معرفی کتاب

ایران شناسی یا مطالعات ایرانی از شاخه های دانش خاورشناسی است و به مجموعه ای از مطالعات منظم و علمی وجوه گوناگون تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اطلاق می شود. تاریخ دانش ایران شناسی همچون دیگر شاخه های خاورشناسی، به تاریخ روابط غرب با شرق باز می گردد. برای آشنایی با دانش ایران شناسی، نگاهی اجمالی به تاریخ دانش خاورشناسی، ضروری است. اصطلاح جغرافیای شرق، در طول تاریخ به دلایل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، دچار تغییر در مفهوم و قلمرو جغرافیایی شده است. دنیای مقابل یونان و روم، سرزمین های شرق دریای مدیترانه، دنیای اسلام، شرق مرموز، سرزمین هند، سرزمین های مستعمره، قلمرو دولت عثمانی، شمال آفریق، دنیای غیر اروپایی و ...، تنها برخی از مفاهیم و حدود شرق، در بازه های زمانی گوناگون است. واژه ی اوریانتالیسم (شرق شناسی یا خاورشناسی) در سال 1779 میلادی به زبان انگلیسی و بیست سال بعد به زبان فرانسوی راه یافت. در سال 1838، فرهنگستان فرانسه به آن رسمیت بخشید. بر خلاف واژه، جریان خاورشناسی در مفهوم «پژوهش و شناخت دانش ها و آداب و رسوم مردم خاورزمین» سابقه ای بسیار طولانی دارد. تاریخ اولین نوشته های شرق شناسی به سال ها قبل از میلاد مسیح باز می گردد.

با وقوع جنگ های صلیبی، شناخت شرق وارد مرحله ی جدیدی شد ولی آغاز شناخت منظم شرق، توسط غرب، به سال 1312 میلادی باز می گردد. در این سال، انجمن علمای مسیحی در وین تصمیم گرفتند، کرسی های زبان های عربی، عبری و یونانی را در شهرهای بزرگ تأسیس کنند. اهداف اقتصادی عصر اکتشافات، مطالعه و شناخت شرق را به ضرورت تبدیل کرد و با توسعه استعماری غرب، مکاتب متنوع شرق شناسی ظهور کرد. شرق شناسی انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، روسی ایتالیایی و آمریکایی، مکاتبی بودند که در ارتباط با منافع ملی و سیاسی این کشورها، برای مطالعه ی شرق به وجود آمد.

در سال 1873 میلادی، به منظور ارائه ی نتایج علمی پژوهش های شرق شناسان، اولین کنگره ی خاورشناسی درشهر پاریس برگزار شد. آخرین گنگره، در سال 1983 رویکردی ناحیه ای یافت و مطالعات آسیایی جایگزین خاورشناسی سنتی شد. در این دوره که بیش از یکصد سال به طول کشید در مجموع 29 کنگره ی خاورشناسی برگزار شد ولی جایگاه مطالعات مربوط به ایران، غیر روشن و مبهم بود و بیشتر در ذیل مطالعات هند قرار داشت.

در ابتدای قرن نوزدهم میلادی، نفوذ زبان و ادبیات فارسی در هندوستان تا حدی بود که بدون آشنایی با آن، اداره ی سرزمین پهناور هند، برای دولت استعمارگر انگلستان ممکن نبود. از این رو همزمان با تأسیس «انجمن سلطنتی آسیایی بمبئی»، بخش مطالعات ایرانی، به عنوان مهم ترین شعبه ی غیر هندی انجمن، تأسیس شد. راهیابی نتایج پژوهش های ایران شناسی از این طریق به اروپا، از عوامل مهم آشنایی جوامع دانشگاهی، با زبان و ادبیات فارسی و مذاهب ایران باستان بود. به همین دلیل، «انجمن سلطنتی آسیایی بمبئی»، پایه گذار نهاد «ایران شناسی» و قرن نوزدهم را، دوره ی اعتلای این دانش، در غرب می دانند. در این قرن، انجمن های مهم خاورشناسی که در همه ی آن ها، شاخه ی مطالعات ایرانی وجود داشت، در اروپا و آمریکا تأسیس شد. صدها ایران شناس به ترجمه ی آثار بزرگ ادبیات ایران پرداختند. خط میخی رمز گشایی و بسیاری از نکات تاریک تاریخ و تمدن ایران، روشن شد. وجه سیاسی تحقیقات خاورشناسی و به تبع آن ایران شناسی، همواره موجب نقدهای فراوان بر آن بود، تا حدی که، برخی بر این باورند ، حتی با بحث های صددر صد علمی ایران شناسان غیر ایرانی، باید با سوء ظن روبه رو شد. با در نظر داشتن انصاف علمی و درک اهمیت مطالعات ایران شناسی که توسط ایرانیان انجام شده است، شاید بتوان گفت؛ اهداف و اغراض، سیاسی و اقتصادی تحقیقات، از علل ورود دانشمندان ایرانی به پژوهش های ایران شناسی و تلاشی در جهت شناخت ایران از منظر درون یا خودشناسی بود. حضور محققان ایرانی در کنگره های خاورشناسی، تأسیس مراکز ایران شناسی، انتشار نشریه ها و کتابه ها، برگزاری همایش های ملی و بین المللی در کشور را می توان، تلاش فرهیختگان ایرانی در بازنوسی تاریخ و شناخت تمدن و فرهنگ خود دانست. از همین منظر، بنیاد ایران شناسی، در سال 1376 خورشیدی تأسیس شد و با تعیین «ایران شناسی»، به عنوان، قلمرو اصلی فعالیت ها و تحقیقات، از سال 1380، به طور رسمی آغاز به کار کرد. طبق اساسنامه، وظایف بنیاد ایران شناسی در حوزه های پژوهش و آموزشی، تمامی مسائل مربوط به «ایران» در مفاهیم «ایران فرهنگی - تاریخی»، «ایران زبانی»، «ایران جغرافیایی» و «ایران در تعاملات جهانی» را شامل می شود.

اساس سیاست تحقیقاتی این مرکز، پرداختن به پژوهش های بنیادی با روش «پژوهش های بین رشته ای» است. تجهیز و توسعه ی کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد، طراحی و ایجاد بانک های اطلاعاتی، برگزاری هم اندیشی و همای های ملی و بین المللی، برقراری ارتباط با ایران شناسان و مراکز ایران شناسی، انتشار کتاب، نشریه و گزارش، بخشی از فعالیت های بنیاد ایران شناسی است. بنیاد ایران شناسی در راستای اهداف و انجام وظایف آموزشی، رشته ی ایران شناسی را با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در سال 1383 راه اندازی کرد. پس از سال ها تدریس در تحصیلات تکمیلی بنیاد ایران شناسی، یکی از کمبودهایی که وجود داشت فقدان فرهنگ یا واژه نامه ی تخصصی ایران شناسی بود. کتاب حاضر رافع این نیاز است که 4000 مدخل دارد. مداخل و متن آن طی سال هایی که در حال تدوین بود، بارها ویرایش شد. این واژه نامه از سه بخش، واژه نامه ی فارسی - انگلیسی با شرح و توصیف، واژه نامه ی انگلیسی - فارسی و فهرست منابع، تشکیل شده است.