معرفی کتاب

نژاد، زبان، قومیت، دین و مذهب عناصر پنچ گانه ی هویت اولیه هستند و خاطرات، آداب، رسوم و تعلق مکانی اجزای هویت سنتی را می سازند. قبل از عصر جدید، هویت اولیه و سنتی محتوای هویت عمومی بشر را می ساخت. تحولات بنیادی عموما از قرن شانزدهم در جوامع غربی شروع شد که در نهایت به تغییر هویت عمومی در این جوامع و شکل گیری هویت عمومی شهروندی انجامید. نگارنده این فرایند را در اثری دیگر به تفصیل بررسی کرده است. قبل از عصر جدید و در قرون وسطی مردم در غرب مستقیما در سرنوشت خود دخالت نداشتند، بلکه گروه های عموما کوچک بودند که عموم مردم از جمله طبقات اجتماعی بزرگ را نمایندگی می کردند. حوزه ی عمومی که به این ترتیب شکل می گرفت «حوزه ی عمومی نمایندگی» نامیده می شد، زیرا گروه های اجتماعی کوچک صاحب نفوذ، عموم مردم را نمایندگی می کردند. ساختار حوزه ی عمومی از آغاز عصر جدید، یعنی از قرن شانزدهم، تغییر کرد و مفاهیم بسیاری مضمون های جدیدی یافت و به این ترتیب زمینه ی تولد عنصر شهروند، جدایی دولت از جامعه، تغییر ساختار خانواده، شکل گیری دولت ملی یا دولت - ملت، استقرار حوزه ی عمومی شهروندی و در نهایت جامعه ی رفاه در نیمه ی دوم قرن بیستم در غرب فراهم شد. پیدایش حوزه ی عمومی شهروندی در عصر مدرن و در جوامع غربی محصول دگرگونی های بنیادین اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی بود. نظام اقتصاد فئودالی به نظام اقتصادی مرکانتیلیستی و سرانجام نظام سرمایه داری متحول شد، در سپهر سیاسی نظام حاکمیت قرون وسطایی بعضا حکومت های مطلقه و در نهایت دولت های ملی، به عبارتی دولت - ملت ها، شکل گرفت و هویت فردی شهروندی در حوزه ی فرهنگی جایگزین هویت جمعی قرون وسطایی با عنصر هویت های اولیه شد. 

جوامع خاورمیانه، از جمله ایران، بدون شک در دو قرن گذشته شاهد تحولاتی بوده، لیکن محتوا و حتی شکل این تغییرات با دگرگونی های بنیادین غرب فرق داشته است. تحولات غربی با درکی متفاوت از زمان شروع شد و جهت گیری آن به سمت آینده بود، ضمن آن که مناسبات موجود را نقد و حتی نفی می کرد، در حالی که تغییرات در جوامع خاورمیانه جهت گیری متفاوتی داشت. این جهت گیری نه فقط با درک متفاوت از زمان همراه نبود، بلکه در مواردی در صدد احیای گذشته بر می آمد. عموم، عمومی و حوزه ی عمومی با اشراف، دربار و روحانیون عموم مردم را نمایندگی می کردند و حوزه ی عمومی همان حوزه ی عمومی نمایندگی باقی ماند. حتی امروز نیز نمی توان از حوزه ی عمومی به معنای غربی آن در ایران و دیگر جوامع خاورمیانه سخن گفت. طبقه ی متوسط در حال شکل گیری و گروه بزرگ تحصیل کردگان ایرانی در عصر پهلولی نیز نتوانستند حوزه ی عمومی سیاسی خاص خود را تشکیل دهند و خود را نمایندگی کنند. آن ها نیز نمایندگی شدند...

نتیجه کلی حاصل از این پژوهش نشان می دهد که مناسبات اجتماعی ایران برای تحول جامعه ی سنتی ایران به جامعه ی مدنی با سرمشق گرفتن از غرب مناسب نبوده است. تحل حقوقی انجام شده مناسب با زایش عنصر شهروند با حقوق و وظایف مشخص نبوده است و مردم کشور هم چنان همان شاخص های حقوقی افراد مکلف و رعیت های موظف در جوامع ماقبل سرمایه داری را داشته اند. جامعه ی مدنی به منظور نمایندگی مصالح و منافع طبقات اجتماعی و در نهایت عموم شکل نگرفت، در نتیجه زمینه ی جدایی دولت از جامعه فراهم نشد و جامعه ی جماعتی هم چنان در قیمومیت حوزه ی سیاسی و جلوه ی آن حاکم سیاسی مستبد - باقی ماند. جامعه ی جماعیت متشکل از گروه های ذی نغوذ تشکیل شد؛ گروه هایی که منافع و مصالحی خاص را نمایندگی می کردند. در نهایت این مناسبات الزاما به نوع دیگری از تحول انجامید که در اینجا از آن با عنوان سنت گرایی بازتابی نام برده می شود.

عناوین اصلی کتاب:

بخش یکم: زمینه ی تاریخی

فصل یکم: کلیات

فصل دوم: زمینه ی تاریخی سنت گرایی بازتابی

بخش دوم: سفرنامه ها

فصل سوم: میرزا ابوطالب اصفهانی

فصل چهارم: میرزا ابوالحسن خان ایلچی

فصل پنجم: میرزا محمدهادی علوی شیرازی

فصل ششم: میرزا صالح شیرازی

فصل هفتم: رضاقلی میرزا

فصل هشتم: میرزا حسین سرابی

فصل نهم: ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه

فصل دهم: محمدعلی سیاح

فصل یازدهم: مهدی قلی خان هدایت

بخش سوم: ادبیات انتقادی

فصل دوازدهم: ملکم خان

فصل سیزدهم: میرزا آقاخان کرمانی

فصل چهاردهم: طالبوف تبریزی