معرفی کتاب

کتاب تاريخ جهان آراي عباسي اثر ميرزا محمد طاهر وحيد قزويني (م 1111 - 1112) بالاخره به زيور طبع آراسته شد و چشم صفوي پژوهان را روشن ساخت. ميرزا محمد طاهر از چهره هاي ادبي و سياسي روزگار اخير صفوي است که چند سالي هم به روزگار شاه سليمان (سلطنت از 1077 تا 1105) و پسرش شاه سلطان حسين (1105 - 1134 ) صفوي وزارت داشت. اما به دليل توجهش به ادب و نثر شغل شاغلش وقايع نگاري بود و اثر بازمانده اش هم همين کتاب که تاريخ زندگي شاه عباس دوم است.
مصحح آن دوست دانشمند جناب آقاي سعيد ميرمحمد صادق پس از سالها رنج و تلاش اين اثر را آماده کرده و به تازگي در سلسله انتشارات پژوهشگاه علوم انساني به چاپ رسيده است.
در مقدمه شرح حالي مبسوط از مولف آمده و مصحح ارجمند تا هر کجا که توانسته براي به دست آوردن اثري از اين مولف و يادي از وي تلاش کرده و مقدمه اي پسنديده در شرح حال او آورده است. بخش مهمي از کارهاي ميرزا محمد طاهر اشعار است که در قالب مثنوي هاي مختلف برجاي مانده و تک تک آنها را مصحح معرفي شايسته کرده است. جالب است که بدانيم اين سياستمدار و شاعر، در فلسفه هم دستي داشته و به جز کتابي در اصول دين آثار ديگري هم در فلسفه و کلام از وي برجاي مانده است.
اما اين کتاب که سابقا به عنوان عباسنامه بدون تصحح انتقادي اما با تلاش قابل توجه مرحوم ابراهيم دهگان چاپ شده بود در اصل تاريخ زندگاني شاه عباس دوم است که از سال 1052 تا 1077 حکومت کرد. در مقدمه در باره اسامي مختلفي که به آن داده شده سخن به ميان آمده است (ص پنجاه).
مصحح از نسخه هاي متعدد و از جمله چاپ مرحوم دهگان استفاده کرده و بنابرين بسياري از حواشي کتاب نسخه بدل هاي فراواني است که براي عرضه يک متن درست از کتاب ارائه شده است.
باب نخست کتاب نياکان صفويه عنوان داده شده.
باب دوم شاهان صفوي پيش از شاه عباس ثاني
(اين دو باب در چاپ دهگان نبوده و وي از ابتداي سلطنت شاه عباس ثاني را درآن کتاب ارائه کرده است.)
باب سوم زندگاني شاه عباس دوم که بخش مهم و مفصل کتاب است.
روشن نيست که چرا سرصفحه هاي از ص 631 به بعد عنوان باب سوم دارد اما کنارش مانند صفحات پيشين شاه عباس دوم ندارد. به هر روي کتاب حوادث زندگي اين شاه را تا سال 1074 يعني سه سال پيش از درگذشت او دارد.
آنچه در کتاب جالب توجه است، اشارات فراوان وي به بخش هايي از حيات فرهنگي اين دوره صفويه است که نکات بديعي را دارد. از جمله مطالب قابل توجه ارتباط شاه عباس دوم با مشايخ و دراويش و رقتن به خانقاه ها و تکيه هاي آنان است که در چند نوبت در کتاب آمده است. اشاره به برخي از تحولات مذهبي مانند اسلام آوردن شماري از ارامنه و برخورد با آنان و نيز يهود در مواردي اشاره شده است.
با اين حال قافيه اصلي کتاب که در اصل زندگي شاه عباس دوم است شکار است. اگر کسي بخواهد تاريخ شکار بنويسد بايد سرتاسر اين کتاب را چند بار بخواند و دست کمي ربعي از کتاب را در يادداشت هاي خود بياورد.
بدون ترديد تاريخ صفويه را بدون مراجعه به اين اثر نمي توان شناخت. اين امري است که اصلا و ابدا نياز به توضيح ندارد.
مصحح در پايان متن کتاب تعليقات خود را آورده که چندان فراوان نيست (760 - 783). به عوض بخش نمايه هاي کتاب فوق العاده قابل استفاده است.