معرفی کتاب

درباره سیستان، اطلاعات جامع و علمی درخور توجهی درباره وضعیت جغرافیای طبیعی و تاریخ مذهبی هزاره اول پیش از میلاد در نوشته‌های باستانی (کتیبه‌های هخامنشیان، متون ساسانی، متون مذهبی قدیمی مانند وندیداد، نوشته‌های مورخان یونانی و بالاخره نوشته‌ها و متون نویسندگان دوران اسلامی) وجود دارد که استفاده از این منابع اطلاعات گرانبهایی درباره جغرافیای تاریخی ان منطقه در اختیار پژوهشگران می‌گذارد.

محوطه باستانی دهانه غلامان از مهم‌ترین آثار باستانی مورد توجه در استان سیستان و بلوچستان است. این محوطه ابتدا در طی سال‌های اولیه دهه شصت میلادی توسط گروه باستان‌شناسی مؤسسه ایزمئو حفاری شد و سپس کار بررسی و تحقیق در آن تا سال 1379 به تعویق افتاد. در این سال گروه باستان‌شناسی شهر سوخته مأموریت یافت تا کار کاوش و پژوهش در این محوط باستانی را نیز جزء برنامه‌های پژوهشی خود انجام دهد. کاوش و پژوهش در دهانه غلامان، به خاطر عدم تأمین بودجه لازم به صورت نامرتب انجام گرفت و سپس با تغییراتی که در مدیریت پژوهشکده باستان‌شناسی کشور پیش آمد به کلی تعطیل شد.

این مجموعه مقالات برای آشنایی با زمینه‌های گوناگون این مجموعه برای محققان و دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی، معماری و تاریخ ایران باستان گردآوری شده است. همچنین به علت پراکندگی مقالات و نایاب بودن مجلات، این مجموعه مقالات امکان دستیابی به نتایج پژوهش‌های منتشر شده به زبان‌های مختلف را فراهم می‌کند. ضمن آن که انتشار این مقالات، برخی از اظهارات غیر کارشناسانه مانند رصدخانه بودند ساختمان شماره 3 و یا بدتر از آن ایلامی! بودن این محوطه را رد می‌کند.

کتاب حاضر شامل یک درآمد، یک مقدمه و دو بخش باستان‌شناسی و بررسی، مرمت و حفاظت است.

بخش اول کتاب به مباحث باستان‌شناسی پرداخته در این بخش تعداد هشت مقاله از پژوهشگران خارجی و ایرانی درباره مسائل باستان‌شناسی دهانه غلامان آماده است. نخستین مقاله گزارش‌گونه کوتاهی با عنوان هیئت باستان‌شناسی ایتالیایی در سیستان است که توسط امربوتو شراتو کاشف و نخستین کاوشگر دهانه غلامان نوشته شده است. مقاله بعدی ترجمه‌ای از همین باستان شناس با عنوان نخستین گزارش مقدماتی کاوش‌های دهانه غلامان (سیستان ـ ایران 1362 ـ 1363) است و در حقیقت تنها گزارش فنی گروه باستان شناسان ایتالیائی درباره کاوش‌های دهانه غلامان به شمار می‌رود و به شرح کاوش‌ها پرداخته است. سومین مقاله نیز از همین باستان‌شناس با عنوان شواهدی از زندگی مذهبی در دهانه غلامان سیستان است. شراتو در این مقاله، با توجه به شواهد بسیار زیاد و غیر قابل انکاری که در کاوش‌های ساختمان شماره 3 به دست آمده، درباره مذهب ساکنان این شهر فرضیه‌هایی را ارائه کرده است. مقاله بعدی با عنوان دهانه غلامان: شهری هخامنشی در سیستان می‌باشد. این مقاله به شرح کاوش‌های دهانه غلامان در پیش از زمان انقلاب اسلامی ایران پرداخته است. مقاله پنجم با عنوان نگاهی مختصر به کاوش‌های دهانه غلامان 1379 تا 1384 به صورت خلاصه برخی از نتایج به دست آمده از این کاوش‌ها را معرفی کرده است. ششمین مقاله تحت عنوان سه تصویر از دوره هخامنشی در دهانه غلامان است. مقاله بعدی رایج‌ترین گونه‌های سفال و تنوع مکانی آنها در دهانه غلامان سیستان نوشته برونو جنیتو است. آخرین مقاله بخش باستان‌شناسی تحت عنوان نشانه‌های انسان ریخت بر مهر و سفال دهانه غلامان: ارزیابی چند فرضیه که نتیجه است.

بخش دوم این مقالات نگاهی دارد به بررسی و چگونگی حفاظت، مرمت و نگهداری آثار مربوط به هانه غلامان و آثار مربوطه به آن. نخستین مقاله این بخش، شناسایی و بررسی باستان‌شناسی محوطه دهانه غلامان ـ سیستان (و بررسی آزمایشی و ژئوفیزیک) نوشته کورش محمدخانی و بامشاد یغمایی است. دومین مقاله این بخش عملیات حفاظتی در ساختمان شماره 3 دهانه غلامان سیستان نوشته وکلا ماریانی معمار ـ باستان‌شناس ایتالیایی درباره برخی عملیات حفاظتی در کوه خواجه و دهانه غلامان است.