۳۲۳۴
۱۱۳۲
۱۳۹۷/۱۰/۲۰
خاقان صاحب قران و علمای زمان: نقش فتحعلی شاه قاجار در شکل گیری روندها و نهادهای مذهبی نو

خاقان صاحب قران و علمای زمان: نقش فتحعلی شاه قاجار در شکل گیری روندها و نهادهای مذهبی نو

پدیدآور: احمد کاظمی موسوی ناشر: نشر آگاه تاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۵۰نسخهشابک: 978-964-416-399-9تعداد صفحات: ۳۱۰ص

خلاصه

فتحعلی شاه قاجار را می توان سنتی ترین پادشاه ایران دانست، که در برزخ برخوردی گریز ناپذیر با مدرنیتی توسعه گر، 37 سال بر ایران حکومت راند. او اروپای مدرن در قرن نوزدهم «فراسوی مرزها رفتن» را جزئی از هویت نویافته ی فاعلیت خود می دانست. همین نیاز به جهان گیری بود که روسیه ی نو بنیاد را به دست اندازی به قلمرو ایران واداشت. رقابت و کارزار میان دولت های انگلیس و فرانسه در آن زمان نیز ایران را به عنوان دوازه ی هندوستان چند مدتی مرکز رفت و آمدهای دیپلوماتیک نمود. ایران در این بزنگاه، پادشاهی روحانیت گرا ولی خودشیفته بر سر داشت.

معرفی کتاب

فتحعلی شاه قاجار را می توان سنتی ترین پادشاه ایران دانست، که در برزخ برخوردی گریز ناپذیر با مدرنیتی توسعه گر، 37 سال بر ایران حکومت راند. او اروپای مدرن در قرن نوزدهم «فراسوی مرزها رفتن» را جزئی از هویت نو یافته ی فاعلیت خود می دانست. همین نیاز به جهان گیری بود که روسیه ی نو بنیاد را به دست اندازی به قلمرو ایران واداشت. رقابت و کارزار میان دولت های انگلیس و فرانسه در آن زمان نیز ایران را به عنوان دروازه ی هندوستان چند مدتی مرکز رفت و آمدهای دیپلوماتیک نمود. ایران در این بزنگاه، پادشاهی روحانیت گرا ولی خودشیفته بر سر داشت. فتحعلی شاه از هوشیاری و آموزش معمولی شاهان آن عصر برخوردار بود، اما شیفتگی اش به نیروهای غیبی و اتکا به وساطت و امداد خارجی، ادعای قدرقدرتی او را به عالم الفاظ برد و نتیجه ای جز شعر و رجز به بار نیاورد. دوره ی فتحعلی شاه در زمینه ی تشکیل دیوان و پرورش گویش تهرانی تازه، که بعدا گویش معیار فارسی در ایران شد، دستاوردهایی داشته است. هم چنین می توان پیشرفت در برخی از رشته های هنری از جمله نقاشی، موسیقی و شعر فارسی را وامدار تشویق فتحعلی شاه دانست. مضافا با موافقت این شاه بود که دارالسلطنه ی تبریز توانست زیر نظر عباس میرزا نقش «کانون ترقی خواهی» زمان را به خود بگیرد، و دروازه ی آشنایی حکومت ایران با دستاوردهای عصر جدید شود. با این همه، برآیند مهم عصر فتحعلی شاه شکل گرفتن روندها و نهادهای تازه ی مذهبی است که موضوع اصلی این کتاب است و تاکنون کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.

فتحعلی شاه قاجار طی حکومت 37 ساله اش در اوایل سده ی سیزدهم هجری / نوزدهم میلادی رویه ای در رابطه با علما و اهل کشف و معنا در پیش گرفت که در شکل دادن به نهادهای تازه ی مذهبی نقش نمایانی داشته است. هم زمان با عصر فتحعلی شاه، یا اندکی پس از آن، نهادهایی با عناوین مرجع تقلید، مجتهد اعلم، رکن رابع، واسطه ی فیض، نقطه ی اولی و مهم تر از همه اصل ولایت عامه ی فقیه پدید آمدند یا جان گرفتند. این مقامات هر یک به جای خود روندهای جدیدی در جامعه ی شیعه ی ایران بنا گذاشتند. ایرانیان بار تأثیرات و تبعات این نهادها و عناوین را بر دوش دارند، ولی از چگونگی و چرایی پیدایش این گرایش ها و رشد هسته ای اقتدار دینی نوین در دو قرن اخیرف آن طور که باید، آگاهی ندارند. چون بررسی های تاریخی پژوهش گران ما از این دوره بیش تر صرف شرخ جنگ های ایران و روس و چگونگی از دست رفتن سرزمین های قفقاز، مرو و هرات به علت سیاست به خبری حکومت گران عصر (به ویژه فتحعلی شاه) از مناسبات جدید جهانی شده است. کمتر نویسنده ای به چگونگی ظهور اقتدار دینی تازه در عناوین مذهبی جدید پرداخته و علت رشد و غلیان آن ها را در بستری اجتماعی بررسی نموده است. به طوری که خواهید دید آگاهی فتحعلی شاه از اوضاع زمان، کمتر از پادشاهان پیش و پس از خود نبود، بلکه ادعای آشنایی داشتن با مسائل فقهی و ادبی، جوشش و خوش نشینی اش با اهل شعر و روحانیت، به ویژه با فقها و علمای زمان، زمینه ساز روندهایی که در این کتاب از آن سخن می گوییم، شد. افزون بر این ها می دانیم که نطفه های رشد نقاشی عصر قاجار، موسیقی دستگاهی ایران، و رواج عزاداری مرسوم شیعه از دوره ی فتحعلی شاه بسته شده اند، و به زمان ما رسیده اند. از این رو می توان گفت: این دوره اگرچه پادشاه موفقی، از نظر سیاسی بر سر نداشته، فرآیندهای دوران سازی را در خود پرورانده که ما اینک هر روزه با آن ها سروکار داریم.

در این کتاب زیر چهار عنوان اصلی از فرایندهای مذهبی نو پدید و پاره ای دگرگشت های فرهنگی که در عصر فتحعلی شاه پدید آمد، در چهار فصل گفت و گو می شود:

فصل یکم: برآمد یک شاه خودشیفته و روحانیت گرا

فصل دوم: رابطه ی فتحعلی شاه با علما و اهل غیب و مکاشفه

فصل سوم: سلطنت به نیابت از مجتهدان

فصل چهارم: رویکردهای فرهنگی به رغم استبداد و زراندوزی حکومت

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه بیشتر ...

جستارهایی در زمینه ی گیلان عصر قاجار

جستارهایی در زمینه ی گیلان عصر قاجار

نویسندگان

کتاب حاضر مشتمل بر مجموعه مقالات همایش ملی گیلان در گستره ی عصر قاجار است. یکی از مهم ترین انگیزه ها

زن ایرانی و عصر روشنگری (بازخوانی تاریخ تحول اجتماعی زن ایرانی)

زن ایرانی و عصر روشنگری (بازخوانی تاریخ تحول اجتماعی زن ایرانی)

نازلی اسکندری نژاد

این کتاب تمرکز خود را بر چگونگی ورود و ظهور زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی قرار داده و از نقش بسزا