معرفی کتاب

محققین، پژوهش های بسیاری را در شاخه های مختلف هنر اسلامی همچون نگارگری، معماری و خوشنویسی و... انجام داده اند. بسیاری از این پژوهش ها در حوزه تفسیر معنایی و ناظر اسلام شناسی است؛ از طرف دیگر، تحقیقات در خور توجهی در باب جنبه های صوری هنر اسلامی انجام داده اند. اما به نظر می رسد، رویکرد تطبیقی بین این دو حوزه کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. شاید بتوان گفت جدی ترین و منسجم ترین رویکرد در حوزه تفسیر معنایی هنر اسلامی، جریان «سنت گرایی» است. بسیاری از تحقیقات انجام شده و رسالات فلسفی سنت گرایان، اساسا در باب فلسفه هنر است که ایشان البته کمتر به مصادیق هنری و نیز رویکرد تاریخی پرداخته اند. البته برخی تحقیقات و نظریات سنت گرایان بیشتر به مصادیق هنری می پردازد. اما با وجود اینکه خوانش فلسفی هنر در مباحث سنت گرایان آمده است ولی نمونه آثار هنری اندکی در آن ها وجود دارد و تقریبا هیچ یک به مقوله دگرگونی مفهوم هنر در طول تاریخ نپرداخته اند. پژوهش های انجام شده در تشریح نظریات سنت گرایان نیز به تحلیل این موضوعات مذکور نپرداخته اند. در واقع، بررسی تطبیقی میان نظریات سنت گرایان، آرای فلسفه هنر، تاریخ هنر و مخصوصا مصادیق هنری پدیده ای ضروری است. علاوه بر این، از آن جا که این گونه نظریات هنر را باید در بافت و افق دلالت معنایی سنت گرایی فهمید، پیش از بررسی آرا در باب هنر، روشن شدن مدعیات مابعدالطبیعی، انسان شناختی و دستگاه  فلسفی نیز امری ضروری به نظر می رسد که پژوهشگران کمتر به آن پرداخته اند. از آنچه گفته شد چنین بر می آید تحقیقات بینارشته ای می تواند راهگشای فهم بسیاری از مدعیات مطرح شده در باب هنر اسلامی باشد. برای نمونه یکی از فواید به کارگیری آرای فلاسفه جدید در زمینه تعریف هنر اسلامی از منظر سنت گرایان بررسی می شود. سنت گرایان در جستجوی عاملی مشترک در میان مصادیق هنر اسلامی هستند؛ دست کم باور دارند عامل مشترکی بین تمام مصادیق آثار هنر اسلامی وجود دارد. کما اینکه شووان بر این عقیده است که هیچ کس وحدت هنر اسلامی را در زمان و مکان انکار نمی کند. گویی نوری واحد بر تمام آثار هنری تابیده است. بدیهی است که استعاره نور واحد در اینجا همان مقوله ذات باوری را پیش می کشد. از دیگر مدعیات متداول، «رجحان خوشنویسی بر دیگر گونه ها» و نیز «صوفیانه بودن هنر اسلامی» است. تمامی این  مدعیات نیاز به شرح و تطبیق با آثار هنری و تاریخ هنر دارند. به علاوه، بسیاری از پیش فرض ها در بحث سنت گرایان مطرح نشده است و بدون آن ها نمی توان بسیاری از مدعیات ایشان را بدرستی درک کرد. در این نوشته تلاش بر آن است، برخی پیش فرض ها نیز روشن شود. جان کلام آنکه در این نوشته تلاش بر آن است که با روش میان رشته ای، بسیاری از مدعیات سنت گرایان در باب هنر تبیین گردد. این نوشته در هشت فصل نگارش شده است. در قسمت مقدمه مراد نویسنده از واژگان مورد نظر و نیز مراد ازفضای کنونی عرصه هنر و پژوهش هنر مشخص شده است. در ادامه در فصل اول مفهوم بحران هنر مورد بحث قرار گرفته است؛  چرا که تا زمانی که بحران یا مشکلی در کار نباشد، صحبت از راه حل بی معنا است؛ سنت گرایان نیز اساسا هنر در دنیای جدید را دچار بحران جست و جو می کنند. علاوه بر این، ایشان ریشه ی بحران هن را در مدرنیته و مبانی فکری آن می دانند. این بحران، حوزه های مختلفی را در هنر جدید و قدیم در بر می گیرد که به عنوان یک راه حل در مورد هنر گذشته، جریان سنت گرایان را مورد بحث قرار می دهد. از آنجا که فهم نظریات ارائه شده در باب هنر اسلامی، در گرو فهم مبانی فکری سنت گرایان است، پس از بررسی مفهوم بحران هنر ابتدا به رویکرد فلسفی و مدعیات اصلی در حوزه های مختلف می پردازیم. پس از بررسی این مقولات، می توان به نظریات هنری در باب هنر اسلامی پرداخت. بدین منظور ابتدا مفهوم هنر اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد؛ چرا که در مورد چیستی هنر اسلامی و ویژگی های آن بحث زیادی کرده اند. در این فصل، چالشی طرح خواهد شد که هم جریان سنت گرایی به آن کم توجه بوده و هم بسیاری پژوهشگران بر آن غفلت ورزیده اند. در ادامه به مفاهیم کلیدی از دیدگاه ایشان پرداخته شده است. می توان گفت در تفسیر هنر اسلامی از منظر سنت گرایان، مهم ترین مفهوم، نمادپردازی یا رمزپردازی است و توصیفاتش اغلب در این حیطه قرار می گیرد. نمادپردازی بالاخص در معماری و خوشنویسی واجد اهمیت ویژه ای است. از این رو فصل جداگانه ای به این موضوع اختصاص یافته است. سنت گرایان و بسیاری از مورخین دیگر، خوشنویسی را والاترین نوع هنر اسلامی می دانند و در اصل مقوله نمادپردازی در خوشنویسی برجسته تر است. بنا بر اقتضای مطلب، بررسی این موضوع در فصل جداگانه ای است. دست آخر ضمن جمع بندی دیدگاه ها و اشاره به خلأهای موجود در نظریه پردازی سنت گرایان، می توان نتیجه گرفت با وجو تمام مشکلات در نظریه پردازی ایشان، در حال حاضر تئوری بدیلی برای هنر اسلامی نداریم ولی می توان پژوهش ها را در جهتی پیش برد که پاسخگوی خلأهای مذکور باشد.

عناوین فصل های کتاب:

فصل اول: مفهوم بحران هنر

فصل دوم: مبانی نظری سنت گرایان (مفاهیم اولیه)

فصل سوم: مدعیان اصلی سنت گرایان

فصل چهارم: هنر از منظر سنت گرایان

فصل پنجم: تأملی در باب تعریف و محدوده های هنر اسلامی

فصل ششم: نمادپردازی و تجلی امر قدسی در هنر اسلامی

فصل هفتم: خوشنویسی

فصل هشتم: جمع بندی و ارزیابی دیدگاه سنت گرایان