معرفی کتاب

سمرقند شهری باستانی است که قدمت آن از نظر تاریخی به بیش از سه هزار سال می‌رسد؛ از همین رو در سال 2006 م با قرار یونسکو 2750 سالگی این شهر جشن گرفته شد. اما بر اساس اسطوره‌ها قدمت آن از این هم دیرینه‌تر می‌نماید. در کتاب شهرستان‌های ایرانشهر که در زمان ساسانیان تألیف شده، نخستین شهری که نام برده شده، سمرقند است. در این کتاب آمده است که «سمرقند را کاووس پسر قباد بنیان گذاشت؛ سیاوش پسر کاووس آن را به فرجام رسانید؛ کیخسرو پسر سیاوش آنجا زاده شد و او آتش بهرام ورجاوند را آنجا نشانید.

سمرقند از دیرباز برای جهانیان شهری مشهور بوده است و آن را می‌شناخته‌اند؛ شهری زیبا و آباد بر سر راه جاده ابریشم با رونق اقتصادی فراوان. اما برای اقوام ایرانی بسیار شناخته شده‌تر و مهم‌تر بوده است. تمام اقوام ایرانی سمرقند را می‌شناخته‌اند و می‌شناسند و از دیرباز پیوند عمیقی با این شهر داشته‌اند؛ از همین رو هم در اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی بازتاب گسترده‌ای داشته است. می‌توان گفت که این شهر کهن در ناخودآگاه جمعی ایرانیان وجود دارد و برای‌شان همچون مکان آرمانی به شمار می‌رود. جالب توجه آن که تذکره‌نگاران سمرقند را شهر آزادگان نامیده‌اند و یکی از معناهای آزادگان در شعر و ادب و لغت ایرانیان است. به طور کلی سمرقند از مراکز اساسی سیاسی، علمی، ادبی، تاریخی و فرهنگی اقوام ایرانی به شمار می‌رفته است. در این میان البته پیوند فارسی زبانان با سمرقند، عمیق‌تر، گسترده‌تر و ویژه‌تر است؛ زیرا سمرقند خاستگاه شعر و ادب فارسی است.

نخستین نمونه‌های شعر فارسی شاعران سمرقندی چون ابوالینبغی عباس بن طرخان و ابوحفص سغدی سروده‌اند. پدر شعر فارسی ابوعبدالله رودکی هم سمرقندی است.

کتاب مرکز ادبی سمرقند در شاهراه تاریخ، کتابی علمی و پژوهشی است که موضوع اساسی آن پیدایش و حضور و نقش ادبیات فارسی و شاعران فارسی‌گو در قلمرو سمرقند از آغاز پیدایش شعر فارسی دری تا اوایل قرن بیستم است. در این کتاب روند رشد و ترقی تاریخی ادبیات فارسی در مرکز ادبی سمرقند مشخص گردیده است و چهره‌های ادبی برجسته‌ترین نمایندگان معرفی و بازآفرینی شده‌اند.

نویسنده کتاب پروفسور صدری سعدی متولد 23 مارس سال 1937 م در اطراف سمرقند و نشو و نما یافته همین شهر و استاد دانشگاه دولتی سمرقند است. این دانشی مرد فرزانه از پژوهشگران بنام و مشاهیر علم و ادب ماوراء النهر به شمار می‌رود. وی در زمینه تاریخ ادبیات کلاسیک فارسی و نقد ادبی، به ویژه فارسی در قلمرو ماوراء النهر، تا کنون ده‌ها کتاب و صدها مقاله نوشته است. همچنین چند کتاب درسی برای دانشکده‌های زبان و ادبیات تاجیکی تهیه کرده است که همگی به چاپ رسیده‌اند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه

پژوهشگر نکته‌سنجی از صیقل روی زمین

چند سخن پیرامون تألیف کتاب مرکز ادبی سمرقند در شاهراه تاریخ

سر سخن

باب یکم: مقام سمرقند در دوره پیدایش و شکل‌گیری ادبیات فارسی دری

باب دوم: مرکز ادبی سمرقند در قرن‌های 11 ـ 12م/ 5 ـ 6 ق

باب سوم: رونق ادبی در سمرقند قرن‌های 15 ـ 17م/ 9 ـ 11 ق.

باب چهارم: احیای ادبی در سمرقند آخرهای قرن 19 م. و اوائل قرن 20 م.

کتابنامه 1

کتابنامه 2