معرفی کتاب

دوره استقرار پیامبر در یثرب و تشکیل اولین اجتماع مسلمانان در این منطقه، از جهات گوناگون مورد استناد و ارجاع فرق اسلامی قرار گرفته و می‌‌گیرد. ایراد اساسی و عمده این ارجاعات، خوانش مدرن از مدینه با استفاده از مفهوم شهر است. در این نوشته تلاش شده با استفاده از روش‌های زمینه‌گرایانه و آخرین و جدیدترین یافته‌ها و اطلاعات به دست آمده در این زمینه، خوانشی جدید از مدینه و ماهیت بافت قبیله‌ای و ساختار اجتماعی ویژه آن ارائه گردد. برای نخستین بار موضوع گسترش اسلام در روستاهای یثرب علیا و یثرب سفلی مطرح شده است و فرایند مقاومت گروه های گوناگون قبیله ای که در چارچوب مفاهیمی دینی تعریف شدند (کافران و منافقان) دنبال شده است. همچنین تقابل ساختار کارگزار در لایه های زیرین این نوشته قابل رصد می باشد. چنین خوانشی، افق و نگرش جدیدی از کتاب و سنت نبوی به‌ روی پژوهشگران حوزه‌های تاریخ اسلام، مطالعات قرآنی و سایر علوم انسانی مرتبط با حوزه صدر اسلام خواهد گشود. 
 
فهرست مطالب:
 
بخش اول: جغرافیای یثرب/مدینه در آستانه ظهور اسلام 
فصل اول: بازسازی جغرافیای تاریخی یثرب مدینه (گزارش منابع کهن، پیشینه جغرافیای تاریخی، پیشینه بازسازی نقشه یثرب/مدینه، پیشینه مطالعات شهرسازی اسلامی، حصار مدینه، تغییر بافت جمعیتی یثرب/مدینه، کیفیت خاک و تاثیر آن بر مهاجرت ساکنان، الگوی تاریخی استقرار در یثرب، معنای واژه مدینه در دوره پیامبر) 
فصل دوم: جغرافیای طبیعی یثرب/مدینه (زمین شناسی تاریخی یثرب مدینه، دشت گدازه های حوزه یثرب مدینه، کوه های حوزه یثرب مدینه، بارندگی و رودخانه های حوزه یثرب مدینه) 
فصل سوم: عالیه و سافله (یثرب علیا و سفلی) در ساختار جغرافیای زیستی یثرب مدینه 
فصل چهارم: زیستگاه روستایی یثرب مدینه در صدر اسلام 
فصل پنجم: جغرافیای سیاسی اجتماعی یثرب مدینه شامل قلمرو طوایف اوسی در عالیه (طوایف شاخه عَوف، طوایف شاخه مُرَّة الجعدر، طوایف شاخه امرؤ القیس، طوایف شاخه جُشَم) و طوایف اوس در سافله (طوایف شاخه عمرو النبیت) و قلمرو طوایف خزرجی در سافله (طوایف شاخه های عمرو النجار، جُشَم، حارث، کعب و عَوف) 
بخش دوم: رویکرد سیاسی اجتماعی به گسترش اسلام در یثرب مدینه 
فصل اول: مناسبات قبیله ای در عالیه و سافله 
فصل دوم: وضعیت دینی یثرب مدینه در آستانه هجرت نبوی (نخستین تلقی اهل یثرب از پیامبر) 
فصل سوم: تلقی اهل یثرب از وحی مکی 
فصل چهارم: عوامل افزایش نفوذ پیامبر در یثرب 
فصل پنجم: خاستگاه قبیله ای مومنان تا آغاز بیعت عقبه دوم 
فصل ششم: گسترش اسلام پس از بیعت عقبه دوم در سافله 
فصل هفتم: گسترش اسلام پس از بیعت عقبه دوم در عالیه 
فصل هشتم: گاه شناسی نام گذاری انصار و تطبیق آن بر طوایف یثرب مدینه 
بخش سوم: خاستگاه قبیله ای منافقان 
فصل اول: سرآغاز قدرت پیامبر در یثرب مدینه 
فصل دوم: رهبری پیامبر 
فصل سوم: ابهام معنایی نفاق 
فصل چهارم: جریان نفاق و نوسان های آن با تاکید بر قرآن کریم (بررسی آیات بنابر ترتیب نزول) 
فصل پنجم: جریان نفاق و نوسان های آن با تاکید بر منابع تاریخی (منافقان خزرجی طوایف بنی الحبلی، بنی النجار و بنی سلمه، منافقان اوسی گروه النبیت، گروه عمرو بن عوف و گروه اوس منات) 
تقشه های ضمیمه شده و بازرسم شده: نقشه یوهان لودویگ بورکهات (1814)، نقشه برنهارت موریتز (1916)، نقشه الدن راتر (1928)، نقشه عبدالقدوس انصاری (1935)، نقشه خیاری (1971)، نقشه فارسی (1973)، نقشه های اطلس تاریخ اسلام لایدن (1981 و 2001)، نقشه شوقی ابوخلیل (1982)، نقشه حسین مؤنس (1987)، نقشه صالح احمد العلی (1990)، نقشه گونتا کترمان (2001)، نقشه دشت گدازه های شبه جزیره، نقشه بازسازی شده نویسنده (2010) 
تصاویر و نمودارها.