جمع پریشان: دفتر سوم
خلاصه
جمع پریشان را میتوان آینۀ فعالیتها و گرایشها و دغدغههای پژوهشی، علمی، فرهنگی و دینی نویسندهاش دانست که کاستیهای این عرصهها او را پریشانخاطر ساخته است.معرفی کتاب
از کتاب جمع پریشان تاکنون سه دفتر انتشار یافته است. این کتاب مجموعه مقالات، گفتارها و گفتگوهایی از پژوهشگر کوشا و توانای حوزه حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای رضا مختاری است که این مجموعه پیشتر در جراید، همایشها، مصاحبهها و ... عرضه شده است. جمع پریشان را میتوان آینۀ فعالیتها و گرایشها و دغدغههای پژوهشی، علمی، فرهنگی و دینی نویسندهاش دانست که کاستیهای این عرصهها او را پریشانخاطر ساخته است. هریک از دفترهای جمع پریشان دارای مباحثی متنوع در حوزههای تصحیح، فرهنگ، بالندگی علمی و اخلاقی، راه و رسم دانشاندوزی، بایستهها و کاستیها و نقاط ضعف و قوت، حوزه و روحانیت و آموزش حوزویان است.
شایسته است پیش از معرفی دفتر سوم جمع پریشان، نگاهی گذرا به عناوین اصلی دفترهای اول و دوم این کتاب کنیم.
- دفتر اول جمع پریشان
دفتر نخست دارای ده فصل و 35 مقاله است. فهرست عناوین این فصول عبارت است از: فصل اول: حدیث؛ فصل دوم: نقد؛ فصل سوم: فقه و اصول؛ فصل چهارم: روحانیت؛ فصل پنجم: فرزانگان؛ فصل ششم: تاریخ و تراجم؛ فصل هفتم: پژوهش؛ فصل هشتم: کتابشناسی و نسخهشناسی؛ فصل نهم: کلام؛ فصل دهم: وقف.
- دفتر دوم جمع پریشان
اما دفتر دوم جمع پریشان مشتمل بر شصت مقاله است که طی هجده سال (از سال 1361) نگاشته شدهاند. نویسنده در دیباچه کتاب از اهمیت و شیوه و اخلاق نقد سخن گفته است. این دفتر شامل سه بخش است:
بخش اول با سی مقاله، به نقد و معرفی برخی تألیفات و ترجمهها پرداخته است. از جمله مقالات این بخش، بررسی تألیفات اخلاقی امام خمینی و نیز نقد و بررسی جلدهای اول و دوم دایرة المعارف بزرگ اسلامی است. همچنین در این بخش به نقد و معرفی ترجمههای منیة المرید و هدیة الرازی پرداخته شده است.
بخش سوم با عنوان «نقد و معرفی اجمالی» مشتمل بر بیست مقاله در نقد و معرفی برخی کتابهاست از جمله الصحیفة السجادیة الجامعه، تفسیر الامام العسکری، شرح فصوص الحکم، المصابیح و ... .
- دفتر سوم جمع پریشان
مقالات این دفتر تحت سه عنوان «حج»، «حوزه» و «روحانیت» گردآمده است و بر این اساس دارای سه بخش به اضافه یک خاتمه است.
بخش اول: حج
این بخش دارای نه عنوان مقاله است به این شرح: حجنامه، سفرهای حج محدث قمی، سفر حج امام خمینی، سفرهای حج زبان گویای اسلام (مرحوم فلسفی)، گزارشی از حج 1425 ق، گزارشی اجمالی از عمره 1425 ق، نقد و بررسی پارهای از مسائل مناسک، دو رساله در مناسک حج از شهید اول، سه رساله مناسک حج از شهید ثانی.
«حجنامه» سفرنامه منظوم حج است که به نظر حجتالاسلام رضا مختاری، مؤلف جمع پریشان، سراینده این اشعار، زنی است که احتمالاً وابسته به دربار ناصرالدین شاه بوده است.
مقاله گزارش اجمالی عمره سال 1425ق/ 1383ش، گفتگو با حجتالاسلام سیدعبدالفتاح نواب، مسئول نمایندگی بعثه مقام معظم رهبری در عربستان است. در این مقاله، دربارۀ فعالیتهای دفاتر بعثه مقام معظم رهبری گفتگو شده است.
طبق این گزارش، فعالیت بعثه معظم له سه بخش است: بخش نخست مربوط به برنامههای روحانیان کاروانها و نظارت بر فعالیتهای آنان است بخش دیگر، کارها و فعالیتهای فرهنگی است. بخش سوم، فعالیتهای نظارتی است. در بخش نخست، یکی از فعالیتهای بعثه، پاسخگویی به پرسشهای فقهی و اعتقادی است. مرابطین، عملکرد روحانیان را ارزیابی میکنند،بدین طریق که رابطین به کاروانها مراجعه میکنند و از مدیران کاروانها و از زائران درباره برنامهها و کیفیت و چند و چون امور پرسوجو میکنند و چنانچه ایرادی از عملکرد کاروان دیده شود، آن را منعکس و برطرف میکنند.
یکی دیگر از فعالیتهای بعثه مقام معظم رهبری، بازرسی و نظارت است، مانند نظارت بر عملکرد مدیران کاروانها و ارزیابی تعداد نیروها و خدمهای که در اختیار دارند و کنترل کیفیت غذاها و خوراکیهایی که به حجاج ایرانی داده میشود. همچنین شورای هماهنگی با حضور مسئولان نمایندگی بعثه، مسئولان حج و زیارت در مکه و مدینه، مسئولان نمایندگی سیاسی ایران در کنسولگری ایران در جده و مسئولان ستاد اجرایی عمره تشکیل شده که دربارۀ سیاستهای کلی گفتگو میکنند.
از مجموع مصاحبهای که با مسئول وقت بعثه صورت گرفته، بر خوانندگان آشکار میشود که برگزاری حج یا عمره با چه تمهیدات و زحماتی برگزار میشود. زحماتی که شاید کمتر در معرض دید قرار گیرد؛ ولی تأثیر مهمی در برگزاری حج و عمره دارد و فضایی آرام و مطلوب را فراهم میسازد تا زائران با آسودگی خاطر و بدون دغدغههای مادی و با برخورداری از امکانات رفاهی بتوانند اعمال عبادی و مناسک خود را به جا آورند.
بخش دوم: حوزه
چنان که از عنوان هویداست، این بخش دارای مباحثی در موضوع «حوزه» و مسائل حاشیهای مرتبط با آن است.
در این بخش نه مقاله گرد آمده است با این عناوین: «حوزه جبل عامل، شکوه فراموششده»؛ «اصلاح حوزههای علوم دینی» که ترجمۀ مقالهای از علامه سیدمحسن امین، مولف اعیان الشیعه است؛ «حوزه در گذشته و حال»؛ «آشنایی با مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه «متون»؛ «متون درسی حوزه و دغدغههای تغییر»؛ «مدیریت تحول در حوزههای علمیه»؛ «پژوهشهای تراثی»؛ «نشر دینی، کتاب و کتابخوانی در حوزه».
شاید بتوان گفت مبحث محوری در این بخش، پژوهش و مباحث آموزشی و متون درسی حوزه و آسیبشناسیهای آن است.
نویسنده در مقاله «حوزه در گذشته و حال»، با مقایسه وضع طلاب قبل و بعد از انقلاب، نقاط ضعف و قوت این دو دوره را بیان کرده است. مباحث مطرحشده در مقاله، به طور فهرستوار عرضه گردیده و میتوان با تفصیل و تعمق بیشتر، موضوعات و نقایص مطرحشده را واکاوی و آسیبشناسی کرد و راه چاره را نشان داد. البته در مقالات دیگر گاه به مناسبت و با بیان دیگر، برخی از موضوعات بررسی شدهاند؛ برای مثال یکی از دغدغههای مهم دلسوزان و پژوهشگران حوزه، مسئله تغییر متون درسی و آموزشی است. این دغدغه البته در نویسندۀ جمع پریشان نیز کاملاً بروز دارد و وی را بر آن داشته که فراتر از نظرپردازی و سخنگویی، دست به اقدامات عملی ارزشمندی بزند و قدمهای بزرگی در این مسیر بردارد. از جملۀ این اقدامات، تأسیس مرکزی برای تدوین متون درسی حوزه بوده است. در مقاله «آشنایی با مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه (متون)»، درباره چگونگی تأسیس و آغاز فعالیت این مرکز، ضرورت اصلاح متون درسی، اصول و ویژگیهای متن درسی، رسالت حوزه در تأمین نیازهای دینی و فرهنگی و نقایص برخی از موارد درسی حوزه بهویژه در حوزه ادبیات روز عرب، بهتفصیل سخن به میان آمده است. نویسنده ضمن اذعان به ضرورت تغییر متون درسی، احتیاط و دقت و توجه به دیدگاه علما را در این زمینه امری لازم میشمارد تا کاری برخلاف مصلحت صورت نگیرد.
حجتالاسلام والمسلمینرضا مختاری در حوزه پژوهش و تصحیح ید طولایی داشته و آثار ارزشمندی عرضه کرده است. از اینرو بهخوبی از کاستیها و روند فعالیتهای پژوهشی آگاه است. وی در مقاله «پژوهشهای تراثی» که در واقع متن مصاحبهای درباره پژوهش است، از علل افزایش توجه به احیای تراث شیعه سخن رانده است. به عقیده این پژوهشگر نکتهسنج ، در این زمینه چهار علت را میتوان بیان کرد: 1. انقلاب اسلامی 2. تأثیر پژوهشهای عربی 3. نیاز محققان به پیشینه تحقیق 4. دسترسی آسان به ابزارها و اطلاعات. این علل بر گرایش به احیای آثار شیعی تأثیر نهاده است و عدهای از علاقهمندان را بدان سو سوق داده است.
نویسنده درباره وضع تحقیق و تصحیح کتاب در حوزه معتقد است که هرچند پس از انقلاب اسلامی در این بخش کارهای زیادی شده است؛ اما با وجود مزایا، معایبی هم در آثار تصحیحی پس از انقلاب دیده میشود که بدین قرار است: 1. وجود کارهای تکراری که البته در عرصههای دیگر نیز این مشکل دیده میشود 2. انجام کارهای تصحیحی کمعمق؛ 3. اقدام ناشران به کارهای تصحیحی پرغلط با وجود چاپهای منقح و مصحح که کمهزینهبودن تجدید چاپ آثار قدیمی، ناشران را به انتشار این آثار پرغلط سوق داده است.
این پژوهشگر حوزه دربارۀ ملاکها و اولویتهای تصحیح، اهمیت و شخصیت نویسنده و اهمیت موضوع را از ملاکهای اولویت میداند. ایشان معتقدند بهترین کار برای معرفی شیعه به دنیا، معرفی آثار و سابقه تاریخی و هویت دینی شیعه است.
ممکن است گمان رود که بسیاری از افکاری که اکنون آن را منتشر میکنیم، مربوط به بیست سال پیش است و هیچ سابقهای ندارد, اما اگر آثار شیعه را منتشر و بررسی کنیم، ریشه بسیار قدیمی مباحث فراوانی را خواهیم دید.
در مقاله «نشر دینی، کتاب و کتابخوانی در حوزه» که در واقع این نیز حاصل مصاحبه با مولف جمع پریشان است، حوزۀ نشر دینی و کتاب و کتابخوانی، آسیبشناسی شده است. به عقیده نویسنده، پیش از انقلاب اسلامی، نشر کتابهای دینی اندک و کیفیت چاپ هم نامطلوب بوده است که این دو نقیصه پس از انقلاب مرتفع شده است؛ اما در عوض به دلیل آسانشدن کار چاپ و نشر در پس از انقلاب، تألیفات بازاری بسیاری که از کیفیت و غنای علمی مطلوبی برخوردار نیستند، به بازار نشر راه یافتهاند که این نقیصه در پیش از انقلاب وجود داشت و حتی بعضی از تألیفات دینی، شاهکار بودند و شهرت جهانی یافته بودند، مانند کتاب ارزشمند الغدیر تألیف مرحوم علامه امینی.
در مقاله حاضر به آفات نشر دینی نیز پرداخته شده است. نویسنده هشت آفت را برشمرده است که عبارت است از: 1. کارهای تکراری 2. بیتوجهی به نیازهای روز 3. نبود بانک اطلاعات 4. ضعف محتوایی 5. فقدان نظارت به ویژه در نشر متون مقدس، مانند کتابهای ادعیه که باعث شده افراد غیرمتخص به خود اجازه ورود به این حوزه را بدهند و چندین دعا را در کتابی گردآوری کنند و منتشر سازند 5. سرقت ترجمه کتب مقدس، مانند ترجمه قرآن، ترجمه صحیفه سجادیه، ترجمه نهج البلاغه. به این معنا که هرکس به آسانی میتواند عباراتی از ترجمهها را تغییر دهد و ویرایش کند و به نام خود چاپ کند و کسی هم مانع چاپ آن نمیشود 7. عدم تبلیغات و عدم توزیع مناسب 8. درجهبندینشدن کتب دینی برای گروههای سنی مختلف.
بخش سوم: روحانیت
بخش سوم مشتمل بر شانزده مقاله در موضوع روحانیت است که پنج مقاله از آنها به زبان عربی است. عنوان مقالات بخش سوم عبارت است از: «تأثر المحقق الکرکی بالشهید الاول و تأثیره علی الشهید الثانی»، «بعض اخطاء مصادر ترجمة الشهید الثانی»، «رسالة فی ترجمظ علماء البحرین»، «برگی از زندگی سیدجمالالدین اسدآبادی»، سه مکتوب از آخوند خراسانی درباره آیتالله بروجردی، «آیتالله حائری در آینه دانشوران»، «سیره علمی علامه بلاغی»، «خلاصهای از زندگینامه خودنوشت علامه سیدمحسن امین عاملی»، «التعایش والحوار الفکری بین علماء الخاصة و العامه؛ السید شرفالدین نموذجاً»، «السید هبةالدین الشهرستانی و جهوده فی موضوع رؤیة الهلال»، «استاد شهید مطهری و راههای کارآمدی حکومت اسلامی»، «ویژگیهای استاد محمدباقر محمودی»، «استاد دوانی، روحانی موفق».
چنانکه از عنوان مقالات معلوم است، در برخی از این مقالات به معرفی برخی از نویسندگان و محققان حوزه پرداخته شده است. باتوجه به شیفتگی حجتالاسلام والمسلمین مختاری به چهرههای فرهیخته حوزه، علت داشتن رنگ شرححالنگاری در این مقالات، بهخوبی فهمیدنی است. فرهیختگی، شیفتگی به دانش، پشتکار و تلاش، همت بلند، صبر و شکیبایی، ادبورزی و آدابدانی مردان بزرگ و وارستگی از قید تعلقات مادی، اوصافیاند که نه تنها نویسنده جمع پریشان که عموم مردم را مجذوب خود میسازد؛ اما آنچه برای مؤلف جمع پریشان تأمل برانگیز و درخور پژوهش است، علل موفقیت این بزرگان است. وی در مقالهای که برای مرحوم استاد علی دوانی نگاشته، پارهای از علل موفقیت مرحوم دوانی را برشمرده که عبارتاند از: 1. داشتن همسری فداکار و بزرگوار 2. ارادت و علاقه شدید به اهل بیت3. تصلب در دفاع از حقانیت تشیع و امامت 4. آشنایی و مراوده با عالمان طراز اول شیعه 5. علاقه شدید به روحانیت شیعه و حوزه 6. تعبد و غیرت دینی.
نویسنده در مقاله «استاد شهید مطهری و راههای کارآمدی حکومت اسلامی»، دو مورد از توفیقات شهید مطهری را بیان میکند: یکی داشتن استادان طراز اول، دیگری داشتن خانواده مذهبی و وارسته. این دو امر در شکلگیری شخصیت شهید مطهری تأثیر بسزا داشته است. برای مثال پدر شهید مطهری بسیار اهل تهجد و مناجات بوده و به تلاوت قرآن در سحرگاه اهتمام داشته است. از اینرو از مقام معظم رهبری نقل شده است که استاد مطهری گاهی در مشهد میهمان او میشدند و در سحرها گریههای او را از اتاق مجاور میشنیدیم.
نویسنده نتیجه این توفیقات را این میداند که شهید مطهری واجد ویژگیهای ارزشمندی گردد. از منظر نویسندۀ جمع پریشان، آن شهید گرانقدر دارای این ویژگیها بوده است: 1. تواضع علمی شدید 2. انصاف علمی 3. زمانشناسی 4. شجاعت علمی 5. درک نیازهای زمان 6. نظم علمی.
شهید مطهری به مسئله حکومت نیز توجه داشته که به عقیدۀ نویسنده با توجه به آثار و مصاحبهها و سخنرانیهای شهید مطهری، سه چیز از عوامل کارآمدی حکومت است: 1. برقراری عدالت اجتماعی 2. معنویت و اخلاق در سیاست 3. وحدت و مبارزه با تفرقه.
پایان بخش دفتر سوم جمع پریشان، با عنوان «خاتمه»، پنج مقاله در موضوعات گوناگون است: «ابن حزم اندلسی و رایة فی اسلام الفرس»، «الرسالة الطلائعیة»، «حقیقة الایمان شهید ثانی یا ایضاح البیان زین الدین بن محسن عاملی»، «منهاج الهدایه و االانصاف لرد الاحتجاج بروایة اهل الخلاف»، «جایزههای جهانی کتاب و تحقیقات علمی».
در پایان دفتر سوم جمع پریشان، استدراکات و تصحیحات مربوط به دفترهای اول و دوم جمع پریشان آمده است که اقدام ارزندهای است.
منبع: مجله آینه پژوهش، ش 139
پربازدید ها بیشتر ...
دانشنامه ی هزاره (جلد اول)
زیر نظر شورای علمیدانشنامه یا دایرة المعارف، به کتابی گفته می شود که به ترتیب الفبایی یا موضوعی، درباره ی رشته یا رشته
نظری یافت نشد.