معرفی کتاب

عصر قاجار برای گیلانیان، دورانی پرتلاطم و همراه با تغییراتی بنیادین در ساختارهای کهن این سرزمین است. وقوع سه رخداد مهم در گیلان این دوره یعنی «نبرد پیله داربن»، «انقلاب مشروطیت»، «جنبش جنگل» که سراسر تاریخ فکری - فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این سرزمین را به خود معطوف داشته و به طور کلی، تاریخ گیلان عصر مدرن را شکل داده است، سه حادثه ای هستند که بعدها علاوه بر تأثیرگذاری بر پیکره ی پهنه ی گیلان، بر حیات اجتماعی و فکر ایران نیز تأثیر بسزایی نهاد. شروع این دوره ی تاریخی، گویا پایان خواب طولانی ایرانیان بود. این بیداری، جوششی از درون جامعه ایرانی نبود؛ زیرا از دوره ی صفویان، اروپاییان که ایران را به عنوان یکی از مناطق استراتژیک خاورمیانه و شرق دور مورد شناسایی قرار داده بودند، از اوایل سده ی نوزدهم میلادی توانستند با توجه به پیشرفت هایی که در زمینه ی صنعت و تکنولوژی به دست می آوردند، بخش های شمالی و جنوبی این سرزمین کهن را در اختیار خود قرار دهند. از طرفی روس ها، مرزهای شمالی قفقاز و دریای کاسپین را هدف قرار داده بودند و از سوی دیگر، انگلیسی ها بر جنوب ایران تمرکز کرده و عثمانی ها نیز از سوی باختر ایران قاجارها و حاکمیت شان را تهدید می کردند. در این میان، روس ها از ابتدای تأسیس حکومت قاجار به طور پیوسته با گیلان در ارتباط بودند هرچند ارتباط گیلانیان با روس ها ناخواسته و بیشتر از دریچه ی سلطه ی سیاسی همسایه ی شمالی صورت می گرفت، اما در زیر پوسته ی فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی روس ها، این ارتباط موجب تغییرات جدی در جامعه ی گیلان عصر قاجار شد. پس از مرگ آغامحمدخان، روس ها اندک اندک به مرزهای ایران در دربند نزدیک شدند و در پی گسترش قلمرو خود، به قفقاز جنوبی یورش آوردند. روس ها در این جنگ که در سال 1220 ق در «پیله داربن» در اطراف پیربازار روی داد، شکست خورده و عقب نشینی کردند. این نبرد یکی از افتخارات نظامی گیلانیان در تاریخ معاصر این سرزمین است؛ اما بعدها با وقوع انقلاب مشروطیت و جنبش جنگل یاد و خاطره ی این نبرد تاریخی و حماسی کم رنگ شد و از اهمیت آن کاسته شد.

از نظر اقتصادی نیز، گیلان عصر قاجار شاهد تحولات زیادی بود. در این زمان، به جهت روابط گسترده ی ایرانیان با اروپا و همین طور اروپاییان با ایران از مسیر گیلان، سیاحان اروپایی گزارش های ارزنده ای از مناسبات اقتصادی ارائه داده اند. این گزارش ها نشان می دهد که از نظر اقتصادی، گیلان علاوه بر اینکه از موقعیت ارزشمندی در زمینه ی تولید و تجارت ابریشم برخودار بود، به جهت ارتباط گسترده با روسیه، مازاد محصولات کشاورزی و دامی خود نظیر انواع دام ها و ماکیان، برنج، کنف، نیشکر، مرکبات، خاویار، ماهی و سایر محصولات را به این کشور صادر و در نتیجه ی داد و ستد با روسیه موجب رونق اقتصاد این پهنه می گردید.

همایش «گیلان در گستره ی عصر قاجار»، گامی نخست برای معرفی توانایی های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گیلان در عصر قاجار است؛ زیرا این دوره، گیلان جایگاه مهمی در جغرافیای جهان ایرانی یافت. هدف از برگزاری این رویداد علمی، بررسی و پژوهش در زمینه ی کارکرد فکری، اجتماعی و اقتصادی گیلان در دوره ی قاجار است. نکته ی مهم و تأکیدی در بررسی های این دوره، نمایاندن دلایل شکل گیری جنبش های متعدد اجتماعی گیلانیان و ارتباط این جنبش ها با نظام زمین داری و معیشت مردم گیلان است.

همایش "گیلان در گستره ی عصر قاجار "، گامی نخست برای معرفی توانایی های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گیلان در عصر قاجار است؛ زیرا این دوره گیلان جایگاه مهمی در جغرافیای جهان ایرانی یافت. هدف از برگزاری این رویداد علمی، بررسی و پژوهش در زمینه ی کارکرد فکری، اجتماعی و اقتصادی گیلان در دوره ی قاجار است. مجموعه ی حاضر، حاصل و نتیجه ی همایش مذکور است. در این کتاب، گزیده ای از مقالات پذیرش شده، گردآوری شده است.