معرفی کتاب

میرزا حسن شکوهی فرزند میرزا مهدی از آزادیخواهان و روشنفکران آذربایجان بود. وی در حجره پدر به شغل بزازی اشتغال داشت، اما از سیاست و امور روزانه هم غافل نبود. وی در سال 1325 ق اولین مدرسه دخترانه مراغه را تأسیس کرد که پس از چندی تعطیل شد.

میرزا حسن با روزنامه‌های عصر مشروطه مکاتبه داشت و برخی آثار و نوشته‌های خود را در آنجا چاپ می‌کرد. وی به علت روحیه آزادی‌خواهی و وطن‌خواهیش مورد غضب صمدخان شجاع الدوله حاکم آذربایجان واقع شد و دستگیر و شکنجه شد. وی در حسب حال خود می‌گوید: اشتهار بنده به مشروطه‌خواهی و اقدامات بنده در ترویج معارف مشروطه و اتهام بنده در انظار مردم و عداوت حاج شجاع الدوله و عظمای شهر با بنده عجبا چگونه خلاصی ممکن خواهد شد. فردای آن روز آمده مرا بردند و در حضور حسام نظام نگه‌داشتند. اول حرف حسام نظام این شد که حاج شجاع الدوله می‌فرماید: این چه کاغذپرانی است می‌نمایید. حکم کرد اول سبیل‌های مرا کندند. بعد از آن برده، چوب و فلک بسته، خیلی زدند و در زیر چوب ده هزار تومان خواستند. (ص 12)

میرزا حسن برای رهایی از فشارها و سختگیری شجاع الدوله تصمیم به مهاجرت گرفت و از مراغه و آذربایجان به سمت مشهد حرکت کرده و مدتی در این شهر ماند. بخشی از کتاب حاضر، سفرنامه مشهد وی می‌باشد.

میرزا حسن پس از مدتی باز به آذربایجان برگشت، ولی این بار در برابر شجاع الدوله سکوت کرد.

بخش دیگری از کتاب مربوط به خاطرات مشروطیت میرزا حسن می‌شود. وی در فاصله سال‌های 1324 ـ 1336 ق مقداری از خاطرات خود را به طور خلاصه مکتوب کرده که برای آگاهی از وضعیت آن زمان در آذربایجان مهم است.

وی قحطی جنگ جهانی اول در خطه آذربایجان را این گونه به تصویر کشیده است:

سال 1336

قحط و غلا: قحطی و گرانی و نایابی به درجه اعلی رسیده، به نوعی مخلوق گرفتار آتش مجاعه بودند که روزی چهل و پنجاه نفر از گرسنگی در این دیوارها جان می‌دادند. (ص 185)

پایان بخش کتاب، اسناد و مکاتبات و برخی تصاویر است.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:

سفرنامه

خاطرات مشروطیت

اسناد و مکاتبات

تصاویر