معرفی کتاب

ایدئولوژی و دین سلطنتی، موضوعی مهم در مطالعه ی تاریخ باستان است. فاصله ی زمانی، امکان ترسیم نتایجی پیوسته و نوشتن نظر مشروح و فراگیر درباره ی جوامع باستانی را نمی دهد. نبود یا ناهمانگی منابع غالبا به روشنگری نسبی یا یک سویه ی حیات باستان می انجامد که این به طور کلی بنیانی را برای نظریاتی فرضی درباره ی جوامع باستانی صورت می دهد. برای بازیابی این تاریخ دور در میان نظریه ها به اجماع نیاز است. از آنجا که تاریخ باستان غالبا تاریخ فرمانرویان و برمبنای این واقعیت است که بخش اعظم یافته ها با نخبگان جامعه مرتبط است، تحقیق درباره ی ایدئولوژی می تواندبه تلاش در جهت توضیح جهان باستان منتج شود. به عبارت دیگر، دین بخش مهمی از مطالعه ی هر جامعه است. بسیاری از مورخان دین مشتاق خلق فضایی دینی و غیر دینی در عملکرد افراد هستند، اما دشوار است که چنین دیدی را به جوامع باستانی تسری داد، چنانکه در موارد بسیاری فضای غیردینی و دینی چنان در هم تنیده است که جداسازی آن ها دشوار می شود.

در تاریخ میان رودان و ایران باستان، جداسازی و تشخیص لایه های دینی و غیردینی هم بسیار دشوار است. جو آسمانی ایزدان، تافته ی جدابافته ای از جو مادی آدمیان نبود. متعاقبا، دین و ایدئولوژی سلطنتی همواره بسیار درهم تنیده بوده اند. گمان می رفت منشأ فرمانروایی در آسمان ها قرار دارد و از سوی ایزدان مهتر گروه ایزدان به فرمانروایان زمین اعطا می شود. در طول دوره ای کوتاه و مشخص از تاریخ، خود فرمانروایان میان رودان نیز ایزد به شمار می آمدند که البته در مصر باستان تلقی عامی بود ولی در ایران باستان و طول دوره ی فرمانروایی هخامنشی مصداق بر این امر به دست نیامد. منابع مربوط به ایران و میان رودان باستان، شامل مهرهای استوانه ای، گل نوشته ها و سایر موارد غالبا مربوط به ایدئولوژی و دین سلطنتی است، بنابراین در زمینه های پژوهشی آشورشناسی و مطالعات ایران باستان، مسائل ایدئولوژی و دین سلطنتی بسیار مشهود هستند. اما درباره ی این موضوعات مطالعات نظام مند و دقیق کم است. بازه ی گسترده ای از احتمالات برای تحقیقات آتی وجود دارد.

پژوهش پیش رو با هدف پی جویی تحولات عمومی ایدئولوژی و دین سلطنتی از نظر ترتیب زمانی، در طی سه هزاره ی پیش از میلاد از تاریخ میان رودان (اوایل دوره ی دودمانی 2900 /2800-2334) تا دوره ی نوبابلی (626-538) و دنبال کردن تأثیرات بعدی آن ها بر ایدئولوژی و دین سلطنتی ایران باستان در دوره ی هخامنشی (558-330 پ م) به رشته ی تحریر درآمده است. بنابراین پژوهش حاضر حد فاصلی است میان آشورشناسی و مطالعات ایران و منابع هر دو زمینه ی پژوهشی را هم به کار می برد. متن پژوهش حاضر به سه فصل اصلی تقسیم می شود:

فصل اول: ویژگی های اصلی ایدئولوژی سلطنتی میان رودان

فصل دوم: ویژگی های اصلی دین میان رودان

فصل سوم: تأثیرات میان رودان بر ایدئولوژی و دین هخامنشیان