معرفی کتاب

ناحیه مسلمان نشین قفقاز جنوبی که تا پیش از اشغال توسط روس ها همواره بخشی از ایران محسوب می شد طی فرآیندی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم راهی دیگر پیمود. بخشی از روشنفکران این جامعه، مبلغ هویتی تازه شدند که آشکارا ایران گریز و بلکه ایران ستیز بودند و گرایش روشنی به ایدئولوژی نوظهور ترک گرایی و دولت عثمانی داشتند. انقلاب سال های 1905 و 1917 روسیه این فرصت را برای این دسته از روشنفکران فراهم آورد تا تحت عنوان جمهوری دموکراتیک آذربایجان اعلام موجودیت کنند. دولت جمهوری آذربایجان درگیر و دار درگیریهای داخلی و اختلاف ها با دو جمهوری ارمنستان و گرجستان در سال 1920 با حمله ارتش سرخ مواجه و عمرش پایان یافت. اما این دوره کوتاه تأثیر عمیقی بر هویت ملی این جمهوری نهاد تا امروز باقی است.

مهمترین پژوهش صورت گرفته در این موضوع اثر تادیوس سه ویتوخوسکی است که با عنوان آذربایجان روسیه، شکل گیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. سیر حوادث بین المللی با ادامه جنگ اول جهانی و وقوع انقلاب 1917 منجر به جنگ داخلی در روسیه می شود و ملل قفقاز با تحریک دولتهای درگیر در جنگ جهانی به شکل دولت های جدید ترغیب شدند و بدین شکل جمهوری های سه گانه قفقاز تشکیل شد. اثر دیگر سه ویتو خوسکی تحت عنوان روسیه و آذربایجان تکمله ای بر کتاب پیشین وی است. در نتیجه و پی نوشت کتاب، نویسنده تحولات سیاسی دو قران اخیر آذربایجان ایران و قفقاز را دوباره مرور می کند. در کتاب حاضر تلاش شده تا بیش از همه روایت منابع ترکی (آذربایجانی و عثمانی) و تحقیقات صورت گرفته غربی سیر دخالت قدرت های خارجی در شکل دهی حوادث، تحولات و هویت نوین مسلمانان این منطقه نشان داده شود. تحولات جمهوری آذربایجان طی در طی یک قرن گذشته نشانگر سردرگمی و بی نتیجه بودن (یافتن و ساختن این نقطه اتصال وجودی) است و با وجود تلاش حاکلمان این سرزمین در زدودن زبان فارسی به عنوان زبان ادبی، اداری و علمی این منطقه قادر بر فائق آمدن بر بحران هویت و غالب کردن وعمق بخشیدن به هویت نوین نبوده اند.

این پژوهش می تواند ضمن ارائه یک گزارش مستند نشان دهد که هویت ملی شکل گرفته در جمهوری آذربایجان یک هویت کاملا برساخته و بدون پیشینه تاریخی، فرهنگی استوار و ریشه دار است که در نتیجه سیاست های توسعه طلبانه روسیه تزاری و عثمانی از ریشه ایران خود به دور افتاده است. پژوهش حاضر در صدد است تصویری از تأثیر طولانی مدت انفعال و پیگیر نشدن منافع ملی در سرزمین های همجوار از سوی دستگاه دیپلماسی ایران را نشان دهد و رهیافتی برای سرعت عمل و شناخت تحولات و اثر گذاری مؤثر در آینده باشد.

فهرست مطالب:

رقابت بر سر قفقاز

فصل دوم: سیاست تبلیغاتی عثمانی در قفقاز و آغاز ترکی گرایی

فصل سوم: انقلاب های روسیه و ایران و تأثیر آن بر مسلمانان قفقاز

فصل چهارم: قفقاز زیر سایه عثمانی

/*/