معرفی کتاب

مرحوم محمدباقر مجلسی، معروف به علامه مجلسی، فرزند محمدتقی مجلسی از شاگردان شیخ بهائی و ملا عبدالله شوشتری، به سال 1037 هجری قمری در اصفهان متولد شد. این سال برابر است با عدد ابجدی «جامع کتاب بحارالانوار». بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، مجموعه ای است که چهارصد سال پیش، توسط وی و با نظارت او بر عده ای، تألیف شد. اهمیت این کار گروهی، که تا آن زمان معمول نبوده است، باعث شد که در سالهای اخیر، سازمان علمی فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) آن را به عنوان جمع آوری گروهی دائرة المعارف گونه، به ثبت برساند. این کتاب مجموعه ای گسترده از احادیث امامیه است و گاه از آن به دایرة المعارف بزرگ احادیث شیعه یاد می شود. و انجام چنین کار بزرگی حدود سی و چند سال (1070-1104 ق) به طول انجامیده است. بحارالانوار در چاپ قدیم 25 جلد و در چاپ جدید 110 جلد است. طرح اولیه این کتاب، آن گونه که مؤلف در نظر داشته، در 25 مجلد بوده، ولی چون او مجلد پانزدهم را با در نظر گرفتن حجم به دو مجلد تقسیم کرده، این اثر 26 مجلد شده است که هر کدام به یک موضوع اصلی اختصاص دارد و شامل چندین باب است. این کتاب به جهت اهمیت آن در روایت اسناد شیعی و با وجود حجم زیاد آن بارها استنساخ شده و نسخه های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ نیز همه و یا بخش هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.

مرحوم حاج محمد حسن معروف به کمپانی و بعد ملقب به امین دارالضرب (مخفف: امین الضرب) اقدام به چاپ کاملی از آن کرد که پس از وی توسط فرزندش مرحوم حاج محمد حسین امین الضرب دوم به انجام رسید و به رایگان به افراد مورد نظر اهدا می شد.آنچه در کتاب حاضر آمده است پرونده ای است شامل برخی از اسناد امین الضرب که در گنجینه دکتر اصغر مهدوی موجود است و ایشان خود آن را به نام « پرونده بحار الانوار » گردآوری و تنظیم کرده بودند. همچنین در این کتاب آنچه را در سایر اسناد امین الضرب درباره بحارالانوار آمده بود نیز آورده شده است. این اسناد، اسناد مربوط به ولایاتی است که تاکنون به چاپ رسیده اند.

پرونده سابق الذکر بحار الانوار مشتمل بر سه بخش اصلی است:

بخش اول: اسناد مخارج چاپ کتاب بحارالانوار؛ که شامل قبوض و اسناد مربوط به هزینه های نسخه برداری، خطاطی، چاپ، مواد اولیه مورد نیاز، حمل و نقل هریک از مواد اولیه، و در نهایت حمل و نقل کتاب چاپ شده از باسمه خانه ها به حجره امین الضرب و از حجره  برای اشخاص در تهران و ولایات است که هزینه ها در این صفحات با عنوان «مخارج» طبقه بندی شده است. این بخش بیشتر شامل حوالجات حاج میرزا محمد خلیل موسوی اصفهانی است که مصحح بحارالانوار و مهم ترین شخص در چاپ این کتاب بود و مسئولیت اداره امور چاپ این کتاب را در سال های 1299 تا 1309 بر عهده داشته است. 

بخش دوم: نامه های درخواست بحارالانوار؛ که شامل نامه های درخواست بحارالانوار و یا توصیه نامه هایی برای اشخاصی است که به نظر نویسنده ی نامه سزاوار دریافت یک یا چند جلد بحارالانوار بوده اند. این بخش برحسب حروف الفبا تنظیم شده و بسیاری از نامه ها نیز تنها دارای مهر هستند. برای شناسایی نویسنده ی هر نامه، تمامی مهرها خوانده شده است، اما متأسفانه بسیاری از نامه ها بدون نام و تاریخ هستند و در انتهای سایر درخواست آمده اند. به غیر از مواردی که تاریخ ندارند، اکثر نامه ها مربوط به سال های 1305 تا 1316 هستند.

بخش سوم: نامه اشخاصی که کتبی از بحارالانوار را دریافت کرده اند؛ این بخش شامل نامه ها و قبوض دریافت کتب بحار الانوار است. نویسنده ی نامه ها در نامه ی خود - که لزوما تمامی مفاد آن مربوط به بحارالانوار نیست - وصول یک یا چند از بحارالانوار را اعلام کرده اند و متن قبض ها فقط اشاره به دریافت یک یا چند جلد کتاب دارد. در این بخش چند نمونه از اسناد آورده شده و پس از آن برای جلوگیری از اطاله ی کلام اطلاعات را در جدولی آورده که مشتمل بر موارد مهمی است چون نام دریافت کننده، مهر وی، تاریخ سند، و کتبی که دریافت کرده است. چنانچه دریافت کننده در متن نامه به شغل خویش نیز اشاره کرده باشد شغل وی نیز در ستونی از جدول آمده است.