معرفی کتاب

استان آذربایجان، سرزمین زرخیز، سبز و شادابی است سرشار از آب حیات، همراه با هوای معتدل و معادن گران قیمت که در طول زمان شخصیت های ارزنده ای را در دامن خود پرورش و نوابغی را در علم و هنر به جامعه تحویل داده است که نام و نشان و آثار فکری و علمی و صنعتی آنان زینت صفحات تاریخ ایران است. استان آذربایجان دارای ویژگی خاصی است که آن را از دیگر مناطق متمایز ساخته است و آن همجواری با غرب از یک طرف، و دولت عثمانی از طرف دیگر است. این نوع پیوستگی بی تأثیر در طرز تفکر مردم این سامان نبوده است و هر اندیشه سیاسی و اجتماعی که در غرب یا دولت عثمانی تولید می شد نخستین پایگاه ورود آن در ایران، ایالت آذربایجان و مرکز آن شهر تبریز بود. تزسیاسی «عدالت اجتماعی» و سپس «مشروطه» برای نخستین بار در این استان نضج گرفت و به تدریج به دیگر استان ها سرایت کرده، و علت آن همجواری با غرب و دولت عثمانی و رفت و آمد اهالی استان به آن نقاط بود. حرکت از حکومت فردی به حکومت مردمی که ناخواسته در جامعه ایرانی رشد و نمو کرد، و متفکران جامعۀ آن روز از آن استقبال کرده و پیشاپیش آنان روحانیت متعهد بود که پیوسته با استبداد دست و پنجه نرم می کرد. البته خواست روحانیت متعهد با آنچه در غرب دیکته شده کاملا متفاوت بود ، چون خواسته آنان این بود که حکومت مردمی باید بر اساس قوانین آیین شرع انور باشد، و قوانین مصوبه مجلس از نظر حقوق دانان اسلامی، بگذرد و آنچه را پیشتازان مشروطه در نجف اشرف و ایران خواستار بودند، همان مشروطه مشروعه بود که امروز درکشور ما به صورت جمهوری اسلامی تجلی کرده است. در احقاق حق ملت دو شخصیت علمی و روحانی پیش از دیگران جان فشانی کردند که مشروطه از مسیر صحیح خود بیرون نرود. یکی از آنها آیة الله حاج میرزا حسن آقا مجتهد تبریزی (ره) بود که به حق با تمام قوا با منحرفان مبارزه کرد تا آنجا که بداندیشان، مقدمات تبعید او را به تهران فراهم ساختند. او در مرکز نیز به نشر افکار خود پرداخت، ولی اندکی بعد به زادگاهش بازگشت و خاری در چشم بدخواهان بود. تلاش او در روز نخست برای تشکیل مجلس برای خدا بود، همچنین کناره گیری او و جدایی از همکاران پیش نیز برای خدا بود. زنده یاد استاد علی ابوالحسنی مشهور به منذر (م1390ش) از بارزترین نمادهای مشروطه پژوهی دوران ما بود که طلسم «تاریخ نگاری سکولار» را شکست و با آثار ماندگارش، زنگار تهمت و تحریف از چهره علمای مظلوم شیعه برگرفت. کتاب حاضر، ره آوردی نو برای بازجستن چهره حقیقی مجتهد تبریزی است که مجموعه ای ارزشمند از مکتوبات و اسناد، شفاهیات و گاه اعترافات مخالفین وی را دستیابی کرده و با کالبد شکافی شایعات، سره را از ناسره پدیدار می سازد.

فهرست اجمالی

بخش اول: خاندان مجتهد تبریزی

بخش دوم: مقامات عالی علمی و معنوی مجتهد

بخش سوم: مجتهد تبریزی «مؤسس » و«مصحّح» مشروطیت در تبریز

بخش چهارم: مجتهد در تهران

بخش پنجم: در دوران استبداد صغیر

بخش ششم: در مشروطه دوم