که از چند نسل قبل در نجف مقیم بوده اند. او در جریان انقلاب 1920 عراق، همان زمان که مطبعة الحیدریه را داشت درگیر اوضاع بود و هوادار انقلاب بود (تاریخ النجف الاشرف: 3/290).

نخستین مطبعه در نجف، مطبعه حبل المتین بود و چند ماه پس از آن بود که مطبعه الحیدریه نیز تأسیس شد.  پیش از کتبی، این مطبعه، محل نشر اعلانات انگلیسی ها بود و پس از تمام شدن محاصره، محمد صادق کتبی آن را از انگلیسی ها خرید و تبدیل به نشری برای چاپ آثار دینی کرد. (بنگرید: شیخ الوراقین، ص 26 ـ 27)

محمد هادی امینی، با اشاره به برخی از مسائل نخست در باره مطبعه الحیدریه، در کتاب «معجم المطبوعات النجفیه» (ص 37) می افزاید: در زمان ما، این مطبعه با مدیریت محمد کاظم کتبی و با اشراف برادرش محمد حسین اداره می شود و مشغول نشر آثار نفیس دینی است. بسیاری از کتب خطی توسط ایشان و این مطبعه، تصحیح و منتشر شده است. (فهرستی از منشورات مکتبة المرتضویه و الحیدریه در شیخ الوراقین، صص 123 ـ 162 آمده که 419 مورد است.

شیخ محمدرضا مامقانی نوشته است که جدش شیخ عبدالله مامقانی، در نجف، از تأسیس الشرکة المتحده برای نشر حمایت کرد و این نشر اندکی بعد با همان المطبعه الحیدریه ترکیب شده و به نام حیدریه نامیده شد. (تنقیح المقال، چاپ جدید، مقدمه، ص 403). ظاهرا در آغاز نام المکتبة المرتضویه داشته و از سال 1337ق فعالیت می کرده است، اما به تدریج نام المطبعة الحیدریه به آن داده اشده است.

گفته شده است که شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء هم نقش مهمی در حمایت از کتبی داشته است.

به هر روی، این کتابخانه یا به عبارت بهتر انتشارات، به ارث به فرزندش محمد کاظم ـ و برادرش محمد حسین ـ رسیده و او مسوولیت این کتابخانه و انتشارات را بر عهده گرفت و صدها کتاب تألیفی و تصحیحی از مولفان و مصححان نجف منتشر کرد. محمد کاظم نیز پس از این انقلاب قم بود و گهگاهی به کتابفروشی ابوزینب می آمد.

خان بابا مشار ذیل نام محمد کاظم بن شیخ محمد صادق کتبی او را متولد 1914 م دانسته و به عنوان معاصر یاد کرده و می گوید که تا وقت تألیف این کتاب،  70 کتاب با تصحیح خود یا علمای نجف منتشر کرده است. مشار نام این هفتاد کتاب را که مهم ترین آثار شیعی در میان آنهاست، برده است (مولفین کتب چاپی: 5/41 ـ 42).

از برخی از اطلاعاتی که مصححان در مقدمه آثارشان و منتشره توسط مطبعه الحیدریه به دست داده اند، بدست می آید که محمد کاظم، خود در کار تصحیح توانا بوده و برای مثال، فرحة الغری را از روی نسخه های کهنه این کتاب، مقابله و آماده نشر کرده است.  طبعا پدر نیز چنین بوده و کتاب با ارزشی مانند تنزیه الانبیاء با تصحیح خود او در سال 1960 منتشر شده است.  مرحوم محمد هادی امینی وقتی از محمد کاظم یاد می کند، با تعبیر «الوجیه النبیل الاستاذ محمد کاظم الکتبی» از او یاد می کند (کفایه الطالب، ص 35).

یکی از خاطرات مهم نجفی ها از مطبعه الحیدریه، مزایده کتاب در روزهای جمعه است که سالیان درازی برپا بوده و این کتابفروشی همیشه محل حضور عالمان و فرهیختگان و کتاب دوستان نجف بوده است.

و اما در باره ابوزینب باید عرض کنم که وی در تمام این چهار دهه پس از انقلاب، مشغول کار نشر بود. بسیاری از آثار برجسته در ادب عربی را منتشر کرد و در کنار آن، به نشر آثار شیعی و حتی بسیاری از آثار عربی در مقتل، آثاری که مورد استفاده مجالس عربی روضه خوانی بود، منتشر می کرد. عشق وافر او به کتاب، زبانزد بود و هر بار که به کتابفروشی ایشان می رفتیم، آثار جدیدی را عرضه می کرد. ایشان چند سال قبل گرفتاری خاصی داشت که فشار زیادی روی او ایجاد کرد. مدتی پس از آن دچار سکته مغزی شد، اما به تدریج بهتر شد تا این که این بار نیز با سکته مغزی، در بیمارستان بستری و دو روز پس از آن، به ر حمت خدا رفت. از ایشان دو دختر برجای مانده است.

دوست عزیز ما جناب آقای محمد جواد طریحی کتابی با عنوان شیخ الوراقین در باره محمد کاظم کتبی نوشته و شرحی مفصل از فعالیت های او در عرصه تصحیح و چاپ ارائه داده است. این کتاب در سال 1999 توسط مرحوم ابوزینب در قم منتشر شد. مسلما این اثر در انعکاس اخبار این نشر یک منبع خوبی است، اما همچنان شناخت عمق فعالیت های این نشر، نیاز تحقیقات بهتری است که می باید بخش نجف و ایران آن مورد توجه قرار گیرد.

QZasS1575627082.PNG

2ZBe71575627105.jpg

qj9x51575627411.PNG

شیخ محمد صادق کتبی

ycosA1575627300.PNG

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

مروری بر افکار ابوالفتوح رازی در کتاب رَوح الاحباب و رُوح الالباب

رسول جعفریان

کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در

برهان المسلمین در توحید و فلسفه احکام و قوانین اسلام

رسول جعفریان

نویسنده کتاب برهان المسلمین که در سال 1307 خورشیدی نوشته و منتشر شده است، می کوشد تصویری از اسلام ار