معرفی کتاب

محمد بن شیخ علی بن عبدالوهاب بن پیله فقیه اشکوری دیلمی لاهیجی، ملقب به قطب الدین، شیخ الاسلام و بهاء الدین از مشاهیر حکما و عرفای سده یازدهم هجری به شمار می‌آید.

متاسفانه هیچ اطلاع دقیق و شفافی از زمان تولد و درگذشت وی در اختیار نیست. در تمامی منابعی که از وی یاد شده تنها به ذکر فضایل اخلاقی و علم و دانش وی و معرفی اجمالی آثارش بسنده شده است. شگفت‌انگیزتر آنکه با اینکه مصنف خود آثار مهمی در تاریخ و رجال نگاشته و بر اهمیت این گونه اطلاعات واقف بوده، در زندگی نامه خویش هیچ اشاره‌ای به زمان ولادت ننموده است.

تنها چیزی که به طور قطع در این باره می‌دانیم اینکه همان گونه که خود در محبوب القلوب تصریح کرده از زلزله هولناک لاهیجان در سال 1088 ق رخ داده، جان سالم به در برده و دیگر آن که فرزندش شیخ جعفر در سال 1095 ق از آماده سازی فهرست محبوب القلوب فراغت یافته و در آنجا هنگام یادکرد از پدر خویش، عبارت دعایی رحمة الله علیه را به کار برده که حاکی از درگذشت اشکوری است. از ضمیمه این دو مطلب می‌توان چنین نتیجه گرفت که او در فاصله زمانی 1095 ـ 1088 ق چشم از جهان فروبسته است. تا کنون 9 اثر از وی شناخته شده است.

شاید به جرأت بتوان گفت که محبوب القلوب قطب الدین اشکوری یکی از مهم‌ترین منافع در زمینه تاریخ فلسفه می‌باشد. چه حاوی ویژگی‌های گاه منحصری است که آن را از آثار مشابه ممتاز می‌گرداند. در اینجا فهرست‌وار به شماری از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم:

عمده آثاری که در زمینه تاریخ فلسفه به رشته تحریر درآمده‌اند، به دوره، گروه یا جریان خاص اختصاص دارند. اما محبوب القلوب شامل شرح حال و آرای تمامی حکمای پیش و پس از اسلام است که صاحب فکر و اندیشه بوده‌اند.

محبوب القلوب از پنج بخش اساسی تشکیل شده است:

مقدمه: در بیان حقیقت فلسفه و مبدأ پیدایش آن

مقاله نخست: در شرح حال و آرای حکمای پیش از اسلام از حضرت آدم (ع) تا یحیی نحوی.

مقاله دوم: به شرح حال 126 فیلسوف اختصاص دارد که از حرث بن کلده ثقفی آغاز و به میرغیاث الدین منصور دشتکی ختم می‌شود. اشکوری در پایان این بخش به شرح حال 31 تن از بزرگان عرفان و تصوف اشاره کرده است.

مقاله سوم: در سیره ائمه اطهار علیهم السلام و بخشی از احادیث مروی از ایشان و مشایخ امامیه. نویسنده تلاش کرده تا با استناد به روایات معتبر و نیز منافع دست اول و قابل اعتنای امامیه و اهل سنت، تصویری درست، کوتاه و عاری از هرگونه تحریف و افراط و تفریط از سیمای حضرات معصومان علیهم السلام ارائه دهد.

خاتمه: در شرح حال مؤلف و اسلافش.

اشکوری در محبوب القلوب در کنار بیوگرافی اجمالی هر فیلسوف، به تبیین و تفسیر دیدگاه‌ها و اندیشه‌های وی پرداخته و آن گاه که آن را مطابق با واقع نمی‌بیند، با عبارت لعل مراده و نظایر آن دست به توجیه زده، به گونه‌ای تفسیر می‌کند که از دید خود ایرادی بر آن وارد نشود.

کتاب حاضر در سه جلد منتشر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

جلد اول: شرح حال حکمای پیش از اسلام

دیباچه

مقدمه

حکمای هند

حکمای یونان

نخستین فیلسوف

گروه‌های هفتگانه حکمای یونان

المقالة الاولی: در ذکر احوال حکما از آدم صفی تا بدو ظهور اسلام

فهرست‌ها

جلد دوم: مقاله ثانیه حکمای مسلمان

جلد سوم: مقاله ثالثه در ذکر احوال ائمه اخیار و سادات ابرار علیهم صلوات الله الملک الجبار

خاتمه