معرفی کتاب

دانشنامه ی ایرانیکا معتبرترین و جامع ترین مرجع پژوهش درباره ی تاریخ و فرهنگ ایران پیش و پس از اسلام به زبان انگلیسی است و نه تنها نمونه و نظیری در میان پژوهش های ایران شناسی ندارد، بلکه پیرامون فرهنگ و تاریخ سرزمین های غرب آسیا نیز اثری مشابه آن منتشر نشده است.

ارجاعات روشمند با رعایت تقدم و تأخر نقل قول ها و بر اساس اهمیت منابع، در کنار کتاب شناسی دقیق و مستند هر مدخل، دانشنامه ی ایرانیکا را به منبعی ارزشمند و در عین حال بی طرف در مطالعات ایران شناسی بدل کرده است. اهمیت دیگر ایرانیکا در نگاه فراگیر به مفهوم فرهنگ ایرانی است که سپهر اندیشه و خرد ایرانی را در گستره ی تاریخی و جغرافیایی بسیار وسیعی جست و جو و بازخوانی می کند و ویژگی بارز تمدن ایران را، علاوه بر ادوار باشکوه تاریخ این سرزمین، در پرتو تنوع فرهنگی و قومی ایران نیز می بیند. رویکردی که نتیجه ی نگاه علمی، عمیق و بی طرف پایه گذار دانشنامه ی ایرانیکا، دکتر احسان یارشاطر (1399-1299) و همکاران او بوده است.

تنوع دیدگاه ها و رویکردهای متفاوت پژوهندگان و نویسندگان این دانشنامه بر اهمیت مداخل ایرانیکا افزوده است. به طوری که می توان پاره ای از مداخل مربوط به یک موضوع را کنار یکدیگر آورد و  منبعی متنوع و در عین حال منسجم از آن موضوع فراهم کرد. تاکنون ترجمه ی این دانشنامه ی سترگ به زبان فارسی با همین رویکرد صورت گرفته و مجموعه ای از مداخل آن به شکل موضوعی به فارسی برگردانده شده است. کمبود منابع در مطالعات اقوام ایرانی به طور کلی و فقدان آن در مطالعات فرهنگی قوم بلوچ به طور خاص، انگیزه ی اصلی گردآوری و ترجمه ی مداخل بلوچستان از دانشنامه ی ایرانیکا بوده است.

ترجمه ی مقالات این کتاب توسط متخصصان گرایش های مختلف انجام شده است تا برگردان فارسی آن ها دقیق و فنی باشد؛ در عین حال مقالاتی مستقل حاوی اطلاعاتی تازه درباره ی هر بخش، توسط مترجمان متخصص نوشته شده تا ترجمه ی متن مقالات ایرانیکا به فارسی، محتوایی افزون بر متن انگلیسی داشته باشد.

مدخل جغرافیا، تاریخ و قوم نگاری نوشته ی برایان اسپونر، انسان شناس و ایران شناس بریتانیایی است. این مقاله ی بلند گرچه در روایت وقایع تاریخی معاصر بلوچستان، به خصوص در توصیف نقش بریتانیا درمناقشات آن منطقه، بی طرف نیست و در شرح وقایع ممنجر به ایجاد منطقه ی حایل توسط بریتانیا و تحمیل قرارداد گلدسمیت به ایران و تجزیه ی بلوچستان، موضعی تقلیل گرا دارد، با این حال یکی زا خواندنی ترین مداخل ایرانیکا درباره ی بلوچستان است. اسپونر تا دهه ی شصت میلادی پژوهشگر انجمن بریتانیایی مطالعات فارسی و مدرس دانشگاه آکسفورد بود و پس از آن به گروه انسان شناسی فرهنگی دانشگاه آکسفورد بود و پس از آن به گروه انسان شناسی فرهنگی دانشگاه پنسیلوانیا پیوست. او از متخصصان برجسته ی ایران شناسی و مطالعات خاورمیانه در نیم قرن گذشته است.

جیم گری شفر، باستان شناس آمریکایی و متخصص برجسته ی باستان شناسی آسیای جنوب شرقی، نویسنده ی مدخل باستان شناسی بلوچستان است. این مدخل به اطلاعات موجود درباره ی کاوش های باستان شناسی تا پیش از سال 1979 محدود می ماند. دکتر سید منصور سید سجادی، باستان شناسی برجسته ی ایرانی، این کاستی را برطرف ساخته و علاوه بر ترجمه ی این مدخل، گزارشی از کاوش های باستان شناسی بلوچستان از سال 1979 تا کنون را نیز در یادداشتی جداگانه شرح داده است. وی محقق بازنشسته ی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و عضو موسسه ی مطالعاتی شرق میانه و شرق دور در ایتالیا است.

ژوزف الفنبین، استاد فقید مطالعات ایران در دانشگاه ماینز آلمان، تویسنده ی دو مدخل مهم «زبان و ادبیات» و «شعر بلوچی» است. او که متخصص زبان بلوچی بود، در مدخل نخست، ضمن بررسی تاریخی و پراکندگی قلمرو زبان بلوچی، به موضوعات آواشناسی، صرف و نحو، دایره ی واژگان و گویش های این زبان می پردازد. همچنین در بخش ادبیات این مدخل، شرحی از منظومه های بلوچی ارائه می دهد. این منظومه ها دربرگیرنده ی تاریخ و فرهنگ بلوچستان و یکی از منابع مهم بررسی های تاریخی و فرهنگی قوم بلوچ است.

در میان نویسندگان مداخل بلوچستان در دانشنامه ی ایرانیکا، نام چند ایرانی نیز به چشم می خورد. مدخل موسیقی نوشته ی دکتر محمدتقی مسعودیه (1377-1306)، استاد فقید موسیقی شناسی دانشگاه تهران، حاوی اطلاعاتی کلی از موسیقی بلوچستان است و از آنجا که تاریخ نگارش آن به اواخر دهه ی نود میلادی می رسد، اطلاعاتی درباره ی مطالعات سه دهه ی اخیر موسیقی بلوچستان ارائه نمی دهد. علاوه بر این اطلاعات موجود در این مدخل محدود به بلوچستان ایران است. ایران علاء فیروز و مهرمنیر جهانبانی از دیگر نویسندگان ایرانی مداخل بلوچستان در دانشنامه ی ایرانیکا، مدخل پوشاک بلوچ در ایران را نوشته اند.

مدخل دیگری نیز در دانشنامه ی ایرانیکا به بررسی لباس بلوچی و پراکندگی جغرافیایی آن خارج از مرزهای ایران اختصاص دارد. مدخل فرش بلوچی در این دانشنامه نوشته ی سیاوش آزادی است. او از جمله ی مهم ترین متخصصان فرش ایران است که با گردآوری مجموعه ای غنی از بهترین قالی ها و فرش های ایران، در معرفی این هنر والای ایرانی در سطح بین المللی نقش بسزایی داشته است.