۳۵۴۱
۰
۱۳۹۷/۳/۱۵
مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره ی سلجوقیان (دوجلدی)

مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره ی سلجوقیان (دوجلدی)

پدیدآور: نویسندگان ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیتاریخ چاپ: ۱۳۹۴مکان چاپ: تهران

خلاصه

نوشتار حاضر مشتمل بر مجموعه مقالاتی است که پیرامون فرهنگ و تمدن ایران در دوره ی سلجوقی به نگارش درآمده است. مقالات این مجموعه نشان می دهد که تفکر سیاسی و دینی قابل اعتنایی در سیرالملوک ها و شریعت نامه نویسی آن دوران پدید آمد. اندیشه ی شاهی آرمانی که در دوره ی باستان جریان داشت، در این دوره بازپرداخته و به رونق رسید که در دوره ی معاصر از آن اندیشه ی ایرانشهری را برداشت کردند. هرچند اندیشه ی ایرانشهری، امروزه موافقان و مخالفان جدی دارد اما برآمدن این اندیشه با هر اسم و نامی که قابل بیان باشد، در دوره ی سلجوقی به رونق رسید و نه تنها در متون اندیشه ای بلکه در متون تاریخ نگاری نیز تجلی یافت.

معرفی کتاب

یکی از ادوار باشکوه تمدن و فرهنگ ایرانی در گستره ی تاریخ چند هزارساله ی این سرزمین کهن، دوره ی سلجوقی است که به حق باید از آن به «عصر سلجوقی» یاد کرد. با وجود اهمیتی که تمدن ایران در این دوره دارد، پژوهش های انجام شده مخصوصا به زبان فارسی تناسبی با این درجه اهمیت ندارد. ادبیات، هنر، معماری و علوم مختلف در این دوره پیشرفت فراوانی داشت، به نحوی که شاید در ابعادی چون معماری و نگارگری و پیشرفت برخی از علوم این دوره را بتوان با شکوه ترین دوره ی تمدن ایرانی و اسلامی دانست. دوره ی سلجوقی از نظرعلمی، به رشد و توسعه ی قابل ملاحظه دست یافت. در این توسعه، باید از درگیری ها و چالش های درون دینی بین فقیهان و حکیمان و صوفیان یاد کرد که زمینه نوعی مدارا و رواداری را به دنبال داشته و به تلطیف فضای فکر انجامیده بود، مؤثر دانست. در د وره ی سلجوقی از یک سو، مدارس نظامیه مروج تفکر دینی دولتی بود و تلاش داشت تا فضای سیاسی و دینی را تحت تأثیر خود قرار دهد، از سوی دیگر، در گوشه ی دیگر از قلمرو وسیع سلجوقی در خوارزم تفکر معتزلی به رشد علوم عقلی یاری رساند؛ از جمله مهم ترین کتاب های پزشکی عالم اسلامی به نگارش درآمد. اگرچه در بخشی از این قلمرو اندیشه ی نقل گرای غزالی طوفان برپا می کرد، اما هنوز سنت گرایی عقل گرای ابن سینا آن قدر فربه و پویا بود که تا پایان حیات سلجوقیان، ردیه نویسی بر آثار ابن سینا شاخصه ی اظهار وجود در جرگه ی عالمان بوده است. این چالش های فکری در یک فضای تساهل و تغییر و تبدیل در ذائقه ی  علمی ایرانیان به توسعه ی علوم انجامید. هرچند، این دوره را دوره ی رونق چالش های مذهبی یاد می کنند؛ اما باید اشاره کرد، از این چالش ها، اندیشه های دینی نو نیز به وجود آمد که می توان اندیشه ی اسماعیلی گری را نام برد که رقیب سرسخن در عرصه ی سیاست عملی و نظری و فقاهت اشعری بود. تفکرشیعی امامی نیز دوران پرشکوهی را گذراند اگر در دوره ی آل بویه از منظر تولید متون شیعی توفیق داشت در دوره ی سلجوقی دوره ی تقریب و ادغام دو مکتب شیعی قم و بغداد در مکتب نجف بوده است و در عرصه ی سیاست نیز کارآمدی قابل قبولی از خود نشان داد. تعارض دو جریان رقیب یعنی اسماعیلی و اشعری گری فضا را برای شیعه فراهم نمود و تعداد قابل توجه از وزرای سلجوقیان از شیعیان امامی برگزیده شدند. این ویژگی دینی دوره ی سلجوقی سبب شد تا آنان بیش از سامانیان و ال بویه از خلافت عباسی دور شوند و مبنای مشروعیت خود را منحصر به خلافت نکنند و چه بسا مبنای جدیدی بیابند که به نظر می رسد در جستجوی تفکر جایگزین، تفکر ایرانی را در عرصه ی فرهنگ و سیاست برگزیدند. اگر سامانیان پارسی گوی، به زبان و ادب فارسی رونقی دادند، اما از نظر مذهبی و مشروعیت دینی به شدت وابسته خلافت عربی بودند. آل بویه ایرانی تبار نیز در اواخر تحت تأثیر عربی گرایی قرار گرفتنند و سلاطین آن به فرهنگ و تمدن عربی بیش از فرهنگ و تمدن ایرانی علاقه نشان دادند، اما سلجوقیان در دوره ی عرب گرایی به حفظ و حراست از تفکر و زبان پارسی همت گماشتند.

تنوع طلبی ذائقه ی ایرانی تنها در عرصه ی علوم محدود نماند بلکه در هنر و صنعت نیز دیده شد. هرچند گفته می شود که هنر دوره ی سلجوقی تداوم هنر سامانی و غزنوی بود، اما واقعیت آن است که هنر و صنعت سلجوقی از نظر کمیت و کیفیت فاصله ی زیادی با گذشته ی خود پیدا کرد. نگارگری این دوره توانست عنصر ایرانی نهفته در نقاشی های مانی و عنصراسلامی را در هم بیامیزد و مکتب نوینی ایجاد کند که از آن به مکتب نگارگری سلجوقی یاد شده است. سفال گری و نگارگری بر روی سفال و فلزکاری نیز دوره ی پررونقی را سپری کرد.

دوره ی سلجوقی در عرصه ی ادب فارسی و عربی نیز از ادوار پسین و پیشین خود عقب نماند. اگر دوره ی سامانی، دوره ی زایش ادبیات فارسی است، بی شک دوره ی سلجوقی یکی از حلقه های تکاملی ادب فارسی در نثر و شعر است. متون فارسی در دو سبک ساده و متکلف مصنوع به موازات هم ادامه یافت. به نظر نمی رسد که یکی بر دیگری غلبه ی کیفی و کمی یافته باشد. متون اندرزنامه نویسی و سیاست نامه نویسی از قابلوس نامه تا سیرالملوک نویسی و نصیحه الملوک نویسی به تکامل رسید و متون دوره های بعدی را باید حاشیه نویسی یا تفسیر متون اندرزنامه نویسی این دوره تلقی کرد. هرچند دوره ی سلجوقی را دوره ی غلبه ی کلام اشعری می دانند، اما مقالات این مجموعه نشان می دهد که تفکر سیاسی و دینی قابل اعتنایی در سیرالملوک ها و شریعت نامه نویسی پدید آمد. اندیشه ی شاهی آرمانی که در دوره ی باستان جریان داشت، در این دوره بازپرداخته و به رونق رسید که در دوره ی معاصر از آن اندیشه ی ایرانشهری را برداشت کردند. هرچند اندیشه ی ایرانشهری امروزه موافقان و مخالفان جدی دارد اما برآمدن این اندیشه با هر اسم و نامی قابل بیان باشد، در دوره ی سلجوقی به رونق رسید و نه تنها در متون اندیشه ای بلکه در متون تاریخ نگاری نیز تجلی یافت البته باید اشاره کرد که در عرصه ی تاریخ نگاریف سلجوقیان کارنامه قابل قبولی ارائه ندادند که در مجموعه ی حاضر به دلایل امتناع آن اشاره رفته است.

عرصه ی عرفان و تصوف یکی دیگر از عرصه های پررونق دوره ی سلجوقی بود. در تصوف این دوره به نظریه پردازی و بعد مناسکی توجه ویژه ای شد. تصوف از زی زهدگرایی صرف رهایی یافت و به متن جامعه آمد. دراین تکامل تقریب بین فقه و شریعت با تصوف به وضوح دیده می شود. روند رو به تزاید این تقریب دوره های پیشین، برجستگی این دوره را نیافته بود. در سایه ی بزرگان صوفی دوره ی سلجوقی مکتب تصوف خراسان تا سده ها بر تفکر صوفیانه در ایران و اناطولی سایه انداخت، حتی نگرش توحیدی مکتب خراسان بعدها مبنای وحدت وجود ابن عربی شده و ریشه در آن داشت. تصوف دوره ی سلجوقی تنها به تصوف شریعتمدار محدود نماند بلکه هم زمان در عراق عجم و آذربایجان مکتب تصوف عاشقانه نیز جایی برای خود یافت و این دو مکتب در اناطولی به هم رسیدند و در قامت مولانای خراسانی رومی و شمس تبریزی تجلی یافت.

عناوین برخی از مقالات :

نگرشی بر اوضاع سیاسی و اجتماعی شیعیان امامیه دردوره ی سلجوقیان با تکیه بر کتاب النقض عبدالجلیل قزوینی رازی

احیای بناهای کهن ایران زمین دردوران سلجوقی

نوادگان امام بوحامد الغزالی در آسیای صغیر

برج های خرقان؛ نگاهی دیگر

شبکه ی راه های ارتباطی و منازل میان راهی شمال اصفهان  در دوران سلجوقی

نظام پایتختی ایران در عصر سلجوقیان : با تاکید بر دارالملک های کرمان

تأثیر سلطه ی مغولان بر تولید و تجارت فرش سلجوقی در روم

زیبایی شناسی هندسی در نقوش فلزکاری سلجوقی

ورود اجباری یا اختیاری ترکمانان به خراسان در زمان سلطان محمود غزنوی

بررسی ماهیت حادثه ی غزان عراقی و عدم ارتباط آنان با آذربایجان

شهرری در آستانه ی یورش سلجوقیان: با تأکید بر دروه ی آل بویه

فارسی نویسی  غزالی و ضرورت های فرهنگی و اجتماعی آن

بازیابی فرهنگ متعارف ایرانی در تاریخ نگاری ابن بلخی

بررسی علل ضعف تاریخ نگاری در قلمرو سلجوقیان ایران

تأثیرپذیری معماری و هنر آناتولی از فرهنگ و تمدن ایرانی در زمان حکومت سلاجقه ی روم

بررسی تطبیقی سیاست مذهبی سلجوقیان و اسماعیلیان نزاری درایران

بررسی نقش سلجوقیان کرمان برفعالیت کانون های تجاری خلیج فارس

نوروز در ادبیات منظوم عصر سلجوقی

شاخصه های معماری سلجوقی

تحلیل انتقادی روایت های واقعه ی یورش غز به خراسان

نخبه پروری علمی در دوره ی سلجوقیان؛ امکان یا امتناع

جستاری در مفهوم و کاربرد رنگ فیروزه ای در تزئینات معماری دوره ی سلجوقی

بررسی و مطالعات  تزئینات گچ بری محراب های دوره ی سلجوقی  مسجد ملک کرمان

اهمیت تاریخی دیوان لغات ترک محمود کاشغری

سیرالملوک به قلم امیرالشعراء محمد معزی نیشابوری و انتساب آن به نظام الملک: دلایلی بر چاپ اصلاح شده

سلجوقیان و ضرورت های تحولات بنیادی

...

image_2018_05_31-13_38_21_070_KNH.jpg

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه

سنت گرایی بازتابی: مبانی جامعه شناسی سیاسی ایران (عصر قاجار)

سنت گرایی بازتابی: مبانی جامعه شناسی سیاسی ایران (عصر قاجار)

کرامت الله راسخ

این پژوهش نشان می دهد که مناسبات اجتماعی ایران برای تحول جامعه ی سنتی ایران به جامعه ی مدنی با سرمشق

طلایه داران تجدد شعر دری در افغانستان (1340- 1280)

طلایه داران تجدد شعر دری در افغانستان (1340- 1280)

علی شیر رستگار

دسته بندی و جریان شناسی شعر با رویکرد جامعه شناسانه ی یکی از ده ها روش و شیوه ی مطالعه در دوره ی معا

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

ایران در آتش: از حملۀ بلشویک ها به انزلی تا عهدنامۀ 1921 ایران و شوروی (مجموعه ای از اسناد و گزارش ها)

نویسندگان

اسنادی که در این مجموعه ارائه می شود، اسناد و گزارش هایی است دربارۀ یکی از مهم ترین و پرمخاطره ترین

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

معماری خانقاه در خراسان سده ی پنجم

نویسندگان

معماری خانقاه از مواضع ابهام در تاریخ معماری ایران است؛ چننان که گویی بخشی از حافظه ی معماری ما محو